مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه راهبری فرهنگ و بازسازی مستمر عناصر گوناگون موثر بر فرهنگ جزو ذات حوزه است، افزود: راهبری فکر و فرهنگ از ویژگی‌های حوزه‌های علمیه است و اگر روزی عالمان دین معمار و راهبر فرهنگ نباشند حوزوی نیستند.
یازدهمین نشست هم‌اندیشی مدیران و معاونان مراکز پژوهشی حوزوی با موضوع «بازسازی انقلابی در ساختار فرهنگی کشور»، شامگاه شنبه یکم دی‌ماه ۱۴۰۳ در سالن همایش دفتر مدیریت حوزه های علمیه در قم برگزار شد.
امام(ره) حوزه علمیه را در جایگاه راهبری فکر و فرهنگ ایران و جهان قرار داد
آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه طی سخنانی در این نشست، با اشاره به اینکه امام خمینی (ره) حوزه علمیه را در جایگاه راهبری فکر و فرهنگ ایران و جهان قرار دادند، گفت: امام راحل سلسله جنبان حرکات بزرگ در عالم بود که امواج فکر و فرهنگ به برکت ایشان پدید آمد و در جهان طنین‌انداز شد.
وی با بیان اینکه حضرت زهرا (س) به رغم عمر کوتاهش اما دستاوردی عظیم به بزرگی همه تاریخ از ایشان به یادگار مانده است، گفت: آن حضرت نمونه اعلای انسانی است که عمق و باطن عمر اندک مادی او بسیار بلند و تاریخ‌ساز بود.
مرجعیت معرفتی و دانشی حضرت زهرا (س)
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: از یک سو کوثر درخشش انوار الهی از دامن پاک حضرت زهرا (س) ریشه گرفت و مهم‌تر آنکه حضرت فاطمه در جایگاه مادریِ فکر و معرفت و مرجعیت معرفتی و دانشی ائمه معصومین(ع) بود.
مدیر حوزه‌های علمیه گفت: حضرت صدیقه طاهره (س) هم واسطه فیض طبیعی مادی بودند و هم به نحوی در فیوضات وحیانی آسمانی وساطت داشتند، به همین جهت مقام ام ابیهایی ایشان برای پیامبر (س) از سوی ما قابل وصف و شناخت نیست، اما مادر پیامبر بودن نشان می‌دهد که رابطه آنها صرفا جسمانی و عاطفی نبوده بلکه حضرت زهرا (س) یک مرجعیت دانشی داشته است.
فاطمه زهرا(س) دریای انوار الهی فوق تصور ماست
وی با تاکید بر اینکه وساطت آن حضرت در دریای انوار الهی فوق تصور ماست، گفت: حضرت زهرا (س) در عبادت آنقدر پیشگام و پیشرو بود که طبق روایات فریقین، عبادت فاطمه در محراب انوار عوالم مجرد را روشن می‌کرد و رسول خدا (ص) طبق مفاد این روایات از عبادت فاطمه نزد ملائکه مباهات می‌نمود.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه راهبری جامعه و مدینه‌ی فروغلتیده در مصیبت‌های بزرگ و انحرافات عظیم پس از پیامبر (ص) مقام دیگر حضرت فاطمه (س) است، افزود: اگر مدینه بعد از پیامبر (ص) جامعه شناسی شود، اقلیت باطلی راهبر شده و اکثریت نیز در غفلت و وحشت‌زده بودند. اقلیت دوم نیز متحیر و وامانده بودند که چه کنند.
عضو شورای عالی حوزه های علمیه خاطرنشان کرد: حضرت فاطمه (س) در چنین احوال و شرایطی یگانه راهبر مدینه و تمام اعصار می‌شود. ایشان تفکر ساخت و با خطابه‌هایش فرهنگ تمام زمان‌ها را تحت تاثیر قرار داد.
مدیر حوزه‌های علمیه در تکمیل این بخش از سخنان خود گفت: حضرت فاطمه (س) یک دانشور و حکیم است. آن حضرت هم یک نیایش‌گر بزرگ در پیشگاه خدا و هم یک راهبر بزرگ فکر و معرفت و راهبر چالش‌های عظیم سیاسی اجتماعی است و ما به این فاطمه افتخار می‌کنیم که باید الگوی همگان باشد.
حجم وسیع کارهای پژوهشی در حوزه
آیت‌الله اعرافی در بخش دوم سخنان خود با اشاره به اقدامات و طراحی‌های حوزه پژوهش گفت: با این حال تمام اینها در برابر جایگاه حوزه علمیه و نیازهای دائما نوشونده و وسیع امروز اندک است اما باید قدردان حجم وسیع کارهای پژوهشی حوزه به شمول تمام موسسات گوناگون آن باشیم.
امامین انقلاب؛ معماران فرهنگ و فرهنگ‌سازان بزرگ
مدیر حوزه‌های علمیه، نگاه امامین انقلاب به بازسازی فرهنگی را محور اول سخنان خود در این بخش قرار داد و گفت: امام راحل و رهبر انقلاب اسلامی معماران فرهنگ و فرهنگ‌سازان بزرگ در عصر ما و جهان معاصر هستند.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینکه وقتی از امام سخن می‌گوییم در برابر یک چهره بزرگ و معمار فکر و فرهنگ در جهان قرار داریم گفت: شاید کمتر چهره‌ای را بتوان در عصر معاصر به عظمت امام نشان داد که در یک دوره دو سه دهه‌ای به این اندازه در قلمرو فرهنگ ایران و جهان تولید ادبیات کند و اینگونه امواج فکر و اندیشه ایشان در جهان انتشار یابد.
جای پای موج فکری امام(ره) در تمام دنیا مشاهده می‌شود
وی با تاکید بر اینکه جای پای موج فکری امام(ره) در تمام دنیا مشاهده می‌شود، گفت: آنچه امروز به نام مقاومت می‌نامیم یک نمادی از آن بنیان نرم‌افزاری است که رهبر انقلاب اسلامی فرمودند. بنیان مقاومت در برابر سلطه و اندیشه جدید، از امام راحل و قم برخاست و جهان را تحت تاثیر قرار داد و به همین دلیل حجم مواجهه و دشمنی با آن نیز وسیع و گسترده است.
راهبری فکر و فرهنگ ویژگی حوزه علمیه است
آیت‌الله اعرافی با استناد به این رویکرد امامین انقلاب، راهبری فکر و فرهنگ را از ویژگی‌های حوزه‌های علمیه برشمرد و گفت: این ویژگی مقوم حوزه است و اگر روزی عالمان دین معمار و راهبر فرهنگ نباشند حوزوی نیستند.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه راهبری فرهنگ و بازسازی مستمر عناصر گوناگون موثر بر فرهنگ جزو ذات حوزه است، افزود: در عرصه فرهنگ هر خلائی که وجود داشته باشد، حوزه باید هم مطالبه‌گر و هم پاسخگو باشد و وجود انواع عوامل دیگر که در اوج و حضیض فرهنگ اثر می‌گذارند عذری نیست که باعث شود حوزه علمیه از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند.
ما مسئولیم
وی با اشاره به اینکه گزاره‌ی تأثیر مسائل اقتصادی بر چالش‌های فرهنگی نیز یک واقعیتی است، گفت: این مطلب هرچند درست است ولی نمی‌تواند عذری باشد تا ما احساس مسئولیت نکنیم. قطعا مسئولیم. البته از حوزه کارهای بزرگی نیز صادر شده و اثرگذار هم بوده است ولی متناسب با روزگار امروز و نیازهای جدید و فراوان کم است و قصور و تقصیرهایی وجود دارد.
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: مطلب اساسی آن است که ما برای تعالی فرهنگ نیازمند تولید اندیشه متناسب هستیم. ما برای نیل به اثرگذاری به نظریه‌های بنیادین، نظریه‌های واسط و نظریه‌های میدانی و عملی نیازمندیم و این وظیفه حوزه است که البته دانشگاه نیز در برخی از بخش‌های آن نقش دارد.
با نظریه های واسط گره‌های ذهنی را بگشاید
مدیر حوزه‌های علمیه، مبانی مستحکم اعتقادی و کلامی و فلسفی و فقهی و بازخوانی آنها برای دنیای جدید را یک ضرورت دانست و گفت: ما برای اینکه در عرصه فرهنگ بانشاط، قوی و اثرگذار باشیم نیاز به نظریات واسطی داریم که ذهن و ضمیر جامعه آنها را دریافت بکند و گره‌های ذهنی را بگشاید. کارهایی مثل آثار شهید مطهری که دو سوم آراء ایشان نظریه‌های برآمده از منطق قدیم دین و علوم اسلامی اما فرآوری‌شده متناسب با سؤال و نیاز آن روز و روزهای بعد جامعه ایران بود، لذا تولید و فرآوری نظریات متناسب با عمق نیازها و سؤالات موجود ضرورتی است که هرچند امروز کم و بیش وجود دارد ولی برای عرضه فرآوری شده به صورت کامل آماده نیست.
وی با تاکید بر اینکه کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام قضیه متناقض‌نما در رابطه‌ی میان ملیت و اسلام را به صورت دلنشین حل می‌کند و پاسخگوی سؤالات نسل دانشگاهی هم هست، گفت: این نمونه‌ای از نظریه‌های واسط است که عمیق و معتبرند و در عین حال زنده و ناظر به واقعیت‌ها هستند. این کار بزرگی است که بایستی در حوزه علمیه هم استمرار و ارتقا یابد و هم عرضه مناسبی پیدا کند.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینکه نرم‌افزار فرهنگی جامعه و گفتمانی که بتواند مخاطب را اقناع کند بایستی بر پایه چنین نظریات جذابی ارائه شود، گفت: نکته مهم بعدی نیاز ما به بازشناسی واقعیت‌ها و فرهنگ‌سنجی است که در شکل متعارف آن از طریق انواع نظرسنجی‌ها و بازشناسی واقعیات ذهن و ضمیر جامعه انجام می‌شود اما باید مراکزی به صورت عمیق‌تر در این عرصه کار بکنند.
ضرورت مطالعات راهبردی فرهنگ و شناخت تحولات ایران و جهان
وی با اشاره به اهمیت علوم پایه برای مباحث فرهنگی از قبیل فلسفه فرهنگ و فقه فرهنگ، گفت: ضرورت دیگر ما مطالعات راهبردی فرهنگ و شناخت تحولات ایران و جهان و پیش‌بینی‌های لازم برای گزینه‌های متفاوتی است که ممکن است اتفاق بیفتد.
بازخوانی تحقیقات موجود ناظر به فرهنگ و بازآفرینی آنها و تبدیل‌شان به نسخه‌های دقیق عملیاتی مسئله دیگری بود که آیت‌الله اعرافی به آن اشاره کرد و گفت: تولیداتی که در پژوهشگاه‌ها انجام می‌شود ارزشمند است اما آن بازخوانی که بتواند موج ایجاد کند وجود ندارد.
آیت‌الله اعرافی بر لزوم آسیب‌شناسی و نقد نهادها نیز تاکید کرد و گفت: این نقد باید از نهادهای حوزوی شروع شود تا برسد به جایی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی که در بعضی محورها خوب و موفق بوده است، در بعضی محورها متوسط و در برخی محورها نیز عملکرد ضعیفی داشته است. نکته مهم این است که این انتقادات باید در جایی متمرکز و حساب‌شده منعکس و پیگیری شود.
برنامه هفتم نیاز به پیوست و رویکرد فرهنگی دارد
وی با ذکر اهمیت نگاه و رویکرد بین‌المللی به تحولات فرهنگ در جهان معاصر و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها افزود: بحث پیوست فرهنگیِ طرح‌ها نیز بسیار مهم است که در چند جایی انجام شده ولی مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی تقریبا هیچ کاری نکرده است. بررسی برنامه هفتم که بیش از ۶۰ جلسه شورای نگهبان در مورد آن تشکیل داد و از جمله مباحثی که بنده مکرر گفتم این بود که تمام فصول برنامه هفتم نیاز به پیوست و رویکرد فرهنگی دارد. بازخوانی برنامه هفتم با رویکرد فرهنگی عمیق انقلابی و دینی اقدام بزرگی است که می‌تواند در برنامه‌های دیگر و بودجه‌های سالانه اثر می‌گذارد.
اهمیت فناوری هوش مصنوعی و علوم شناختی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تاکید بر اهمیت فناوری هوش مصنوعی و علوم شناختی گفت: در طول چند سال آینده رونمایی‌های مهمی در کاربست هوش مصنوعی و تعامل آن با علوم اسلامی خواهیم داشت.
آیت‌الله اعرافی بهره‌گیری و حمایت از ظرفیت نهادهای متعدد حوزه علمیه در ایجاد یک موج تبیینی و فرهنگی را نیز ضروری برشمرد و گفت: دبیرخانه حمایت از پژوهش‌ها، ستادهای راهبری، توافقنامه‌های حوزه با نهادها، طرح‌های مهم تبلیغ از قبیل هجرت و امین و تبلیغ مجازی، پایان‌نامه‌ها، فقه معاصر، کانون‌های تبلیغ و قلمروهای زیادی که در موسسات عالی حوزه وجود دارد، از محورهای مهمی است که باید مورد توجه باشد.
مدیر حوزه‌های علمیه در بخش پایانی سخنان خود به مجموعه اقداماتی پرداخت که به ادامه مسیر ارتقای پژوهش‌های حوزه در مقوله فرهنگ کمک خواهد کرد. وی در این زمینه به اموری از جمله تمهید دبیرخانه، نشست‌هایی برای موضوعات مرتبط، جمع‌آوری و بازخوانی و تحلیل کارهای موجود برای بازآفرینی بیشتر، تهیه یک جدول و نقشه جامع و لزوم تقسیم کار اشاره کرد.
بررسی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت توسط ۲۰۰ استاد حوزوی
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر ایجاد یک دبیرخانه و یا اندیشکده‌ای به دور از بروکراسی‌های مرسوم گفت: حوزه علمیه حداقل در ۱۵ محور با تکیه بر اساتید و محققان ورود خوبی انجام داده است. سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که به زودی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ابلاغ می‌شود کاری بود که در حوزه و با استفاده از ظرفیت حدود ۲۰۰ استاد حوزوی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
وی با تاکید بر اینکه پژوهش حوزوی باید حجت‌مدار باشد، افزود: از ما انتظار می‌رود که خروجی سخن ما در همه تحقیقات‌مان حجت‌مداری باشد. حرف ما باید مبتنی بر حجتی باشد که بر مناهج عقلی و حکمی و اجتهادی اصیل استوار است و نوآوری ما هم باید بر آنها ابتناء پیدا کند. البته این به معنای آن نیست که در مناهج نمی‌توان نوآوری داشت اما باید در نهایت تحصیل‌الحجة را ملاک اصلی قرار بدهیم.
پژوهش تبلیغ‌مدار و تبیین‌مدار یک ضرورت است
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر توازن میان پژوهش‌های بنیادین و پژوهش‌های میدانی و عملی، گفت: پژوهش تبلیغ‌مدار و تبیین‌مدار یک ضرورت است. تقسیم کار میان پژوهشکده‌ها ضرورت دیگر است. نگاه عمیق به حوزه‌ی مجلات، مقالات، انجمن‌ها و پایان‌نامه‌ها نیز از ضروریات مهم در این عرصه است.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور به اهمیت توجه مراکز به متون و منابع درختواره رشته‌ها اشاره کرد و گفت: درختواره گامی در نشان دادن نقشه دانشی حوزه است که نیاز به عمق علمی و تولید محتوا دارد.
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر اینکه خروجی همکاری دبیرخانه حمایت از پژوهش‌ها با پژوهشگران باید به تحقیقات معتبر و اثرگذار بیانجامد، گفت: هرچند کارهای بزرگی انجام شده اما به مرحله تراز نرسیده است تا بتوان با خیالت راحت آن را در بخش‌های مختلف نظام به عنوان حرف حوزه علمیه ارائه کرد.
بر جریان آزاد تدریس و تدرس تأکید داریم
وی با بیان اینکه در سامانه پژوهش و رتبه‌بندی محققان تلاش بر این است که محققان آزاد حوزه همانند اساتید آزاد مورد توجه قرار بگیرند، گفت: ما بر جریان آزاد تدریس و تدرس و ارائه تحقیقات و محققان آزاد تاکید داریم. مراکز پژوهشی باید تقویت شوند ولی در کنار آنها سنت پیشین حوزه که محققانی از سر صبر و حوصله کار می‌کردند را نیز باید احیا کنیم.
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: این شاخه در طرح هدفمندی نیز مدنظر است و اولین گام‌ها برداشته شده است که اگر راه بیفتد به محققان نهادهای حوزوی که ساختارهای هیئت علمی و استخدامی ندارند کمک خواهد کرد و خیلی از مراکز از این اساتید پژوهشگر بهره‌مند خواهند شد.
آیت‌الله اعرافی در پایان با اشاره به اینکه سامانه تقریر در کنار مدرسه فقاهت از زیرساخت‌های شکل‌گیری بازار علم حوزه است، گفت: حوزه علمیه باید مرجع علم‌سنجی در قلمرو علوم اسلامی و علوم انسانی اسلامی باشد. همچنین درس‌های تحقیقی در قلمروهای مختلف علوم اسلامی نیز از مباحثی است که باید دنبال شود.
منبع:خبرگزاری حوزه
