دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی، خطرات حضور در فضای مجازی بدون داشتن سواد رسانه‌ای را تشریح کرد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی به نقل از خبرگزاری فارس، با پررنگ تر شدن نقش فضای مجازی در زندگی افراد، هر روز واژه‌های جدیدی به گوش می‌خورد به طوریکه برای دانستن معنی آن‌ها باید تحقیق و جشتجو کنیم.
فضای مجازی به حدی گسترده شده که حتی تصاویری را به چشم می‌بینیم اما بعدها متوجه می‌شویم که صحت نداشته و تنها فریبی رسانه‌ای بوده است.
در حالیکه روز به روز بر تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی سایت‌ها و صفحات فضای مجازی افزوده می‌شود و از کوچک و بزرگ و پیر و جوان با گوشی‌های شخصی به طو لحظه‌ای اخبار و اطلاعات فضای مجازی را پیگیری می‌کنند، انواع فریب رسانه‌ای نیز افزایش می‌یابد و در این میان اگر اطلاعات کامل برای حضور در این فضا را نداشته باشی فریب می‌خوری؛ فریب اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ...
کارشناسان حتی بر این عقیده‌اند که دنیای مجازی برای خودش دنیایی مجزا شده است که حضور در این دنیا اطلاعات به روز مربوط به آن را نیاز دارد و نباید بدون اطلاعات به این دنیا وارد شوی، کارشناسان نام این مجموعه اطلاعات را گذاشته‌اند «سواد رسانه‌ای»؛ اما اصلا سواد رسانه‌ای چیست و به چه کار می‌آید؟ یا اصلا سوالمان را اینگونه مطرح کنیم که اگر فردی بی سواد رسانه‌ای باشد ممکن است در معرض چه خطراتی قرار گیرد؟
کارشناسان می‌گویند: سواد رسانه‌ای یک نوع درک متکی بر مهارت است که می‌توان براساس آن درست و نادرست رسانه‌ها را از یکدیگر تمیز داد و انواع تولیدات رسانه‌ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.
به تعبیری می‌توان گفت سواد رسانه‌ای یا Media Literacy نوعی تکنیک عملی و مهارت بسیار ویژه است که در عصر حاضر یکی از مهمترین آموزش‌ها در جهان تلقی می‌شود و به افراد این توانایی را می‌دهد تا تحلیل مناسبی از مطالب منتشر شده در انواع شبکه‌های رسانه‌ای داشته باشد.
از این رو ضرورت کسب سواد رسانه‌ای در میان اقشار مختلف مردم در تمام کشورهای دنیا اجتناب‌ناپذیر است، درباره چرایی این ضرورت با
سعیدرضا عاملی دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی گفت‌وگو کردیم.
* آنچه در گفت‌وگوی ما با دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی می‌خوانید:
* تاثیر دنیای مجازی بر کار و زندگی افراد و ضرورت کسب سواد رسانه‌ای
* بدون داشتن سواد رسانه‌ای، چه خطراتی ممکن است در دنیای مجازی برای افراد وجود داشته باشد؟
* آسیب‌شناسی فضای مجازی نیاز به سواد و توانمندی فراگیر دارد
* قابلیت‌های پیچیده دنیای مجازی کدامند؟
* استعمار سوم چیست و راه‌های رهایی از آن کدامند؟
* تحلیل وضعیت فضای مجازی در آینده
* چگونه می‌توان سواد رسانه‌ای افراد را افزایش داد
فارس: تحلیل شما از چرایی ضرورت کسب سواد رسانه‌ای چیست؟
عاملی: در سه دهه اخیر توجه به اینترنت و فضای مجازی در میان مردم دنیا به اندازه‌ای شده که می‌توان گفت با دو فضایی شدن جهان رو به رو هستیم یعنی به موازات جهان فیزیکی و واقعی، دنیای مجازی نیز شکل گرفته که خواسته یا ناخواسته بر کار و زندگی انسان‌ها تاثیر گذاشته است از این رو افراد باید سواد حضور در این فضا را داشته باشند تا در این دنیای جدید با آسیب مواجه نشوند و از ظرفیت های این فضا بهره‌مند باشند.
با توجه به گستردگی فضای مجازی در زندگی واقعی مردم، مسوولان کشورها نیز باید دوره‌هایی را برای آموزش سواد رسانه‌ای و با دقت بیشتر سواد مجازی یا دانش مجازی که تعبیر دقیق‌تر است، ایجاد کنند.
شما به قابلیت‌های دنیای مجازی دقت کنید تا پیچیدگی‌های این دنیا و لزوم داشتن سواد این دنیا را متوجه شوید، به این پیچیدگی‌ها خطرات دنیای مجازی را هم بیفزایید، با این وجود می‌توانیم درک کنیم که موضوع سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی موضوعی کاملاً به روز و مهم است.
یکی دیگر از موارد اهمیت سواد در فضای مجازی، انحصارهای بزرگ در سکوهای جهانی است، دقت کنید امروز از ۱۰ شرکت بزرگ دنیا و دارای ارزش سرمایه، ۹ شرکت در حوزة اطلاعات و ارتباطات است؛ از این جمله می‌توان به شرکت‌های آمازون، گوگل، یوتیوپ، توییتر و فیس‌بوک اشاره کرد.
به طور معمول از کلمه سواد، مفهوم اولیه سواد که همان توانایی خواندن و نوشتن است برداشت می‌شود، بنابراین می‌توان با توجه به تعمیم مفهوم سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به دانش بزرگی مثل دانش مرتبط با فضایی مجازی، سایبری و دیجیتال، از عنوان دانش مجازی به‌جای سواد رسانه‌ای استفاده کرد.
* استعمار سوم چیست و راه‌های رهایی از آن کدامند؟
من در سال 1389 کتابی با عنوان «استعمار سوم» نوشتم، که براین اساس استعمار اول جغرافیاگشایی، استعمار دوم عقب‌نشینی از جغرافیا و تسخیر فرهنگ‌های جهان و استعمار بعدی استعمار مجازی است.
در استعمار مجازی کاربر اینترنت به استعمار کشیده می‌شود و اطلاعات تولید شده از سوی کاربران به روش استعماری مورد بهره‌گیری قرار می‌گیرد.
فارس: آیا در کتاب این مسأله را هم عنوان کردید که چطور می‌توان از این استعمار رها شد؟
عاملی: بله، راه رها شدن از این استعمار، شناخت فضای مجازی است، البته باید به یک مجموعه شناخت درباره ماهیت اینترنت، شبکه‌ای‌بودن، ماژولار و رقومی‌بودن آن دست یافت و به طور کلی باید سواد مجازی را افزایش داد.
* گرفتاری در گرداب فناوری و خدمات آن بدون داشتن شناخت از این فضا
بدون این شناخت، افراد در گرداب فناوری و محتوا و خدمات آن غرق می‌شوند، بنابراین اگر به سواد خواندن و نوشتن بگوییم توانایی رمزگشایی پدیده‌های ناشناخته، می‌توانیم به سواد رسانه‌ای هم بگوییم توانایی رمزگشایی از فضای رسانه‌ای و فضای ارتباطات و اطلاعات.
به نظر من به طور کلی گروه‌های سنی مختلف در محیطی که ۲ درصد محتوای آن هرزه‌نگاری است باید برای تشخیص اطلاعات درست از اطلاعات و محتوای نادرست به سطح سواد تحلیلی در فضای مجازی برسند، چرا که اگر اینگونه نباشد افراد و کاربران فضای مجازی نمی‌توانند از ۹۸ درصد اطلاعات دیگر این فضا بهره‌مند شوند و در دام آن اطلاعات هرز غرق می‌شوند، یعنی سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای هم ناظر بر سواد فناوری است و هم ناظر بر سواد محتوای فناوری و هم ناظر بر سواد خدمات فناوری است.
* راه‌های پیشگیری از گرفتاری در خطرات دنیای مجازی کدامند؟
فارس: از خطرات دنیای مجازی هم صحبت کردید و دانش رسانه‌ای را راهی برای پیشگیری از بروز این خطرات برشمردید، چه خطراتی را مطرح می‌کنید؟
عاملی: این فضا به اندازه‌ای پیچیده است که در برخی کشورها مانند کشور چین به‌دنبال تعریف دو تکه کردن اینترنت و تعریف نظام حکمرانی متفاوت با آیکن هستند یعنی برای کاهش خطرات داده‌ها، اینترنت به‌سمت چند تکه‌شدن حرکت می‌کند. پروفسور اندرو فینبرگ می‌گوید: «خلاقیت قانون است به عبارتی فنآوری ها قانون زندگی تولید می کنند. لذا، در این مسیر باید بتوانیم در بافت، فرهنگ و ویژگی‌های بومی خود به فناوری های متناسب نرم و سخت تولید کنیم و این از عرصه نوآوری که در پاسخ به مسائل و سئوالات تعیین می یابد، قابل دستیابی است.
اگر کاربران در فضای عمومی مجازی مانند رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها مرتکب جرم شوند، قوانین موضوعه جزای کیفری و مدنی آن جرم قابل تعمیم به فضای مجازی شوند، به طور کلی باید بگویم آسیب‌شناسی فضای مجازی نیاز به سواد و توانمندی فراگیر دارد.
* تعمیم یک حادثه دروغین در میان مردم به چه شکل صورت می‌گیرد؟
در همین اغتشاشات اخیر، جنگ نرم رسانه‌ای در وسعت ظرفیت همه دنیای‌قدرت، شکل گرفت. در چنین فضایی، دانش رسانه‌ای یعنی شناخت شگردهای برجسته سازی، دروغ‌پردازی، فتنه سازی و ایجاد فضای خشونت و دلهره از طریق سیاه‌نمایی در قالب اسلام‌هراسی و دولت‌هراسی و نمادسازی‌های دروغین که هم «حادثه سازی دیجیتال» می کنند و حادثه دروغین را تعمیم می دهند و بعد با تکنیک‌های امتداد دادن تصویر و نمایش‌های دروغین دامنه مسئله را بزرگ‌نمایی می کنند دانش مجازی بر مبنای توانائی یافتن منبع، توجه با قابل اعتماد بودن منبع و ایجاد فضای تطبیق با واقعیت، کاربران را تجهیز کرد تا گرفتار گرداب های دروغین مجازی نشوند.
البته دنیای مجازی بسیار بزرگ است به طوریکه بخشی از این دنیا به حوزه رسانه‌ای و بخش عظیمی از آن به شغل، کسب و کار و اقدامات مبتنی بر رشته‌های تحصیلی مختلف اختصاص دارد که در دانش‌های تخصصی مانند دانش پزشکی مجازی یا پزشکی هوشمند با مفاهیم مرتبط با صنعت فیزیکی و سایبری مواجه هستیم.
* اهمیت دانش رسانه‌ای و انتقال دانش اطلاعاتی به دانش مهارتی
امروزه دانش مجازی به طور خاص دانش رسانه‌ای اهمیت زیادی یافته است و ما می‌توانیم از این طریق با انتقال دانش اطلاعاتی به دانش مهارتی توان استفاده از تکنیک‌های استفاده از محیط مجازی را کسب کنیم.
همان‌طور که در جهان فیزیکی برخی امور مانند دزدی جرم است در حوزه مجازی نیز اگر دانشی بدون رعایت قوانین استفاده شود، دزدی علمی و تخطی اخلاقی انجام شده است، سواد مهارتی منجر به کسب سواد حقوقی می‌شود و اگر افراد از این سواد بهره مند باشند مانع از سواستفاده کلاهبرداران می‌شوند.
* قابلیت‌های دنیای پیچیده مجازی
فارس: این دنیای پیچیده چه قابلیت‌های قابل ذکری دارد؟
عاملی: دانش رسانه‌ای در زمینه فرهنگ، سبک زندگی و اقتصاد تجارت قابلیت‌هایی دارد به طوریکه در حال حاضر اقتصاد دیجیتال و مجازی، اقتصاد پنجم جهان است و در حوزه اقتصاد و کسب و کار مجازی با درآمدهای شگفت‌انگیزی مواجه هستیم.
حوزه خدمات اجتماعی و در واقع همه خدماتی که موضوع کار اداری و تبادلات مبتنی بر داده است، موضوع هوشمند سازی و الگوریتمی شدن بر بستر رقومی و شبکه ای است. اساسا امروز ما با یک قلمروگشایی بزرگ در حوزه علم و دانش و صنعت و خدمات مواجه شده ایم که عرصه متفاوتی از سبک زندگی را بوجود آورده است.
* مردم باید با لایه های متنوع دنیای مجازی آشنا شوند
فارس: با این تفاسیر حضرتعالی بفرمایید که چطور می‌توان سواد رسانه‌ای را افزایش داد؟
عاملی: باید در کشور خودمان در راستای گسترش سواد رسانه ای مردم اقدام کرده و برای برنامه ریزی در این زمینه تلاش بیشتری کنیم تا مردم با لایه های متنوع دانش رسانه ای آشنا شوند، باید از نوآوری و خلاقیت در حوزه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی بهره گیری کرد، می‌توان نتایج حاصل از مفهوم‌پردازی و نظریه‌پردازی در حوزه‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی را مورد تحلیل و بررسی قرار داد که سبب ارتقای سطح توانمندی و بینش جامعه فرهیخته ایرانی شود.
البته با توجه به گسترش این حوزه، دامنه دانش مرتبط با آن بسیار گسترده شده و به تعداد رشته‌های دانشگاهی، گرایش‌های علمی دانشگاهی، مهارت‌های فنی و حرفه‌ای، بخش‌های صنعتی موجود در کشور با تغییر مواجه هستیم.
* تحلیل وضعیت دانش رسانه‌ای در آینده
فارس: وضعیت این دانش را در آینده به چه صورت تحلیل می‌کنید؟
عاملی: در دهه آینده دانش این دهه، دانش ناقص تلقی می‌شود. البته دانش‌های پایه، ریاضی، شیمی، علوم مهندسی، علوم اجتماعی و علوم انسانی ارزش و ظرفیت‌های خود را همچنان حفظ خواهند کرد اما تأثیرگذاری‌ها و عملکردها و روش‌های تحقیق، تغییر می‌کند.
دانش هوش مصنوعی، دانش هوشمند و دانش الگوریتمی جدید در جهان شکل گرفته و انتقال ارزشی بسیاری را نیز شامل می‌شود.
در این باره باید آماری را بیان کنم، در ۱۱ ماه سپری شده از سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۵ تریلیون ایمیل ارسال و همچنین بیش از ۹۰ تریلیون جستجوی اطلاعات انجام شده است بنابراین با توجه به تغییر مدل های ارتباطی جهان، دانش مرتبط با آن نیز باید تغییر کند و کاهش دادن این دانش به سواد رسانه‌ای منجر به ایجاد فاصله در دانش گسترده‌ای که باید به وجود بیاید، می‌شود.
