به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پانزدهمین همایش سالانه اساتید و دانشجویان خارج از کشور که در مشهد مقدس برگزار شد، به تشریح موانع و راهکارهای بازگشت دانشجویان ایرانی خارج از کشور به ایران پرداخت و اظهار کرد: برای بررسی موانع و راهکارهای بازگشت دانشجویان ایرانی خارج از کشور به ایران باید سه مسئله مهم مفهوم مهاجرت، آمار دقیق مهاجرت نخبگان و چالش‌ها و راهکارها موردتوجه قرار گیرد.
دکتر عاملی در ادامه بابیان این مطلب که مسئله مهاجرت نیاز به بحث‌های مفهومی دارد، گفت: امروز در شرایطی قرار داریم که با دو فضایی شدن جهان مواجه شده ایم، یعنی در فضای اول در جغرافیایی زندگی می‌کنیم که پهنه این جغرافیا با ما سخن دارد و ما نیز با محیط جغرافیایی تعامل برقرار کرده‌ایم. از طرف دیگر "فضای دومی" از دهه آخر قرن بیستم به وجود آمده که به‌مرورزمان این فضای دوم غلبه‌هایی بر فضای اول داشته است. شرایط کرونا نقش فشار برای انتقال‌های بیشتر به فضای دوم را فراهم کرده که خود این امر، تعامل و رقابت ما با جهان را پیچیده‌تر کرده است.
دبیر شورای انقلاب فرهنگی همچنین از آمارهای دقیقی که درباره مهاجرت نخبگان وجود دارد، سخن به میان آورد و گفت: رصدخانه نخبگان دانشگاه شریف که زیر نظر معاونت علم و فن‌آوری رئیس‌جمهور تأسیس‌شده و مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است، برای بررسی عمق مسئله مهاجرت نخبگان اعداد و ارقامی دارد که البته نیاز به‌روزرسانی دارند، علی‌الخصوص اینکه در سه سال اخیر که ارزش پول ملی کاهش یافت، شرایط بررسی موضوع مهاجرت اندکی پیچیده‌تر شده است.

*ضرورت توجه به مسئله انتقال به قرن پانزدهم
وی در ادامه به‌ضرورت توجه به مسئله انتقال به قرن پانزدهم اشاره کرد و گفت: بهتر بود در کنار رویکرد گام دوم انقلاب، انتقال به قرن پانزدهم نیز موردتوجه قرار می‌گرفت و درباره راهبردهای گام دوم به‌عنوان چهلواره دوم انقلاب در قرن جدید بحث می‌کردیم. انتقال قرن همیشه یک فرصت بوده است و کشورها برای این‌که چه اتفاقاتی در انتقال قرن صورت گیرد، برنامه‌ریزی دارند. با ظرفیت‌های موجود این انتقال قرن، شاهد شروع‌ها، نوآوری‌ها و تحولات جدید در جمهوری اسلامی ایران خواهیم بود.
دکتر عاملی در ادامه گریزی به مسئله مفهوم مهاجرت داشت و عنوان کرد: در درجه اول باید در نظر بگیریم هویت جمعی ابعاد عاطفی و حس مشترک دارد که شاید کمتر به جنبه‌های عاطفی مسئله توجه می‌شود و بیشتر فکر این هستیم که مصوبه و دستورالعمل جدید داشته باشیم تا دانشگاه‌ها برای جذب دانشجویان تجهیز شوند. ولی در انتها، وقتی دانشجویی برمی‌گردد و وارد فضای دانشگاه می شود، با آن فضای عاطفی، علاقه، اشتیاق و انگیزه مواجه نمی‌شود.
دبیر شورای انقلاب فرهنگی با بیان این مطلب که برای دانشجویانی که در شرایط رقابتی کنونی برمی‌گردند، قطعاً انقلاب و جمهوری اسلامی عنصر مهمی است، گفت: دکتر علی اسفندیار، عضو هیئت‌علمی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف با داشتن هفت مقاله نیچر به شوق خدمت به کشور و انقلاب اسلامی برمی‌گردد. اساساً بحث خانواده و سرزمین مهم است ولی جدای از این موضوع، امروز محققان و دانشجویان برای عزت ایران اسلامی برمی‌گردند تا در این فضا با مجاهدت بتوانند کمکی به عزت و موفقیت بیشتر جمهوری اسلامی کنند.

به گفته دکتر عاملی نقطه کانونی هویت جمعی با عشق پیوند خورده است. عناصر حس عضویت ملی و حس به‌حساب آمدن و عضویت در جمع در قدرت هویت جمعی پررنگ است و نباید این موارد را نادیده گرفت؛ لذا احساس ملی‌گرایی در کشورهای مختلف دنیا به‌خصوص در شرایط بحران اوج می گیرد و به نظرم جنگ جهانی دوم به بعد شرایط تقویت این حس را به وجود آورد.
وی افزود: در جنگ جهانی دوم آلمان با خاک یکسان شد و وزیر اقتصاد و دارایی وقت آلمان می‌گوید وقتی آلمان را دوباره شروع کردیم با یک بحران بزرگ مواجه بودیم ولی با همین سازوکارهای تقویت حس ملی این مسیر را جلو بردند. نگاه ملی در کشورهای گوناگون تفاوت دارد. آمریکایی‌ها تلاش کردند به شکلی اجزای کم‌رنگ اما تأکید شده دین و فرهنگ و دین و ملیت را باهم ترکیب کنند. شعار نمادین «خدا امریکا را حفظ کند» نگاهی بود که تلاش می‌کرد از ظرفیت دین در کشوری که به لحاظ دینی پررنگ نبوده، استفاده کند. البته این نگاه، یک استفاده ابزاری از دین و یک رویکرد حداقلی به دین است.
دبیر شورای انقلاب فرهنگی بابیان این مطلب که جریان پروتستانیسم در دنیای غرب، دین را خیلی ضعیف کرد، گفت: پروتستانیسم یک اعتراض به کلیسای کاتولیک و حاکمیت کلیسایی بود ولی به‌مرورزمان در جوهر خود اصل دین را از بین برد و بسیاری از گرایش‌های مسیحیت در آن ضعیف شد. در عین حال از آنجا که نیاز به دین، یک نیاز فطری است و یک امر کنترل کننده خشونت و انحرافات اجتماعی و برخوردار از یک نظام اخلاقی تصحیح کننده تعاملات اجتماعی است، بازگشت به دین یک امر گریز ناپذیر است.

*اهمیت تقویت حس دینی-ملی ایرانی
دکتر عاملی افزود: حس ملی ایرانی هم خصیصه‌های قومی، زبانی و گروهی دارد که در آن باید از "ما ایرانیان" به‌عنوان حس مشترک مراقبت کرد. نباید یکدیگر را طرد و حذف کنیم و به‌هیچ‌وجه نباید اجزای قومی، دینی و ظرفیت‌های جمعی که مربوط به "ما ایرانیان" به‌عنوان یک حس مشترک و جمع کننده را نادیده بگیریم و این موارد شعاری نیست که در یک مناسبت از قوم لر، کرد، عرب و... در ایران صحبت کنیم و در سیاست‌گذاری‌ها یا خدمات‌دهی عملاً این اتفاق نیافتد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بابیان این مطلب که عنصری که در ایران بسیار اهمیت دارد خود انقلاب اسلامی است، افزود: انقلاب اسلامی منبع مهمی برای شکل‌گیری "ما ایرانیان" جدید است. انقلاب اسلامی ظرفیت‌های خیلی ارزشمندی دارد که مقام معظم رهبری در بخش اول گام دوم به این ظرفیت‌ها توجه کردند و آن‌ها را برجسته کردند. برخلاف ما که نیمه‌خالی لیوان را مشاهده می‌کنیم و ابتدا از مشکلات سخن به میان می‌آوریم مقام معظم رهبری ابتدا به ظرفیت‌ها توجه داشتند و موضوع را بیان کردند.
وی بابیان اینکه نخبگان، شخصیت‌های شکل‌گرفته دارند، افزود: نخبگان یک وجه زندگی علمی و دانشمندانه و اندیشمندانه و یک وجه زندگی عمومی و عادی دارند. وقتی میگوییم دانشجوی نخبه ایرانی از کسی سخن می‌گوییم که دارای هم‌زبانی هویتی است؛ یعنی ضمن اینکه ایرانی است و هویت ایرانی دارد، هویت شیعی و مسلمانی دارد و هویت صنفی و هویت گروه‌های همانند در ظرفیت‌های مجازی دارد و لذا دوره هویت‌های موازی نیز در این عرصه شکل‌گرفته است.
دکتر عاملی بابیان اینکه مهاجرت تفاوت بین خانه و منزل است، گفت: در انگلیسی واژه هوم و هوس داریم. خانه و فیزیک آن ترجمه هوس است و منزل به معنای تعلق گاه است یعنی هوم می‌باشد. بتی محمودی در فیلمی که برایش ساختند، بعد از این‌که از ایران فرار کرد و به ترکیه رفت تا پرچم امریکا را دید گفت اوه مای هوم؛ خانه‌اش نبود ولی حس رسیدن به منزل را برایش به وجود آورد. خانه و منزل در اینجا مهم است. وقتی خانه و منزل در یکجا قرار می‌گیرد، هویت‌های مستحکم را داریم و وقتی خانه و منزل دوتا می‌شود، یعنی یکجا خانه انسان است ولی تعلق گاهش جای دیگری می‌شود، در اینجا تردیدها به وجود می‌آید.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: هالووین گرفتن در جامعه ایرانی یا پرورش حیوان در خانه و محیط منزل مواردی است که تفاوت‌ها و مهاجرت‌ها را به وجود آورده است و در جامعه ایران رواج زیادی پیداکرده است. گاهی اوقات منزل آدم باقی می‌ماند و خانه‌اش عوض می‌شود؛ یعنی منزلش و تعلق گاهش ایران است اما به‌صورت موقتی به‌جای دیگری می‌رود و درس می‌خواند یا شغلی انتخاب می‌کند.

*انواع مهاجرت
وی در ادامه به بیان انواع مهاجرت پرداخت و گفت: یک نوع مهاجرت در فضای واقعی است که منعکس‌کننده تغییر خانه می‌باشد و از یک فیزیک به فیزیک دیگری منتقل می‌شود. نوع دیگر مهاجرت مجازی به معنای این‌که در سرزمین خودش زندگی می‌کند ولی منزل و تعلق گاهش تغییر پیدا می‌کند که در دوره جدیدی با پدیده تغییر تعلق گاه مواجه هستیم. برخی‌ها در ایران هستند و آرمانشان این است که به بیرون از ایران بروند و بعضی‌ها از ایران بیرون هستند و آرمانشان این است که به داخل ایران بیایند که این‌ها باهم خیلی تفاوت دارند یا این‌که مهاجرت واقعی مجازی صورت می‌گیرد و فرد هم‌خانه و هم‌منزلش را عوض می‌کند. برای عده‌ای که تا وارد زیست‌بوم جدید می‌شوند زیستگاه فرهنگی جدیدی را هم می‌پذیرند و در آنجا این تغییرات معنا پیدا می‌کند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: در قوی‌ترین تئوری‌ها که از مهاجرت صحبت کردند می‌گویند مسئول فشار و کشش است. مرحوم عظیم زاده می‌گویند عوامل فشار محیط بومی و عوامل کشش محیط بیرونی مهاجرت است. من این تئوری را تغییر می‌دهم و می‌گویم ترجیحات مقصد و مرجوعات مبدأ؛ ترجیحات است که این ترجیحات لزوماً جامعیت ندارد اما انسان وجوهی را ترجیح می‌دهد برای مثال برایش مزیت شغلی ایجاد می‌کند یا مزیت استاندارد زندگی برایش به وجود می‌آورد یا در برخی مطالعات بچه‌ها اهمیت پیدا می‌کنند که درس بخوانند و به دانشگاه بروند و ترجیحاتی در مقصد به وجود می‌آید که در مبدأ مرجوع هستند و این ظرفیت‌ها را ندارند و مهاجرت شکل می‌گیرد.

وی افزود: در فضای جهانی شده جدید از انتخاب‌های برتر و انتخاب‌های جایگزین صحبت می‌کنند و می‌گویند فضا شیشه‌ای شده؛ یعنی این‌طور نیست که نسل جوان ایرانی امروز نداند در کشورهای همسایه چه می‌گذرد. ممکن است دچار اغراق شود و یک سری اغراق‌هایی وجود دارد؛ اصولاً فضای صنعتی ما را به حاق واقعی نمی‌رساند و برجستگی‌هایی ایجاد می‌کند. مهاجرت یک امر واقعی و یک احساس مهاجرت هم هست و گاهی اوقات مثل مفهوم اقتصادی فقر است. یک خود فقر و یک احساس فقر است. احساس فقر یعنی این‌که فرد مقایسه می‌کند و در مقایسه دچار احساس فقر می‌شود.
دکتر عاملی در ادامه گفت: در ژاپن و خیلی از کشورهای اروپائی بعد از مدتی حداقل 20 سال، با گرفتن وام از بانک، یک خانواده مالک یک آپارتمان کوچک می شود. یک دانشجوی دکتری استرالیایی در ایران پژوهشی راجع به روحیات ایرانی انجام داده و می‌گوید در بین ایرانی‌ها بین واقعیت زندگی و انتظار از زندگی‌شان فاصله وجود دارد. این انتظار که زیر پایتان فرش قرمز پهن کنند اتفاق نمی‌افتد. در غرب هم تا فرد یک موقعیت دائمی به دست بیاورد مسیری را طی می‌کند تا به یک شغل قطعی برسد. برای ما این نگاه وجود دارد که نقطه توقع را در خودمان منطقی کنیم.
دبیر شورای انقلاب فرهنگی افزود: پیمایشی انجام دادیم که 393 نفر در آن شرکت کردند و سنشان بین 15 تا 60 سال بود که 69% خود را در میان طبقه متوسط می‌دیدند و 30% خود را در سایر طبقات اجتماعی می‌دیدند که این هم به‌عنوان یک روحیه است. طبقه متوسط یک طبقه شریف و متعادل به حساب می آید و افراد دوست دارند خود را در طبقه متوسط ببینند و کسی که به لحاظ مالی فقیر است یا کسی هم که ثروتمند است دوست دارد خود را در طبقه متوسط ببیند به دلیل این‌که در آنجا تعادل وجود دارد و طبقه تعادل است.
در اکثر پرسش‌نامه‌هایی که پرشده به لحاظ دهک‌های اقتصادی در دوسه‌ساله اخیر طبقه متوسط خیلی کوچک‌شده و طبقه فقیر بزرگ‌شده و طبقه ثروتمند در همان جای خود باقی ماندند. ما از این‌ها پرسیدیم دولت خوب چه دولتی است؟ 56% گفتند دولتی که به نیازهای مادی و معنوی به‌موازات هم توجه کند و 42% گفتند دولتی که صرفاً به نیازهای مردم توجه کند و بین مادی و معنوی تفکیک نکردند و تنها 2 درصد گفتند دولتی که فقط به نیازهای مادی توجه کند و این پاسخ مورد انتظاری نیست ولی نشان دهنده رویکرد متعادل جامعه ایرانی است.
وی در ادامه به تشریح سایر نتایج این نظرسنجی پرداخت و گفت: پرسیدیم چه نسبتی به فرهنگ ایرانی دارید؟ 48 نفر گفتند فرهنگ خسته‌کننده‌ای است. 45 نفر گفتند بهترین فرهنگ ملی است. 180 نفر گفتند ایران جای خیلی خوبی است اگر از کشورهای پیشرفته درس بگیرد. 120 نفر گفتند ایران پیشرفته و توسعه‌یافته بهترین است. پرسیدیم چه احساسی نسبت به ایران دارید؟ 20% گفتند احساس خوب و افتخارآمیز دارند. 59% گفتند علی‌رغم همه محدودیت‌هایی که در ایران وجود دارد ایران را دوست دارند و 20% گفتند اصلاً احساس خوبی در ایران ندارند. پرسیدیم چه احساسی نسبت به فرهنگ‌های غیر ایرانی دارند؟ 75% گفتند ما باید از فرهنگ‌های دیگر درس بگیریم. 20% گفتند ما باید بهترین‌ها را انتخاب کنیم. دو ممیز یک‌دهم درصد گفتند ما باید از فرهنگ‌های دیگر فاصله بگیریم. دو ممیز شش‌دهم درصد گفتند فرهنگ غرب بهترین فرهنگ است. ملاحظه می کنید که باز توقعات یک توقعات ناظر بر توجه به ایران و مطالبه گر نسبت به پیشرفت ایران اسلامی است.
دکتر عاملی ادامه داد: وقتی فیجی در ژاپن می‌خواست تحولات خود را شروع کند دو شعار داشت که یکی بومی‌سازی و دوم موضوع این‌که دروازه‌های ژاپن را به‌سوی جهان باز کنید. رهبر عزیز انقلاب ملاحظات دقیقی روی نوع تعامل ما با جهان دارند و این‌ها واقعاً تعاملاتی حکمت‌آمیز است و ناظر بر صلاح جامع یک ملت است؛ لذا در حوزه قدرت ایشان کوتاه نمی‌آیند و می‌گویند در قدرت نظامی کوتاه نمی‌آییم برای این‌که اگر کوتاه بیاییم حتماً توی سرمان می‌زنند. به لطف خداوند و با نظارت عمیق و دقیق همه‌ساله و چه‌بسا همه‌روزه ایشان و مواظبتی که کردند که خوشبتخانه جمهوری اسلامی ایران به یک قدرت نظامی تبدیل‌شده که جزو پنج قدرت اول جهان است، تبدیل شده است. درعین‌حال ایشان تأکید بر عقلانیت دارند و در سالیان متمادی و  بیانات اخیر خودمحور عقلانیت را پررنگ می‌کنند. اولین محور گام دوم علم و پیشرفت است. اولین راهبردی که ایشان در گام دوم رویش تأکید می‌کنند علم و پیشرفت است. برای این‌که بخواهیم هر کاری در کشورمان صورت گیرد باید بتوانیم آسایش و آرامش مردم را تأمین کنیم و از مسیر علم و پیشرفت هدفمند میسر می‌شود.

*وضعیت خروج تحصیلی و اقامت نخبگان
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد وضعیت خروج تحصیلی و اقامت نخبگان نیز گفت: تعداد کل افراد مقیم موردبررسی 2765 بوده و افراد مقیم داخل 1564 که 56% المپیادی هستند. مشمولین بنیاد ملی نخبگان 3913 نفر را مطالعه کردند که 69% هستند. رتبه‌های یک تا هزار 53000 نفر بودند که تعداد افراد مقیم داخل 42000 نفر است که 78% است. افراد مقیم خارج از کشور در میان المپیادی‌ها 37% و در میان مشمولین بنیاد ملی نخبگان 25% هستند و در رتبه‌های یک تا هزار 15% هستند. ازنظر آمار پراکندگی دانشجویان ایرانی به لحاظ درصد از کل در اروپا 51%، امریکا 24%، آسیا 21%، اقیانوسیه سه ممیز 99 صدم درصد و آفریقا یک‌صدم درصد است.

وی بابیان این مطلب که ذکر این آمارها برای عادی‌سازی خروج نخبگان از کشور نیست، اظهار کرد: اما فضای جدید پای مهاجرت را لیز کرده است. پس از 1960 به بعد حجم مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت در دنیا زیاد شده و قبل از 1960 به‌هیچ‌وجه به این صورت نبود. اولاً هم وسایل تندرو برای جابه‌جایی جمعیت زیاد نبود و این فضای شیشه‌ای ارتباط وجود نداشت و جاذبه‌ها و دافعه‌ها مطرح نبود و کسی که در سرزمین خودش زندگی می‌کرد فکر می‌کرد اینجا جایی است که باید زندگی کند و ادامه دهد. در سال‌های 2010 تا 2012 متوسط میل به مهاجرت در جهان 13% بوده و بین 2013 تا 2016 نیز 14% شده و بین 2015 تا 2017 نیز 15% بوده است. میل و تصمیم به مهاجرت در ایران بین سال 2010 تا 2012 نیز 42% بوده و بین سال‌های 2013 تا 2016 نیز 27% بوده است.
دکتر عاملی در مورد چالش‌های بازگشت دانشجویان به ایران و اقدامات صورت گرفته نیز گفت: یکی از عوامل داخلی فراهم نبودن زیرساخت‌های ضروری تحصیل‌کردگان و ناامنی شغلی است. در ایران افرادی که دکترا گرفتند نزدیک پنجاه تا صد هزار نفر فارغ‌التحصیل هستند ولی شغل مناسب ندارد و یکی از دلایلش این است که جذب دانشجو متناسب با نیاز جامعه نبوده و همین‌طوری رشته اعلام کردیم. در رشته‌های مهارتی به نسبت رشته‌های نظری اشتغال بیشتر داشتیم؛ بنابراین این‌یک مسئله است که زیرساخت‌های لازم برای جذب وجود ندارد و یک نوع ناامنی شغلی است.
وی بابیان این مطلب که عدم ثبات در اقتصاد و پیوند قوی تصمیمات سیاسی که بخشی و مقطعی صورت می‌گیرد، اضافه کرد: باید زنجیره ادامه دادن مثبت را در کشور تقویت کنیم و یک مسیر را ادامه دهیم. آقای رئیسی، رئیس جمهور محترم گفتند هیچ پروژه جدیدی را شروع نمی‌کنند و پروژه‌های قبلی را تکمیل می‌کنند که ارزش خیلی بزرگی است و کلنگ زدن ارزش نیست و این‌که فرد بتواند یک مسیر را ادامه دهد که خودش امنیت شغلی ایجاد می‌کند ارزشمند است و اعتماد ملی را تقویت می‌کند. سقوط ارزش ریال مسئله مهمی بوده و در این فاصله اگر تصمیماتی گرفته می‌شود مال ارزش پول ملی است و امیدوارم با این فضای کار و تولیدی که به وجود آمده روزبه‌روز قدرت ریال تقویت شود.

*انفعال نمایندگی‌هایی دیپلماتیک و فرهنگ ایران در ارائه خدمات مطلوب
دبیر شورای انقلاب فرهنگی درباره انفعال یا بازدارندگی فعال نمایندگی‌هایی دیپلماتیک و فرهنگ ایران در ارائه خدمات مطلوب به دانشجویان نیز گفت: سفارتخانه‌های ایران در این فضای ارتباط مثبت و احساس مسئولیت کردن در قبال شهروندانشان و حل کردن مسائل آن‌ها خیلی نقش دارند که یکی از مشکلاتمان انفعال سفارتخانه‌های ایران است. احساس تبعیض به‌ویژه ازنظر فرصت‌های اقتصادی آموزشی در بین اقلیت‌های قومی و دینی وجود دارد. پدری که باید برای کل جمعیت بکنیم بسیار اهمیت دارد و اقدامات خیلی زیادی شده و در مجلس شورای اسلامی 25 نماینده اهل سنت داریم. انتسابی که رهبر معظم انقلاب کردند در مورد فرمانده نیروی دریایی که یک جایگاه نظامی امنیتی و مهم است یکی از عزیزان اهل سنت منسوب کردند، نماد و نشانه ای از توجه به این امر مهم است.
وی از تبدیل‌شدن سیستم آموزشی عالی کشور به بنگاه‌داری اقتصادی نیز سخن به میان آورد و گفت: نظام دانشگاهی که ایجاد کردیم یا ورود به رقابت‌های بین‌المللی با چاپ مقالات نوروساینس و مقالات بین‌المللی یا ارتباط با صنعت است؛ یعنی یک حوزه‌اش حوزه تقویت کسب‌وکار و یک حوزه‌اش حوزه رقابت بین‌المللی است. ولی جنبه‌ای که مربوط به پیشرفت کشور و حل مسائل کشور است و جنبه‌های نوآوری که بتواند کاهش درد بدهد، قدری در این نگاه مغفول است. البته کسانی که در رابطه صنعت و دانشگاه صحبت می‌کنند که نقشه جامع علمی کشور هم تقویت‌کننده این جنبه است و باید هم این باشد بیشتر بر این منظر که ارتباط با صنعت می‌تواند حلال مسائل کشور باشد تأکیددارند. یک جنبه‌های اقتصادی‌اش نوبت دومی‌ها و دانشگاه‌های پولی و عدم توجه به دانشجویان انتقالی است. در صورت انتقال هم مسائلی که به لحاظ اقتصادی و مالی پیدا می‌کنند و باید شهریه بالایی پرداخت کنند و جنبه بنگاه‌داری اقتصادی هم برای بازگشت یک مانع است.
دکتر عاملی افزود: ممانعت و مقاومت دانشگاه‌های کشور از پذیرش دانشجویان انتقالی، ضعف پشتیبانی برای تحقیقات، دسترسی محدود به منابع علمی و فقدان چشم‌انداز سازنده برای آینده که موضوع سرمایه اجتماعی هم در داخل و هم در خارج خیلی اهمیت دارد، از عوامل مهم عدم بازگشت فارغ التحصیلان خارج از کشور است. بنیادی‌ترین عنصر سرمایه اجتماعی امید به آینده است تا انسان افق مثبتی را ببیند. یکی از عوامل خارجی سطح بالای درآمد در کشورهای میزبان است که همه کشورها از این خصوصیت برخوردار نیستند ولی تعدادی از کشورهای پیشرفته هستند و پیشنهادهایی که می‌کنند حقوق چند برابری حقوقی است که در ایران گرفته می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به سایر عوامل خارجی تأثیرگذار در مهاجرت نخبگان و دانشجویان اشاره کرد و گفت: امنیت شغلی مطلوب‌تر در کشورهای میزبان، سرمایه‌گذاری مالی و عاطفی در کشورهای میزبان، تفاوت در فرصت‌های آموزشی برای فرزندان، تفاوت در کیفیت زندگی و حمایت‌های اجتماعی و مشوق‌های کشورهای میزبان از جمله برخوردار کردن افراد از سرپناه زندگی و مستمری حداقلی از عوامل خارجی دیگر است. در کشورهای دولت رفاه، بزرگ‌ترین سهم بودجه‌شان بودجه تأمین اجتماعی است و اگر فرد شغل هم نداشته باشد امکانات تأمین اجتماعی را دارد که یک حقوق حداقلی به او می‌دهند تا بتواند زندگی‌اش را ادامه دهد و خود این کف برخورداری، برای بسیاری قانع کننده است.
وی افزود: مشوق‌های میزبان از یک‌سو و بازدارنده‌های ذهنی کشور مادر از سوی دیگر عوامل داخلی و خارجی است که به این امر کمک می‌کند. در مصوبه 841 شورای عالی انقلاب فرهنگی تسهیل بازگشت متخصصان و کارآفرینان ایرانی پیش‌بینی‌شده و ارتقای گردش نخبگانی، طراحی برنامه‌های ویژه برای توسعه کسب‌وکارهای جدید و پیشبرد فن‌آوری‌های راهبردی، تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان و فراهم آوردن اماکن به‌کارگیری نخبگان در دانشگاه در بدو ورود، یعنی دانشگاه می‌تواند بدون این‌که فرایند تعیین صلاحیت عمومی و علمی اتفاق بیافتد یک قرارداد یک‌ساله باکسانی که در دانشگاه‌های زیر رتبه 200 در دنیا تحصیل کردند فراهم کند و با آن‌ها قرارداد ببندد.
دکتر عاملی بابیان این مطلب که شمول نظام‌وظیفه خاص نخبگان است، گفت: راهکارهایی که در اینجا می‌توان مطرح کرد تأسیس پایگاه داده منسجم و روندی راجع به تعداد و نسبت‌های جمعیت شناختی مهاجران و ایرانیان مقیم خارج از کشور باقابلیت اعتبارسنجی است که ببینیم وضعیتمان به‌صورت دائمی چگونه است. چون در این حوزه خیلی با برآورد صحبت می‌کنیم. مورد بعدی کاهش فضای بی‌اعتمادی بین کسانی که شاغل به تحصیل در خارج از کشور هستند و کارکنان سازمان‌هایی در داخل ایران و اقدامات روشمند و سرعت عمل در فرایند پذیرش جذب متخصصان در دانشگاه‌ها و نهادهای علمی در کشور است. امروز این شرایط را برای دانشگاه‌های کشور فراهم کردیم که اگر مرکز جذب وزارت علوم تا یک ماه پاسخ دانشجو را ندهند دانشگاه می‌تواند حکم بزند و لذا منتظر یک فرایند طولانی نیستیم که هیئت اجرایی جذب، جذب بکند و هیئت مرکزی جذب بخواهد این فرایند را طولانی کند.
وی شفاف‌سازی فرایند اشتغال جذب و داوری متخصصان را ضروری دانست و گفت: در حوزه‌های مختلف علمی و فن‌آوری باید به‌گونه‌ای عمل کرد که ارزیابی عاری از قضاوت ناصحیح برای دانشجویان و نخبگان علمی تضمین شود. خیلی‌ها به ما مراجعه می‌کنند و گلایه دارند و شکایت می‌کنند که حقشان ضایع‌شده و در رقابت ترجیح بلا مرجح داده شدند. باید شاخص‌های مربوطه روشن شود که بر چه مبنایی یک فرد را بر دیگری ترجیح می‌دهند. فعال‌سازی ظرفیت جذب در نمایندگی‌های دیپلماتیک و فرهنگی ایران در کشورهای مختلف یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند برای بازگرداندن دانشجویان به ایران صورت بگیرد.
دکتر عاملی در پایان راهکار دیگری برای بازگشت نخبگان به کشور ارائه کرد و گفت: یک کار دستگاهی باید کرد تا این سیستم برای بازگشت اصلاح شود. ما در یک دوره جهاد هستیم؛ اگر روزی جهاد ما جنگیدن در جبهه جنگ بود، امروز جهاد ما ساختن ایران است و با این انگیزه است که افراد ایران انقلاب اسلامی را بر موقعیت دیگری ترجیح می‌دهند. اگر همه این‌ها هم تأمین شود ممکن است دانشجویان و نخبگان بگویند حقوقی که در ایران می‌گیرند قابل‌مقایسه نیست با حقوقی که در بیرون ایران می‌گیرند و کفایت زندگی آن‌ها را نمی‌کند. فقط انگیزه الهی است که می‌تواند سرمایه‌ای را بسازد و در این مجاهدت خداوند راه را باز می‌کند.