مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور اظهار کرد: پس از نگارش تفسیر المیزان شاهد یک نقطه عطف تاریخی هستیم و اندیشه دینی و آیات قرآنی به مصاف پرسش‌های نو آمد و علامه طباطبایی با بهره‌گیری از پرسش‌های جدید، ظرفیت‌های ارزشمندی را از خود نشان داد و با بهره بردن از آیات قرآن آفاق نویی را پیش روی ما گشود.
نشست «هم‌اندیشی بزرگداشت علامه طباطبایی» با موضوع «چگونگی تحول در علوم انسانی» امروز دوشنبه ۲۴ آبان از سوی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه سخنان او را می‌خوانید:
در علوم انسانی و اسلامی، تئوری‌ها و نظریات متعددی وجود دارد و شاید بیش از ده نظریه وجود داشته باشد که تا پانزده نظریه نیز قابل افزایش است، اما تأثیر متقابل علوم انسانی و اجتماعی از یک سو و علوم اسلامی و حوزوی از سوی دیگر کمتر قابل مناقشه است. تأثیر علوم اسلامی و حوزوی بر قلمرو علوم انسانی در محورهای گوناگون قابل شرح است که به چند محور اشاره می‌کنم.
محور اول؛ علوم اسلامی میتواند در روش‌شناسی علوم انسانی نقش داشته باشد. محور دوم؛ علوم اسلامی میتواند در مبادی و مبانی تأثیرگذار باشد و نگاه به هستی‌شناسی و حقایق عالم، که فراعلمی است، میتواند پارادایم‌های علمی جدیدی را خلق کند. محور سوم در آیات و اغراضِ علم است. علمی که مسیری را برای خود تعریف می‌کند میتواند در این مسیر از معارف دینی بهره بگیرد. چهارم حضور مستقیم معارف اسلامی و اندیشه‌هایی است که در علوم اسلامی تولید می‌شود و میتواند در زمینه نظریات علمی به داوری بنشیند و از منطق خود سخن بگوید.
این تأثیرات متقابل هرگز به این معنا نیست که علم را نادیده بگیریم یا برخوردی سطحی، شعاری و نامناسب داشته باشیم، بلکه منطق ما قابل دفاع است. البته در جزئیات این تأثیر و تأثر و حدود و ثغور آن، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان درباره آنها بحث کرد. موضوع این نشست چگونگی تحول در علوم انسانی است. اگر بخواهیم علوم انسانی خود را در جایگاهی قرار دهیم که پاسخگوی نیازها باشد، اقتضائات و شرایطی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنم و یکی از شرایطِ ارتقای علوم انسانی و تحول مثبت، عمیق، سنجیده، دوری از سطحی‌نگری در این علوم است.
در طول چهار دهه نهادهایی در حوزه و دانشگاه در بسط و توسعه علوم اسلامی تلاش کرده‌اند، اما اگر بخواهیم علوم انسانی را بر مبانی دینی استوار کنیم، باید ابتدا با رویکردی اجتهادی، تطوراتی را در حوزه علوم اسلامی رقم بزنیم. چند نکته مهم است که یکی از آنها در حوزه فلسفه اسلامی و امتدادهای آن است که مقام معظم رهبری چند بار به آن اشاره کرده‌اند، اما به هیچ وجه کافی نیست، بلکه زمانی می‌توانیم به شکلی عقلانی و درست به این عرصه ورود کنیم که انواع فلسفه‌های مضاف را بشناسیم. در این زمینه علامه طباطبایی، مرحوم شهید مطهری و شهید صدر در پایه‌ریزی فلسفه‌های مضاف و مرتبط با قلمرو علوم انسانی اقدامات ارزشمندی را انجام داده‌اند که لازم است در مراکز حوزوی و دانشگاهی به شکل عمیق ادامه یابد.
لزوم گشودن باب‌های جدید در فقه
نکته دیگر در زمینه امتداد فقه معاصر و فقه نظام و فقه‌های ناظر بر قلمرو علوم انسانی است و در این باره در سخنرانی‌هایی به این بحث پرداخته‌ام و نمونه‌هایی را ذکر کرده‌ام و معتقدم فقه ما زمانی میتواند به بخش‌های ناظر بر علوم انسانی پاسخ دهد که بسط پیدا کند و این امر نیازمند آن است که حداقل ده تا بیست بخش دیگر در فقه ما براساس روش اجتهادی پایه‌ریزی شود. این امر میسر است و در این زمینه در کشورهای اسلامی گام‌هایی برداشته شده، اما مهم‌ترین نکته‌ای که برای پایه‌ریزی ابواب جدید باید به آن توجه کنیم، حوزه فلسفی و کلامی و فقهی و حقوقی است.
محور دیگر حوزه علوم قرآن و تفسیر است و المیزان یک نقطه عطف تاریخی در نگارش تفسیر محسوب می‌شود و در دنیای معاصر اندیشه دینی و آیات قرآنی به مصاف پرسش‌های نو آمد و علامه طباطبایی با بهره‌گیری از پرسش‌های جدید، ظرفیت‌های ارزشمندی را از خود نشان داد و آفاق نویی را با بهره‌گیری از آیات قرآن پیش روی ما گشود، اما وقتی می‌توانیم به سمت علوم انسانی اسلامی حرکت کنیم که پس از گذر از تفسیر المیزان و شاگردان علامه، وارد مرحله نوینی با عنوان تفسیر موضوعیِ تخصصی و معطوف به قلمروهای علوم انسانی شویم، یعنی قرآن با نگاهی به تربیت، جامعه‌شناسی و امثال آنها تفسیر شود.
رسالت حوزه‌های علمیه
باید دو حوزه فلسفی و کلامی و فقهی – حقوقی را فربه‌تر کنیم. اگر قرار باشد این فربهی از منظر پاسخگویی به سؤالات انجام شود، در حوزه تفسیر و حدیث نیازمند پایه‌ریزی گرایشهای جدید هستیم و شرط دیگر این است که همه این موارد ما را به نظام‌سازی برساند.
این رسالت بر دوش حوزه‌های علمیه است و به رغم تلاش در چند دهه اخیر همچنان کاستی داریم و باید در برابر نیازهای جامعه اسلامی هم مطالبه‌گر و هم پاسخگو باشیم. امیدواریم رابطه صمیمی حوزه علمیه و دانشگاه ادامه یابد و در پرتو تقویت این ارتباط به توسعه مرزهای علوم انسانی اسلامی بپردازیم و همه این اقدامات باید در خدمت به مردم عزیز و شریف باشد.
منبع:ایکنا
