مشکلات و دغدغه‌هایی که در حوزه زنان وجود دارد، بحث دیروز و امروز نیست. در همه دولت‌ها به این مسأله پرداخته شده اما همچنان زنان در جامعه ما با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند؛ مشکلاتی که اگر دولتمردان به‌صورت ریشه‌ای و بنیادین به آن بپردازند، شاید بتوانند برای همیشه خاطری آسوده به زنان و دختران این سرزمین هدیه دهند. با وجود پیشرفت‌های بشری در عصر کنونی در حالی که در جوامع دیگر زنان بدون هیچ نگاه جنسیتی در حال پژوهش و کاوش‌هایی در سطوح بالا و در کنار مردان هستند ما همچنان درگیر پرداختن به لوایحی هستیم که بتوانیم از آمار ازدواج‌های اجباری آن هم در سنین زیر ۱۳ سال بکاهیم. در طول سال اخبار زیادی در زمینه لوایح مربوط به حوزه زنان تیتر صفحات روزنامه‌ها و فضای مجازی می‌شود. لوایحی مانند منع خشونت علیه زنان، کودک همسری، حمایت از اطفال و نوجوانان یا مسائلی از جمله ورود زنان به استادیوم، دوچرخه‌سواری بانوان و نمونه‌هایی از این دست که برخی به نتیجه می‌رسند و برخی در هاله‌ای از ابهام به محاق می‌روند. فعالان این حوزه همواره در حال تلاش هستند تا زنان ایرانی بتوانند جایگاهی نزدیک به مردان در جامعه داشته باشند. در این میان تنها حرف زدن و شعاردادن، کاری از پیش نمی‌برد، بلکه باید با اقدامات قانونی مانند اصلاح قوانین قدیمی و تدوین قوانین جدید گام‌های مثبت در این مسیر برداشت. معاونت زنان و خانواده رئیس جمهوری یکی از نهادهایی است که در این راستا مسئولیت‌های سنگینی به عهده دارد و می‌تواند اهرمی اثرگذار با نگاه و توجهی حقوقی و اجتماعی در این حیطه باشد. از این‌رو به مناسبت هفته دولت با معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در حوزه زنان و خانواده به گفت‌و‌گو نشستیم تا از کم و کیف روند کاری و آخرین دستاوردهای این نهاد در دولت اخیر مطلع شویم.
 
نگاه شخص رئیس جمهوری به مقوله زنان چگونه است؟ آیا در این حوزه با شما تعاملات خاص دارند؟
نگاه دکتر روحانی به‌عنوان رئیس جمهوری نگاهی تعاملی است، از آنجا که هم به لحاظ دینی و هم به‌لحاظ نظری آگاهی‌های بالایی دارند و از ابتدا با جریان انقلاب همراه بودند، کاملاً با شرایط روز زنان جامعه آشنایی دارند. رئیس جمهوری از دوره حضرت امام خمینی که مبانی نظری خود را مطرح می‌کنند تا امروز به میزانی که به تحقق اهداف نزدیک شدیم، با سیر تطور مباحث زنان همراه بوده و نگاه پیشرو دینی در حوزه زنان دارند. گاهی اوقات هم به‌صورت موردی در این حوزه بحث می‌کنند و در جریان گزارش‌های تحلیلی، آماری هم هستند و مباحث روز را می‌دانند. شاید یکی از دلایل این امر این است که خودشان دو دختر دارند که تحصیلکرده و از فعالان اجتماعی هستند به‌همین منظور هم به عنوان پدر، به حوزه زنان و شناخت مسائل زنان اشراف عمیقی دارد. این یک فرصت است که رئیس جمهوری داریم که دخترانی فعال در بطن مسائل جامعه دارد.

آیا به‌صورت موردی هم رئیس جمهوری در این حوزه با شما وارد بحث شده‌اند به‌عنوان مثال بگویند که در فلان مسأله مربوط به زنان باید اقدامات ویژه‌ای داشته باشید؟
بله در موضوع به‌کارگیری ۳۰ درصد از زنان در پست‌های مدیریتی ایشان کاملاً ورود کردند. در حال حاضر ۴۱ درصد کارکنان دولت خانم هستند ولی در بحث مدیریت، با اینکه زنانی با تجربه، سابقه و تحصیلات بالا داریم ولی فرصت‌های زیادی به آنها داده نشده است. البته از اول انقلاب، نگاه آقای هاشمی رفسنجانی با وجود دخترانی فعال در عرصه جامعه و آقای خاتمی که اولین زن معاون رئیس جمهوری را انتخاب کرد، مثبت بوده است.
 چرا نتوانستیم طی سال‌های اخیر تحول شگرفی در این حوزه داشته باشیم؟
مسأله اینجا است که باید از پایین به بالا موضوع حل شود و در نهایت زنان توانمند در همه سطوح از جمله وزیر و معاون رئیس جمهوری حضوری فعال داشته باشند. وقتی زنان در سطوح میانی وارد نشده باشند عملاً هم نمی‌توانیم انتخاب‌های خوبی در سطوح عالی داشته باشیم. با وجود این اتفاق خوبی که در این حوزه آقای روحانی سیاستگذاری آن را انجام داد بدین شرح بود که طی برنامه چهارساله ۳۰ درصد از انتصاب‌های دولت در اختیار زنان قرار داده شود، البته زنان شایسته، توانمند و متخصص.

 آیا نظارتی بر انتصاب‌ها دارید؟ از زمان سیاستگذاری جدید تا امروز چند درصد از زنان در پست‌های مدیریتی مشغول شده اند؟ آیا می‌توانیم بگوییم که به رقم ۳۰ درصد نزدیک شده‌ایم یا هنوز فاصله زیادی داریم؟
در معاونت سازوکاری برای رصد مستمر پیش‌بینی شده است و در سال گذشته نیز عملکرد وزرا و استانداران را سنجیدیم و بر اساس آمار به دست آمده ۱۷.۵ درصد افزایش انتصاب در وزارتخانه‌ها داشتیم و نزدیک به ۶۰ درصد هم در استانداری‌ها رشد داشتیم. در سال‌جاری نیز کارنامه استانداران و وزرا در حال تدوین است. البته هنوز با رقم ۳۰ درصد فاصله زیادی داریم و در این دوسال پیش رو برای رسیدن به هدف باید سرعت کار بالا برده شود.
 برای دستیابی به این هدف چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
باید برای خانم‌ها امکان آموزش‌ها و دوره‌های مدیریتی خاص فراهم شود و مدیران ارشد، معاونان وزرا و وزرا نسبت به پیدا کردن و انتخاب زنان توانمند، همت بیشتری داشته باشند.

 با توجه به اهمیت حفظ بنیان خانواده‌ها آیا دولت طرحی در این خصوص داشته؟ آیا برای دستگاه‌ها در این حوزه تعریف مشخصی وجود دارد؟
بحث تعادل کار بیرون و خانه بسیار مهم است چون اگر به این موضوع توجه نکنیم زنان ممکن است قید خانه یا قید فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی را بزنند. نکته مهم این است که آیا دولت می‌تواند راهی میانه برای حفظ این تعادل تعریف کند. خوشبختانه وحدت رویه در این حوزه وجود دارد به‌عنوان مثال ۹ ماه مرخصی زایمان ابلاغ شده و در حال اجرا شدن است. بحث این مرخصی برای آقایان هم شده در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در جایی سه روز و در جایی حدود دوهفته طول این مرخصی برای مردان اعلام شده ولی هنوز اجرایی نشده است. نکته دیگر میزان انعطاف ساعت شیردهی و مرخصی‌های شناور مادران است. همچنین برای فرزندان زیر ۶ سال باید حمایت‌ها و مشوق‌های ویژه درنظر گرفت. خانواده رکن اساسی جامعه است و پیشرفت و اعتلای زن و مرد در گرو خانواده سالم و بانشاط است. باید برنامه‌ریزی فرهنگی از سطح مدرسه صورت گیرد تا افراد از سنین کودکی با اصل اهمیت خانواده و مهارت‌های زندگی آشنا شوند. البته بحث مهارت‌های زندگی در آموزش و پرورش باز شده است. در ستاد ملی زن و خانواده نیز در خصوص آموزش‌های قبل، هنگام و بعد از ازدواج افزایش کیفیت و ساعات آموزش به ۶ ساعت دیده شده است.

 درباره طرح گفت‌و‌گوی ملی خانواده این روزها خیلی صحبت می‌شود، درخصوص آن کمی توضیح دهید.
این طرح را در ۳۱ استان کشور مطرح کردیم. البته همه می‌دانیم که خانواده‌ها فشارهای اقتصادی و اجتماعی زیادی دارند، اما یکی از دلایل آسیب به خانواده‌ها، اختلال ارتباطی است. امروزه ساعات ارتباط کم شده و افراد در طول روز همدیگر را نمی‌بینند. از دلایل آن هم می‌تواند ورود فضای مجازی باشد. شبکه‌های اجتماعی می‌تواند یکی از فرصت‌هایی باشد که اگر درست به کار گرفته شود در خیلی از موارد کمک‌کننده است، اما متأسفانه در برخی موارد تهدید به شمار می‌رود.مانند همین کم شدن ساعات گفت‌و‌گو در بین خانواده‌ها که در نتیجه آن ایجاد شده است و سبب شده اعضای خانواده بسیار کمتر از گذشته با هم گفت‌و‌گو و مکالمه داشته باشند. در این حوزه مطالعات جهانی نیز داشتیم و پیمایشی با مشارکت فعالان عرصه خانواده در ۳۱ استان اجرا کردیم. نتیجه این بود که متوجه شدیم یکی از مسائل مشترک در همه استان‌ها در خانواده‌ها، بالا بودن سوء‌تفاهم و پایین بودن قدرت انتقال مطالب و انزوای اعضای خانواده و در نهایت وجود مشاجره‌های لفظی و خشونت است. بر اساس گزارش‌های واصله این مسأله جدی است. در این خصوص با کانون گفت‌و‌گوی امام موسی صدر پروژه داریم. بخشی از طرح در مدارس، بخشی در دانشگاه‌ها، انجمن جامعه‌شناسی و تشکل‌ها و انجمن‌های فعال در حوزه خانواده در حال اجرا شدن است. با وزارت علوم هم کار مشترکی تحت عنوان سفیران گفت‌و‌گو داشتیم. انجمن‌های اولیا و مربیان نیز در ۳۲۰۰ مدرسه به طور خاص در این حوزه فعالیت داشتند. البته فصلی به‌عنوان گفت‌و‌گوی بین نسلی هم داشتیم که در آن به‌صورت تخصصی جوانان دیده شده‌اند. جوانان فکر می‌کنند دیده نمی‌شوند و همین احساس دیده نشدن می‌تواند آسیب‌های زیادی به‌دنبال داشته باشد از این‌رو باب گفت‌و‌گوی بین نسلی را نیز باز کردیم و کار را از نشست‌های الگوسازی شروع کردیم. دوره‌های مهارتی در نظر گرفتیم و حتی بنا شده در کتاب‌های درسی هم در این خصوص مطالبی داشته باشیم. در زمینه گفت‌و‌گوی بین نسلی با انجمن ارتباطات و دکترخانیکی تعاملاتی داشتیم که طرح در کتاب‌های درسی پیاده‌سازی شود.البته طرح دیگری نیز از زمان خانم مولاوردی داشتیم که به ارتقای تاب‌آوری اجتماعی کمک می‌کند. این طرح در مناطق پرآسیب کشور با همکاری تسهیلگران اجرا شده است. یکی از اهداف آن هم کاهش آسیب‌های ناشی از معضلی مانند اعتیاد است. اعتیاد بلایی خانمان سوز است که نمی‌توان براحتی از کنار آن عبور کرد. در کنار همه این موارد، بحث‌های ارتباط با خود، با دیگران و خودمراقبتی نیز وجود دارد. بحث ارتباط با خدا نیز از محورهای اصلی است. در حوزه مهارت‌های زندگی بحث ارتباط با طبیعت نیز داریم. موضوع ارتباط کودکان با طبیعت از دوره طفولیت در رشد سلامت جسم و روح تأثیر بالایی دارد. در بحث مهارت‌های ارتباطی افرادی که با طبیعت خوب باشند با افراد دیگر هم می‌توانند خوب ارتباط بگیرند.مدارسی هم در این زمینه فعالیت می‌کنند. متأسفانه این مدارس مخالفانی هم دارد و برخی از آنها به‌دلیل نبود مجوز تعطیل شدند اما همچنان حدود ۵۰ مدرسه فعال در کشور داریم.

 با توجه به اینکه کشور به سمت سالمندی می‌رود و همه می‌دانیم که مشکلات ناشی از سالمند شدن جامعه کم نیستند. آیا در زمینه سالمندی بویژه زنان سالمند راهکاری اندیشیده‌اید؟
این مسأله در دنیا وجود دارد از این‌رو در بسیاری از کشورها، وزارت تنهایی ایجاد شده و وزیری با عنوان وزیر تنهایی در این حوزه فعالیت دارد. تنهایی به بحران بزرگی در دنیا تبدیل شده و این روزها شاهدیم که سالمندان و کودکان، از تنهایی رنج می‌برند. قطعاً باید با مهارت‌افزایی جلوی چنین اختلالاتی گرفته شود. به‌گفته جامعه شناسان در ایران ساختار اجتماعی خانواده ایرانی به گونه‌ای است که افراد به هم وابسته هستند. در این رابطه، با هدف افزایش گفت‌و‌گو بین تمام سنین خانواده‌ها و از جمله سالمندان طرحی تدارک دیدیم که با استقبال زیاد سازمان‌های بین‌المللی همراه شد. مرکز بین‌المللی تعالی گفت‌و‌گوی خانواده از طرف آیسسکو (سازمان فرهنگی، هنری کشورهای اسلامی) سرپرستی این مرکز را به ایران داد و هم‌اکنون در معاونت زنان دفتری برای شروع فعالیت فعال شده است.

در بحث لوایحی که در حوزه زنان داشتید چه پیشرفت‌هایی صورت گرفته است؟
در دولت دوازدهم در ارتباط با قوانین و لوایح چه آنها که باید پیگیری می‌شد و چه آنها که در معاونت باید انجام می‌شد، به‌طور خاص تمرکز ویژه‌ای داشتیم. در یکی دو سال اخیر هم به‌طور متمرکز کار کردیم. حدود ۸ لایحه هم در دست اقدام داریم. ۵لایحه در معاونت تنظیم شده که در کمیسیون لوایح و کمیسیون اجتماعی است. از جمله لوایحی که به‌طور ویژه روی آنها کار شده، لایحه برابری دیه زن و مرد، لایحه اصلاح شروط طلاق، اصلاح سن کیفری، لایحه امتیاز برای کارگاه‌های زنان سرپرست خانوار و لایحه ممنوعیت ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال است که در حال حاضر در حال بررسی است. طرح و لایحه ممنوعیت ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال حدود دو هفته پیش همزمان ارائه شد. دولت هم از طرح حمایت کرده است. در کنار آن لایحه تأمین امنیت زنان را هم در دستور کار داشتیم که با قوه قضائیه در آن خصوص کارکردیم. در ابتدای کار هم آقای رئیسی قول مساعدت دادند و تا امروز هم با قوه قضائیه مکاتبات مکرر داریم و همین روزها منتظر شنیدن اخبار خوش در خصوص لایحه تأمین امنیت زنان علیه خشونت هستیم. لایحه مربوط به‌ کودکان و نوجوانان هم بعد از حدود ۱۰ سال از کمیسیون بیرون آورده شد و به صحن مجلس شورای اسلامی آمد. لایحه، تصویب شده و در نهایت به شورای نگهبان رفت. هرچند در دو نوبت، شورای نگهبان از آن ایراد گرفت اما ان‌شاءالله کمیسیون زودتر مشکلات را برطرف کند تا به تأیید نهایی شورای نگهبان برسد.

گویا لایحه اعطای تابعیت به کودکانی که مادر ایرانی و پدر غیرایرانی دارند به مشکل برخورده است، آیا مشکل حادی وجود دارد و ممکن است لایحه مسکوت بماند؟
در لایحه تابعیت ایرادات فنی گرفته شده و مشکل خاصی که نگران‌کننده باشد وجود ندارد. مشکلات بزودی رفع خواهند شد و ایراد وارد شده فقط شکلی است و به‌عنوان تهدیدی دانسته نمی‌شود که بخواهد نگران‌کننده باشد. در نهایت موضوع تابعیت، کاهش سن ازدواج یا تأمین امنیت زنان علیه خشونت و لوایحی از این دست همگی در جهت حفظ بنیان خانواده‌ها است. حفظ بنیان خانواده همیشه مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است؛ امیدواریم با توجه به اهمیت موضوع و تأکید رهبر معظم انقلاب لایحه تأمین امنیت زودتر مراحل خود را طی کند و به مرحله اجرا گذاشته شود.

در زمینه حجاب و برخوردهای ضربتی چه نظری دارید آیا با چنین روش‌هایی می‌توان حجاب را به شکلی درست در جامعه نهادینه کرد یا رفتارهای این چنینی تبعات منفی به‌دنبال دارد؟
بحث حجاب باید در گفت‌و‌گوهای بین نسلی گنجانده شود؛ نتوانستیم در این خصوص از نظر فهم موضوع در نسل جوان نظامات را خوب تبیین کنیم و نتوانستیم آن را درست اجرا کنیم چون نگاهی که به این مقوله وجود دارد، نگاهی یک سویه و عمدتاً سلبی است. موفق نشدیم در زمینه این موضوع بسیار مهم با نسل جوان ارتباط برقرار کنیم. طرح‌های ضربتی بحث سلبی است و چنین برخوردهایی جوابی منفی به‌همراه داشته است. گفت‌و‌گو و رجوع به منبعی مانند قرآن کریم می‌تواند در این حوزه کمک‌کننده باشد. ما که منبعی محکم‌تر از قرآن برای استنباط دینی نداریم. قرآن کریم در مناسبات بین زن و مرد، اول از مردان می‌خواهد که چشمان خود را فرو بیفکنند یعنی با نگاه خود زن را آزار ندهند و بعد به خانم‌ها همین دستور را می‌دهد، پس اصولاً بحث را از آقایان شروع می‌کند درست برخلاف کاری که ما انجام می‌دهیم و فکر می‌کنیم که همه مشکلات از خانم‌ها است. در قدم بعدی مناسبات بین اعضای خانواده را تعریف می‌کند و در داخل خانواده محارم را تعریف کرده و پوشش سخت گیرانه ندارد، بعد از آن در جامعه برای آزار ندیدن و شناخته شدن به‌عنوان انسانی پاک دامن و سالم که می‌خواهد مناسبات اجتماعی خوبی داشته باشد و می‌گوید که از فلان سنخ پوشش تبعیت کنید تا عزت نفس شما حفظ شود و در مناسبات این چنینی فقط زنان را در نظر نمی‌گیرد و به‌طور دوجانبه به موضوع نگاه می‌کند. در بحث حجاب مشکل اینجا است که نتوانستیم نظام مناسبات اخلاقی با مبانی قابل فهم برای جوانان بنا کنیم. افراد این مسائل را براساس عادات یا اجبار دنبال نمی‌کنند. باید از خود بپرسیم چقدر توانستیم به دختران و پسران خود بفهمانیم که عزت نفس او، وجود او و جان او برای ما مهم است؟ این مباحث باید مطرح شود تا فرصتی باشد برای اینکه بسیاری از مسائل برای جوانان حل شود. مسائلی که یا ما خوب بیان نکردیم یا دولت یا رسانه ملی یا نیروی انتظامی و در طرح آن لکنت زبان داشتیم.مطرح کردن چنین مسائلی باید به شکلی انسانی و اخلاقی که درک متقابل ایجاد کند، همراه باشد، برخوردهای سلبی و توأم با خشونت و ضایع کردن مخاطب و رفتارهای یکسویه که صرفاً زنان را مخاطب قرار می‌دهد، جواب نداده و نمی‌دهد.

در بحث ورود زنان به استادیوم‌ها هنوز هم اختلاف نظر وجود دارد، موضع معاونت در این خصوص چیست؟
در این خصوص از قبل هم مشکل خاصی وجود نداشت و خانم‌ها در برخی ورزشگاه‌ها به سالن‌ها می‌رفتند و بازی‌ها را تماشا می‌کردند اما چندی پیش گزارش هایی داده شد و مسائلی پیش آمد که مانند خیلی از مسائل دیگر که به بحران تبدیل می‌شود، توجه‌ها را به خود جلب کرد و به یک ماجرا تبدیل شد. در سال ۱۳۹۶ دولت نشست‌هایی را در این خصوص برگزار کرد و دستورالعمل‌هایی در ارتباط با مناسب‌سازی فضای ورزشگاه‌ها تصویب کرد؛ تا اینکه زنان و خانواده‌ها بتوانند در کنار یکدیگر در ورزشگاه‌ها حضور پیدا کنند. تعبیه مسیر ورود جداگانه، محل نشستن مجزا، سرویس‌های بهداشتی جدا و تمامی خدماتی که نیاز است در آنها تفکیک کامل اتفاق بیفتند، در نظر گرفته شد. بر اساس اعلام وزیر ورزش، در خصوص استادیوم آزادی هم پیش‌بینی‌های لازم انجام شده و معتقدند با برنامه‌ریزی درست مشکلات موجود برطرف شوند. تاکنون هم خانم‌ها در چندین بازی هم در ورزشگاه آزادی و هم در دیگر ورزشگاه‌ها حضور پیدا کردند. در خیلی از شهرستان‌ها در حال حاضر هیچ مشکلی برای ورود خانم‌ها به ورزشگاه‌ها وجود ندارد. با توجه به نظر آقای سلطانی فر بزودی موانع موجود از میان برداشته خواهند شد و زنان می‌توانند براحتی در استادیوم‌ها حضور پیدا کنند. دخترانی که خودشان ورزشکار هستند خیلی دوست دارند که بتوانند از نزدیک مسابقات را ببینند، به‌عنوان مثال دخترانی که خودشان فوتبالیست هستند و در این حوزه کار کرده‌اند. امروز جمعیت زیادی از دختران ورزشکار را در کشور داریم. ایرادهایی که در این زمینه گرفته شده بحث تفکیک بوده که انجام شده، ایراد دیگر مسأله نگاه و نوع لباس فوتبالیست‌ها است که در خصوص این مسأله، فاصله آن قدر زیاد است که کلاً چیزی دیده نمی‌شود. اگر یک بار به استادیوم رفته باشید متوجه می‌شوید که کلاً از آن فاصله زیاد مطرح کردن چنین بحثی غیرمنطقی است. یک سری هم بحث‌های فرهنگی مطرح می‌شود که به‌عنوان مثال در استادیوم‌ها ادب رعایت نمی‌شود؛ اتفاقاً وجود خانم‌ها سبب می‌شود ادب بیشتر رعایت شود. برای رفع مشکلاتی از این دست با گروه‌های هواداران هم نشست‌هایی گذاشتیم و امیدوارم بزودی مشکلات حل شوند. مشکل ورود زنان در بازی‌های ملی تقریباً حل شده امید است که در دیگر بازی‌ها هم زنان بتوانند بی‌دغدغه حضور داشته باشند.
منبع: روزنامه ایران