نشست علمی با حضور دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به مناسبت هفته پژوهش با موضوع اهمیت نگاه پژوهشی به مطالبات مقام معظم رهبری در حوزه علمیه با حضور حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مدرسه علمیه آیت‌الله بهجت قم برگزار شد.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جمع طلاب و فضلای حوزه علمیه به اهمیت این دیدارها در تقویت روحیه معنوی اشاره کرد.
وی با تبریک ولادت حضرت فاطمه زهرا(س)، با مقایسه فضای کاری خود با جلسات طلبگی اظهار داشت: در طول هفته معمولاً با مسئولان، وزرا و وکلا در ارتباط هستیم که البته تلاش‌های آنان هم مشکور است، اما دیدار با طلاب حال و هوای دیگری دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به دوران تحصیل خود در حوزه علمیه، افزود: از سال ۱۳۶۲ که طلبگی را در کنار دبیرستان آغاز کردم، محضر اساتید بسیاری را درک کرده‌ام. این از الطاف الهی است که در حوزه‌های مختلفی از جمله فلسفه، کلام، فقه، اصول و ادبیات شاگردی کرده‌ام.
استاد خسروپناه تأکید کرد: از همان دوران طلبگی، هر زمان عالمی را می‌شنیدیم که در جای دیگری از کشور حضور دارد، برای استفاده از محضر وی سفر می‌کردیم. این علاقه و تلاش برای یادگیری از ویژگی‌های برجسته دوران تحصیل طلبگی ما بوده است. مرحوم آیت‌الله مرتضی حائری یزدی و مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی بودند که نقش بسزایی در تربیت شاگردان داشتند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش کلیدی در پیشرفت‌های علمی و فرهنگی کشور دارد
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در سخنانی به نقش مهم این شورا در سیاست‌گذاری‌های کلان علمی و فرهنگی کشور اشاره کرد و گفت: تصمیمات اساسی در حوزه‌های علم، فناوری و فرهنگ اجتماعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفته می‌شود و این شورا تأثیر بزرگی بر پیشرفت‌های کشور داشته است.
وی با توضیح جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در کشور شوراهای عالی متعددی وجود دارد، اما تنها سه شورای عالی حاکمیتی هستند که اعضای آن‌ها توسط مقام معظم رهبری انتخاب می‌شوند و سران سه قوه نیز در آن حضور دارند؛ شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی. سایر شوراها زیر نظر رئیس‌جمهور اداره می‌شوند و جنبه دولتی دارند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به اقدامات این شورا اشاره کرد و گفت: اگر امروز در حوزه‌هایی مانند هوافضا، فناوری نانو و پژوهش‌های علمی پیشرفت‌های چشمگیری داریم، بخش عمده‌ای از آن‌ها حاصل تصمیمات و اسناد این شوراست. برای مثال، رتبه چهارم ایران در جهان در حوزه نانو، نتیجه تدوین اسناد و تشکیل ستادهای مرتبط در شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
استاد خسروپناه همچنین با اشاره به فعالیت‌های گسترده شورا در حوزه‌های علمی و فرهنگی تصریح کرد: مؤسساتی مانند جامعه‌المصطفی، مؤسسه امام خمینی(ره)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از جمله مراکزی هستند که با سیاست‌گذاری‌های این شورا فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند.
استاد خسروپناه خاطرنشان کرد: تلاش‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی باید بیش از پیش برای مردم تبیین شود تا نقش این نهاد در پیشرفت کشور به‌خوبی شناخته شود.
دانش حوزه علمیه در تدوین اسناد راهبردی کشور بسیار مؤثر بوده است
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در سخنانی به تأثیر دانش حوزوی بر تدوین اسناد راهبردی کشور اشاره کرد و گفت: دانش فقهی و حکمی که در حوزه علمیه آموخته‌ام، نقش مؤثری در پیشبرد امور و تدوین اسناد مختلف در شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته است.
وی با اشاره به برخی از مصوبات و اسناد این شورا افزود: در دوره فعلی، اسناد مهمی از جمله سند موسیقی، سند صنایع دستی، سند هوش مصنوعی، سند امنیت قضایی، سند مهدویت، سند اعتکاف و سند اربعین تدوین شده‌اند. این اسناد نقش اساسی در مدیریت و حکمرانی فرهنگی کشور داشته‌اند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اهمیت این مصوبات گفت: اگر این اسناد تدوین نمی‌شد، در برابر هجمه‌ها و تهاجمات فرهنگی با چالش‌های بزرگی روبه‌رو می‌شدیم. هرچند کارهای بسیاری باقی مانده، اما اقدامات انجام‌شده قابل‌توجه است.
وی همچنین به تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور اشاره کرد و افزود: بخش زیادی از این نقشه اجرا شده است و تلاش داریم تا اقدامات بیشتری در این حوزه انجام دهیم.
استاد خسروپناه در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت ارتباط میان دانش حوزه و حکمرانی کشور پرداخت و گفت: یکی از بهترین سوال‌هایی که می‌توان از بنده پرسید این است که آیا درس‌های حوزوی که آموخته‌اید در مسائل حکمرانی کشور مفید بوده‌اند یا نه؟ پاسخ من با قاطعیت بله است. این دانش‌ها تأثیر مستقیم بر حل مسائل حکمرانی و پیشبرد امور فرهنگی و اجتماعی داشته‌اند.
وی در پایان بر اهمیت تبیین اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد و گفت: باید تلاش کنیم تا نقش و تأثیر این شورا در مدیریت فرهنگی و اجتماعی کشور برای مردم به‌درستی تشریح شود.
نیازمند گسترش فلسفه حکمرانی و فقه نظامات اجتماعی در حوزه علمیه هستیم
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در سخنانی به اهمیت دانش حوزوی در تدوین اسناد راهبردی کشور اشاره کرد و گفت: دانش حکمی و فقهی آموخته‌شده در حوزه علمیه به ما کمک می‌کند تا مسائل پیچیده در اسناد علمی و فرهنگی را بهتر درک و اصلاح کنیم. حتی در مواردی بخش‌هایی از این اسناد، مانند بخش حکمت و موسیقی در سند موسیقی، توسط خود من نوشته شده است.
وی با تأکید بر تأثیر دانش حوزوی در حکمرانی کشور افزود: علوم حوزوی، از جمله فلسفه، کلام، تفسیر قرآن و فقه، بسیار در تدوین و اصلاح اسناد و تصمیم‌گیری‌های حکمرانی علمی و فرهنگی مفید بوده‌اند. این دانش‌ها ابزارهایی کارآمد برای تطبیق مباحث نظری با مسائل روز جامعه هستند.
استاد خسروپناه در ادامه به نیازهای جدید حوزه علمیه اشاره کرد و گفت: اگر روزی از شورای عالی انقلاب فرهنگی به حوزه علمیه بازگردم و بخواهم درباره تحول در حوزه تصمیم بگیرم، باید دو یا سه موضوع کلیدی به فعالیت‌های حوزه اضافه شود. یکی از مهم‌ترین این موارد، فلسفه‌های کاربردی است. ما به فلسفه حکمرانی بیش از پیش نیاز داریم. در حالی که تاکنون بزرگان حوزه در زمینه‌هایی مانند فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق کار کرده‌اند، مباحث فلسفی مرتبط با حکمرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی همچنین به اهمیت توسعه فقه حکمرانی اشاره کرد و گفت: ما به فقه نظامات اجتماعی، فقه نظام تعلیم و تربیت، فقه نظام سیاسی و فقه نظام اقتصادی نیاز داریم. در این حوزه‌ها تاکنون کار جدی انجام نشده است و باید اقدامات بیشتری صورت گیرد تا حوزه علمیه بتواند به نیازهای حکمرانی کشور پاسخ دهد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر ضرورت گسترش علوم حوزوی با توجه به نیازهای روز جامعه تأکید کرد و افزود: تحول در حوزه علمیه و توجه به مباحث جدید فلسفی و فقهی، از جمله ضرورت‌های امروز جامعه اسلامی است.
تطبیق دانش حوزوی با مسائل روز، راهکاری برای حکمرانی کارآمد
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تأکید بر نقش دانش حوزوی در حکمرانی کشور اظهار کرد: مطالعات حوزوی، از ادبیات و منطق گرفته تا فقه و اصول، پایه‌های محکمی برای سیاست‌گذاری و تدوین اسناد کلان کشور فراهم می‌آورد. این تصور که مباحث سنتی حوزه دیگر کاربردی ندارند، نادرست است. این دانش‌ها نه‌تنها در زمان شیخ انصاری و صاحب جواهر بلکه امروز و در آینده نیز به‌کار می‌آیند.
وی با اشاره به اهمیت سیاست‌گذاری علمی و حکمرانی فرهنگی افزود: مسائلی مانند سیاست‌گذاری عمومی و خط‌مشی‌گذاری نیازمند کار جدی در حوزه‌های حکمی و فقهی است. اسناد کلان کشور باید بر پایه دانش عمیق و تطبیق آن با نیازهای زمان تدوین شوند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر لزوم تحول در نظام آموزشی حوزه علمیه گفت: خلأهایی در حوزه‌های متعارف وجود دارد که باید پر شود. مباحثی مانند فلسفه حکمرانی، فقه نظامات اجتماعی و دیگر حوزه‌های کاربردی باید به‌صورت جدی مورد توجه قرار گیرند. تنها در این صورت است که حوزه علمیه می‌تواند نقش مؤثری در حکمرانی کارآمد و پاسخ‌گویی به نیازهای کشور ایفا کند.
وی خاطرنشان کرد: اگر طلاب امروز می‌خواهند در آینده نقشی مؤثر در کشور داشته باشند، باید درس‌های حوزوی را عمیق و دقیق بخوانند و توانایی تطبیق این مباحث را با نیازهای زمان به‌دست آورند.
ضرورت توجه به پژوهش و پاسخ‌گویی به مسائل زمان در حوزه‌های علمیه
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تأکید بر نقش پژوهش در حوزه‌های علمیه گفت: اگرچه در حوزه علمیه فضلای فاضل و اهل علم کم نداریم، اما تعداد کسانی که بتوانند با پژوهش‌های عمیق، به مسائل زمان پاسخ دهند، محدود است.
وی با اشاره به تجربه حضور در درس آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی افزود: در آن زمان، بیش از هزار نفر در درس ایشان شرکت می‌کردند که از این جمع، عده‌ای سطوح عالی را تدریس کرده و برخی مجتهد بودند. با این حال، تعداد افرادی که توانایی نوشتن و انتشار پژوهش‌های کاربردی برای پاسخ به شبهات زمانه، مانند تعارض علم و دین یا مباحث هرمنوتیک، داشته باشند، چندان زیاد نبود.
استاد خسروپناه با اشاره به اهمیت پژوهش‌های معاصر در حوزه علمیه گفت: برخی از طلاب در کارهای پژوهشی آثار قدما را تصحیح کرده و منتشر کرده‌اند، اما نیاز امروز حوزه، پاسخ‌گویی به مسائل جدید و چالش‌های زمان است. حوزه علمیه باید به تربیت پژوهشگرانی بپردازد که بتوانند علاوه بر حفظ میراث علمی گذشته، به مسائل نوظهور علمی و دینی نیز پاسخ دهند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان تأکید کرد: برای پیشرفت و اثربخشی حوزه علمیه در مسائل حکمرانی و فرهنگی کشور، لازم است طلاب و فضلای حوزه در کنار آموزش‌های سنتی، مهارت‌های پژوهشی و نگارش را تقویت کرده و با نیازهای زمانه تطبیق دهند.
لزوم تقویت پژوهش در حوزه برای پاسخ به شبهات زمانه
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به چالش‌های پیش‌روی حوزه‌های علمیه، از اهمیت پاسخ‌گویی به شبهات زمانه تأکید کرد و گفت: در گذشته شبهات غربی به‌سرعت ترجمه و بومی‌سازی شد و جامعه را تحت تأثیر قرار داد.
استاد خسروپناه با اشاره به اهمیت تربیت اساتید کارآمد در حوزه‌های علمیه گفت: ما به اساتیدی نیاز داریم که بتوانند کتب پایه‌ای حوزه مانند رسائل و مکاسب را به‌خوبی تدریس کنند، چرا که این کتب سخت‌تر از درس خارج هستند و فهم و تدریس آن‌ها نیازمند تلاش و دقت بیشتری است. بنده خودم پنج دوره کفایه را تدریس کرده‌ام و هر بار برای تدریس هر جلسه نیاز به ساعت‌ها مطالعه داشتم.
وی در ادامه به ضعف در تربیت پژوهشگران اشاره کرد و افزود: از جمعیت زیادی که در دروس خارج اساتید برجسته حوزه شرکت می‌کردند، تعداد محدودی به پژوهش و نگارش روی می‌آورند. از این تعداد نیز تنها عده‌ای توانایی پاسخ‌گویی به مسائل و شبهات زمانه را دارند، در حالی که امروز نیاز جامعه بیش از پیش به این افراد احساس می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: حوزه علمیه باید در کنار آموزش سنتی، به تربیت پژوهشگرانی بپردازد که بتوانند به چالش‌های نوظهور اعتقادی و علمی پاسخ دهند. تنها در این صورت است که می‌توان از تأثیر منفی شبهات بر جامعه و حتی طلاب حوزه جلوگیری کرد.
اساتید حوزه باید الگوی قدمای ما را در پاسخ‌گویی به مسائل زمانه دنبال کنند
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به اهمیت استفاده از منابع فقهی و اصولی برای پاسخ به مسائل زمانه، گفت: کتب فقه و اصول و آثار قدما همیشه پاسخگوی نیازهای زمان خود بوده‌اند و ما نیز باید از این میراث ارزشمند بهره‌مند شویم. مرحوم شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای ما، حدود ۳۰۰ جلد کتاب نوشت که متأسفانه اکنون تنها ۱۹ تا ۲۰ کتاب از آن‌ها در دسترس است. کتاب "مدینه العلم" او، که در قرن دهم موجود بود، یکی از جوامع روایی بزرگ مانند کتاب کافی به‌شمار می‌رفت.
وی افزود: قدما با مشکلات زیادی مواجه بودند، اما در عین حال به تحقیق و تألیف پرداختند. خواجه نصیرالدین طوسی در شرایط سخت حمله مغولان و فشارهای اسماعیلیان به پژوهش در زمینه‌های ریاضیات، فلسفه، فقه، طب و کلام پرداخت. او کتاب‌های بسیاری نوشت و شاگردانی چون قطب‌الدین شیرازی را تربیت کرد که کتاب «تحفه سعدیه»، شرح قانون ابن‌سینا، از آثار برجسته اوست.
استاد خسروپناه با اشاره به اهمیت تلاش علمی در شرایط سخت تاریخی گفت: این بزرگان نه‌تنها در علم و پژوهش سرآمد بودند، بلکه در سخت‌ترین شرایط نیز به جهاد علمی پرداختند. خواجه نصیرالدین طوسی علاوه بر نوشتن کتاب‌های فراوان، به سؤالات شاگردان خود در حوزه طب و فلسفه پاسخ می‌داد و آثار ماندگاری خلق کرد. این نشان می‌دهد که علمای ما در گذشته با وجود محدودیت‌ها، جهاد علمی و تلاش مستمر را سرلوحه کار خود قرار داده بودند و امروز نیز این روحیه باید حفظ شود.
وی تأکید کرد: اساتید و طلاب حوزه باید از این الگوهای درخشان پیروی کنند و با مطالعه عمیق منابع فقهی و اصولی، پاسخگوی نیازهای جامعه باشند و به چالش‌های معاصر با دیدی وسیع و متکی بر سنت غنی اسلامی پاسخ دهند.
لزوم بهره‌گیری از میراث علمی بزرگان برای پاسخ به مسائل روز
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به اهمیت میراث علمی گذشتگان در پاسخ به مسائل روز جامعه گفت: آیا می‌توانیم با تکیه بر کتاب‌های فقه، اصول، قواعد فقهیه و تفسیر، پاسخگوی مسائل زمانه باشیم؟ کاری که علمای گذشته انجام می‌دادند، مانند شیخ صدوق (ره) که از تألیفات بی‌نظیر او تنها ۱۹ تا ۲۰ کتاب به دست ما رسیده است، الگویی برای ماست.
وی افزود: شیخ صدوق در قرن دهم کتابی به نام مدینه العلم داشت که متأسفانه اکنون در دسترس نیست. او کتاب در پاسخ به پرسش‌ها و مسائل زمان خود را ارائه می‌داد. حتی سفرهای زیارتی او به مشهد همراه با تألیف کتاب بود و این نشان از پیوند علم و عمل داشت.
استاد خسروپناه در ادامه به نقش خواجه نصیرالدین طوسی اشاره کرد و گفت: خواجه نصیرالدین طوسی، با وجود شرایط سختی که در قلعه‌های اسماعیلیه و در دوران مغول‌ها تجربه می‌کرد، بیش از ۲۰۰ جلد کتاب در حوزه‌های ریاضیات، فلسفه، کلام و طب نگاشت. او با جهاد علمی و تلاش فراوان توانست آثار ماندگاری را برای ما به یادگار بگذارد.
وی به شاگرد برجسته خواجه نصیر، قطب‌الدین شیرازی، نیز اشاره کرد و بیان داشت: قطب‌الدین شیرازی که شرحی به نام تحفه سعدیه بر کتاب قانون ابن‌سینا نوشت، در سنین پایین مسئولیت بیمارستان تخصصی چشم‌پزشکی در شیراز را به عهده گرفت و با پشتکار فراوان به فعالیت‌های علمی پرداخت. این‌ها نمونه‌هایی از علمای بزرگی هستند که در شرایط سخت به جهاد علمی پرداختند و تلاش کردند تا به نیازهای زمانه خود پاسخ دهند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان تأکید کرد: تاریخ علمای ما نشان‌دهنده تعهد و سخت‌کوشی آن‌ها در مسیر علم و پژوهش است. بهره‌گیری از این میراث ارزشمند می‌تواند الگویی برای حوزه‌های علمیه امروز باشد تا در مواجهه با مسائل نوظهور جامعه بتوانند پاسخ‌گو باشند.
