عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پیش‌نشست اولین کنگره جهانی فارابی، فرهنگ و تمدن اسلامی به تیین مدینه فاضله و جاهله در نگاه فارابی پرداخت و گفت: از منظر فارابی آنجا که دین به اسارت گرفته شود، مدینه جاهله و مدینه نفاق است.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پیش‌نشست اولین کنگره جهانی فارابی، فرهنگ و تمدن اسلامی، گفت: تألیف موسوعه ابونصر فارابی کاری سترگ است که با همت دفتر تبلیغات در حال انجام است و این هم از شگفتی‌های عجیب است که چرا تاکنون مجموعه مدونی از آثار سترگ ایشان را که نوعی مرجعیتی داشته باشد، نداشته‌ایم و در ایران چنین کاری نشده بود.
وی افزود: البته این شگفتی چندان هم غریب نیست و از این العجب‌ها و شگفتی‌ها زیاد داریم؛ از جمله اینکه در مورد ابن سینا و کتاب شفای او، مصریان آن را چاپ کرده‌اند و در هیمن حد هم متأسفانه ما کاری نکرده‌ایم؛ ابتدا که چاپ وارد ایران شد، چند دهه‌ای این صنعت در خدمت میراث ما بود ولی بعداً زایل شد و از بین رفت.
گزیده‌نویسی؛ ویژگی بارز فارابی
حجت‌الاسلام پارسانیا با بیان اینکه تنها کاری که در قم انجام شد و معتنابه هم بود، کار علامه طباطبایی و شاگردان ایشان مبنی بر چاپ آثار فلاسفه همراه با یکسری حواشی بود، تصریح کرد: فارابی گزیده‌نویس و دیرنویس بوده لذا عمده آثار وی به سال‌های پایانی او مربوط می‌شود؛ تقریباً دوره حیات وی همزمان با دوره غیبت صغری بوده است. او از ماوراءالنهر یا قزاقستان امروز است و هنوز هم مورد توجه دانشگاهیان آنجا هست و منطقه شامات هم محل وفات وی است.
وی با بیان اینکه محیط علمی و نشر او عمدتاً در بغداد بوده است، افزود: هم شیعیان و هم اهل حدیث در این دوره بروز و ظهور دارند و اشاعره و مکتب اشعری هم در حال شکل‌گیری است؛ تعاملاتی علمی میان ابن سراج و فارابی هم وجود داشته است. سالیانی است که اصول کافی و اصول اربعمائه در حال تدوین است و فارابی با همه اینها در تعامل است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: یکی از احادیثی که در عقل و جهل کافی ذکر شده، حدیثی است که در آن تعبیر نکرا به کار رفته و امام(ع) آن را بر معاویه منطبق کرده است و عین این تعبیر در متنی فلسفی از فارابی در تبیین معانی عقل آمده است و این موضوع باعث تعجب نسخه‌نویسان آثار فارابی شده است. این مسئله نشان می‌دهد روایات عقل و جهل در رأی و نظر او بوده است.
وی با بیان اینکه کمتر اندیشمندی مانند فارابی ناظر به محیط و زمان خود کار کرده است، اظهار کرد: اولاً همانطور که عرض شد، بسیار گزیده‌نویس است؛ بسیاری از رساله‌های وی بیش از یک صفحه نیست ولی تاریخ فلسفه را عوض کرده است. یکی از ابداعات و ابتکارات ایشان، بحث امکان و وجوب و جایگزین کردن آن به جای حدوث و قدیم است و رساله وی نشان می‌دهد این برهان حتی نیازمند دور و تسلسل نیست.
حجت‌الاسلام پارسانیا بیان کرد: با وجود اینکه ایشان گزیده‌نویس است ولی بیشترین حجم آثار او درباره مسائل اجتماعی و متافیزیک است، کلمه فلسفه در رأی فارابی به معنای حکمت است و حجیم‌ترین کتب وی در مورد مسائل اجتماعیات است و فکر می‌کنم او محیط اجتماعی خود، نظام خلافت و امامت و مسئله دوران غیبت کبری را تئوریزه کرده است.
وی ادامه داد: تقسیم‌بندی او نسبت به مدینه فاضله و مدینه فاسقه، مدینه ضاله و جاهله و مبدله دال بر این مدعاست. همه این مدن تحلیل تاریخ اسلام و این سه دهه یا چهار سده‌ای است که پیرامون او گذشته است کما اینکه ابن خلدون در چند سده بعد از او کار خود را تحلیل تاریخ اسلام و محیط اجتماعی خود قرار داد.
آراء معطوف به مسائل اجتماعی
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: یکی از شگفتی‌ها این است که برخی می‌گویند آراء و نظرات فارابی چه ربطی به مسائل اجتماعی پیرامون خود دارد؟ و این از عجایب است. این فرد در محیط خود زیسته و نظریه خود را از مفاهیمی اسلامی و از آیات و روایات گرفته و با براهین عقلی تبیین کرده است.
حجت‌الاسلام پارسانیا اضافه کرد: سنت در دیدگاه فارابی، عادت مستقر و رسوب‌یافته نیست بلکه مسیر سلوک و منطق معرفت و منطق شهودی است که از صاحب عقل مستفاد می‌آید و مسیر اخلاق و رسیدن به عقل را به مردم می‌آموزد. سنت، در مقابل بدعت است و بدعت، بدعت است ولو اینکه جزء آداب رسوم‌یافته در درون جامعه باشد؛ از منظر وی، سنت‌گذار، صاحب عقل مستفاد است.
بی عدالتی ویژگی جامعه جاهلی است
وی با بیان اینکه بحث مهم او این است که وقتی صاحب عقل مستفاد مورد دسترسی ما نیست چه باید کرد؟ اظهار کرد: این همان بحثی است که در یک دهه آخر عمرش و در دوره غیبت صغری مطرح شده و او به این مسئله پرداخته است که در این دوره برای ایجاد مدینه فاضله چه باید کرد؟ در برابر مدینه فاضله فارابی، مدینه جاهله هست که وهم و خیال در آن محور است و سعادت و عدالت در آن حضور ندارد.
حجت‌الاسلام پارسانیا تصریح کرد: با آمدن اسلام، مفاهیم عقلانی در عرصه جامعه مستقر شد، در «اذا جاء نصرالله ...، سکه به نام رسول‌الله(ص) ضرب شده است و گرچه ابوسفیان و پیروانش به اسلام درآمدند ولی این کار باید در ذیل نام پیامبر(ص) صورت بگیرد.
وی افزود: از منظر فارابی آنجا که دین به اسارت گرفته شود، مدینه جاهله و مدینه نفاق است و صاحبان قدرت باور و اعتقادی به این فرهنگ مستقر ندارند ولی از قدرت و هیمنه این مفاهیم در عرصه اجتماعی واهمه دارند، لذا به نوعی تقلب رو می‌آورند و اغراضشان را در ذیل یکسری مفاهیم جامعه‌پسند بیان می‌کنند؛ اینها اغراض دنیوی و این جهانی دارند ولی مفاهیم اسلامی و اخروی را ابزاری برای رسیدن به آن مقاصد قرار می‌دهند.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: بخش وسیعی از فرهنگی که در قرن سوم و چهارم مستقر شده در دیدگاه فارابی از آن به مدینه فاسقه و جاهله تعبیر شده و عقبه این مدینه، جهل است. مدینه جاهله باطن مدینه فاسقه است. در دوره فارابی فرهنگی نداریم که جهل، عریان و مستقر باشد، به همین دلیل رو به نفاق آورده می‌شود یا فرهنگ توحیدی به تحریف کشیده شده است.
وی تأکید کرد: از منظر وی، عقل درونی، مکمل عقل بیرونی است و ما اگر با مدینه‌ای روبر شویم که در آن «نکرا» و عقل ابزاری، محور تصمیم و رفتار است، در این صورت فرهنگی که از این عقل بیرون بیاید، همان مدینه جاهله و فاسقه را خواهد ساخت.
منبع:ایکنا
