دومین جلسه "تدوین سند ملی وقف و امور خیریه" در هشتمین جلسه اندیشه ورزی اسناد ملی حوزه فرهنگ با حضور دکتر سعیدرضا عاملی؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی خاموشی؛ رییس سازمان اوقاف و امور خیریه و جمعی از صاحبنظران برگزار شد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ دکتر عاملی؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن تشکر از دکتر سید مهدی خاموشی و همکاران محترمشان گفت: واقعیت این است که در تدوین اسناد ملی حوزه فرهنگ تاکیدمان بر این است که دستگاه‌های ذی نفع مشارکت داشته باشند و محور برای تدوین سند باشند چون بسیاری از اسنادی که دستگاه‌ها از بالا به پایین و بدون در نظر گرفتن نظام مسائل مربوطه تنظیم می‌کنند، در عمل اجرایی نمی‌شود. بنابراین چون متولی آنها را قبول ندارد و نیز مسائل مربوطه دستگاه متولی را حل نمی‌کند با گره ها و مشکلات زیادی مواجه می شوند.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توانیم در کشور چند بار "سند ملی وقف و امور خیریه" را بنویسیم، خاطر نشان کرد: حتما باید افق و دیدگاه بیانیه گام دوم در این سند لحاظ شود. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی نظام برنامه ریزی کشور را از نگاه پنج ساله و نگاه چشم اندازی 20 ساله به نگاه و چشم انداز 40 ساله توسعه داده‌اند. باید گفت نگاه برنامه ریزی 40 ساله بسیار حائز اهمیت است. تاکیدم این است که سند ملی را در افق 40 ساله تدوین کنیم، طبیعتا در صورت لزوم اسناد اصلاح، بازنویسی و روزآمدسازی می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به افق نگاه والا در تدوین سند اشاره کرد و گفت: به نظرم بحث وقف حداقل پنج بعد دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. یک بعد، فقهی و شرعی وقف است که مبنای کار است. دوم بعد فرهنگی و اجتماعی که قطعا در این امر باید مردم مشارکت و همراهی کنند. بالاخره وقف یک جنبه مشارکتی و اجتماعی دارد و جمع‌های بزرگ باید کنار یک ایده بایستند تا بتوان موفق بود. شما می‌دانید انجمن‌های خیریه در بعضی از کشورهای اروپایی جمعیت 90 درصدی را درگیر کرده است. برای تدوین این سند تجربیات 30 کشور مطالعه شده که این موضوع خودش، یک کسب تجربه است. ما در کسب تجربه برنده‌ایم و چشم بسته یک الگویی را تبعیت نمی کنیم؛ حداقل دایره بحث را به صورت متنوع در نظر می‌گیریم.
پیاده روی اربعین؛ راهبری عظیم در امر خیر
دکتر عاملی بعد فرهنگی و اجتماعی موضوع را مهم دانست و گفت: همین هیئت‌ها و عزاداری سیدالشهدا(ع) چقدر بعد پیدا کرده است! چقدر تجربه خوبی در این جهت داشته‌ایم. راهپیمایی اربعین نزدیک 60 ملیت را درگیر خود کرده است و یک خود راهبری عجیبی در این امر عظیم و خیر است که نمونه‌ای در جهان ندارد. مثال‌هایی در این زمینه می‌زنند قابل قیاس با راهپیمایی اربعین نیست.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در امر خیر موفق بوده‌ایم، گفت: اگر دستگاه امام حسین(ع) را جزو دستگاه خیر بدانیم که هست، بنابراین دامنه کار خیر ما بزرگ و وسیع است. بعد سوم وقف بحث نهادی و سازمانی است. یک نهاد حکمرانی و حاکمیتی داریم که ما در حوزه حکمرانی باید یکپارچه عمل کنیم. در این سند باید ببینیم اگر نهادهای دیگری هم در امر وقف و امور خیریه ورود دارند، ورودشان بسته شود.
باید دست نهادهای مداخله‌گر کوتاه شود
وی ادامه داد: رهبری بحث بازسازی ساختارهای فرهنگی را مطرح کردند که یکی از مباحث آن "نهاد" است. بالاخره باید هر نهادی به یک امر مستقل بپردازد مثلا باید امر قرآن یک متولی داشته باشد. آنقدر متولی تعریف کرده‌ایم که کارها با نگاهی به همدیگر زمین مانده است و کاری هم صورت نمی‌گیرد. در امور وقف و امور خیریه تمرکز داریم اما به نظرم هنوز نهادهایی هستند که مداخله کننده‌اند و باید در سند پیش بینی این امر شود که ما به جنبه نهادی و سازمانی حکمرانی آن توجه کنیم و نهاد حکمرانی مردمی‌اش، هم ظرفیت هایش باید در سند دیده شود که ابعاد آن شکل گرفته است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بعد چهارم وقف را ابعاد اجرایی موضوع وقف عنوان کرد و گفت: به نظرم در اجرا با مسائلی روبرو هستیم که در زمینه جدایی دو امر وقف و امر خیر است. پیشنهادی دارم که شاید کمک کننده و راه حلی در این زمینه بشود. همچنین بعد پنجم وقف اولویت های امر وقف است. بالاخره امر خیر بسیار گسترده است. درواقع باید تمرکز کنیم؛ ما دغدغه‌مان عزت انقلاب اسلامی است و در این موضوع تردیدی نداریم. همه افرادی که دور هم جمع شده ایم، به دنبال سرافرازی انقلاب اسلامی هستیم. مردم در ذیل پرچم انقلاب اسلامی احساس افتخار بکنند؛ متاسفانه نگاهی که بعضا القاء می‌شود که ما نمی‌توانیم ارزش‌های اسلامی را اجرا کنیم که غلط است و حتما با نیت درست، برنامه ریزی اصولی و نظم و اقتدار می‌توانیم به آن عزت بزرگ دست پیدا کنیم.
وقف و امور خیریه سایه دولت و نظام حکمرانی است
دکتر عاملی تصریح کرد: دولت در همه جا نمی‌تواند کارها را جلو ببرد، وقف و امور خیریه سایه دولت و نظام حکمرانی است، برای اینکه بتواند خلاهای دولت را جبران کند؛ کار واقعا بزرگ و عظیمی پیش روی داریم. اگر مقام معظم رهبری شخصیت توانمندی مثل دکتر خاموشی را در سازمان وقف منصوب کرده‌اند، ایشان به اهمیت وقف به خوبی واقف هستند.
وی اظهار داشت: درحقیقت به پیکره وقف با دید معاضدت بزرگ، برای نظام جمهوری اسلامی و نظام حکمرانی اسلامی می‌نگریم تا بتوانیم مافات را جبران کنیم و اولویت‌ها بر مبنای آن تنظیم شود، درحقیقت بعضی از اولویت‌ها اظهر من الشمس است.
در مورد جدا کردن وقف و امور خیریه باید بگویم امور خیریه، یا وقفی یا غیر وقفی است بنابراین مقسم ما امور خیریه است. صفت عامی که بر روی آن تمرکز داریم امور خیریه است؛ پس به این معنا به موضوع نگاه کنیم. کسی هم که وقف می‌کند، امر خیری انجام می‌دهد یعنی به گونه‌ای پایداری و ثبات برای کارش ایجاد می‌کند.
باید به دنبال راه های هم افزایی در تدوین سند باشیم
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: جدا کردن این دو (وقف و امور خیریه) کار را تا حدی پیچیده می‌کند و شاید در اسم گذاری این دو مورد جنبه عاطف و معطوف لحاظ شده باشد؛ برای اینکه یکدیگر را توضیح دهند و نه اینکه لزوما همدیگر را جدا کنند. اگر بگوییم امور خیریه وقفی یا غیر وقفی است، شاید تا حدی حلال این موضوع باشد.
بسیار خرسندیم تا این همت در زمینه سند وقف و امور خیریه صورت گرفت و سازمان اوقاف هم خیلی جدی در میدان آمد و جلسه اندیشه ورزی اسناد ملی حوزه فرهنگ هم بسیار کمک دهنده است تا بتوانیم ایده‌های هم افزا در تدوین سند پیدا کنیم.
دکتر عاملی تدوین سند را کاری عظیم بیان کرد و گفت: باید به دنبال راه‌های هم افزایی باشیم و از راه‌های افتراق دوری کنیم. به برکت عنایت پیامبر گرامی اسلام و امام حسن(ع) و امام رضا(ع) و عزاداری‌های ایام محرم و صفر خداوند عنایت کند، این کار یک ربیعی پیدا کند که در ماه ربیع الاول بتوانیم این کار را جمع بندی کنیم.
دو شاخه وقف و امور خیریه در زمینه مدیریتی جداگانه در نظر گرفته شوند
در بخش دیگر این جلسه، حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی خاموشی؛ رییس سازمان اوقاف و امور خیریه ضمن تشکر از دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: از جلسه قبل تا این جلسه اتفاقات خوبی افتاده است. از لحاظ فقهی در رابطه با وقف سهام و وقف پول از مقام معظم رهبری سوال کرده بودیم و ایشان پاسخ دادند وقف سهام ایرادی ندارد. وقف پول را با ضمائمی به اطلاع رهبری رساندیم و ایشان جریان وقف پول را منوط به تعریف وقف تحبیس الاصل نفرمودند بلکه ایشان تحبیس العین را مطرح کردند یعنی رهبری مفهوم "عین" را توسعه داده‌اند.
وی افزود: به نظرم سرفصل مهمی چون "بانک وقف" در زمینه وقف باید ایجاد کنیم. با یکی از بانک‌ها صحبت کردیم که حساب های وقف پول را با نیات مشخصی -مثلا شخص واریز کننده نیت را انتخاب کند- داشته باشیم.
دکتر سید مهدی خاموشی ادامه داد: سعی کردیم جریان وقف را در مباحث دانش بنیان‌ها و رفع موانع تولید و همچنین پروژه‌های نیمه تمام یا زمین گیر به کار بگیریم. آثار این موارد کاملا ملموس است وقف هر جا قدم گذاشته است به نفع خود وقف است و تبدیل به احسن صورت گرفته است. همچنین امکان اشتغال خوبی را فراهم کرده است و پیشران حرکت تولید در بعضی از بخش‌ها می‌تواند باشد.
رییس سازمان اوقاف و امور خیریه به تاریخچه‌ای از این سازمان اشاره کرد و گفت: بنده که به سازمان آمدم با توصیه دفتر مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه توجه ویژه‌ای به امور خیریه داشته باشید بنابراین در آنجا مطرح کردیم امور خیریه را هم احیاء می‌کنیم. شما وقتی می‌گویید خیریه باید در درون وقف باشد، درست می‌فرمایید چون بعضی از مفاد انتفاعی و برخی مفاد منفعتی است اما در نظام مدیریت باید وقف و امور خیریه باید دو شاخه مجزا باشد.
وی بیان کرد: شکل و شمایلی که امور خیریه در جوامع مدنی به خود گرفته چیست که ایران هم تبعیتی از جامعه جهانی دارد؟ بحث سازمان های مردم نهاد"NGO" مطرح است که نفع غیر در آنها مطرح است بنابراین خیریه‌ها که نفع دیگران را تامین می‌کند، نام خیریه بر آنها گذاشته‌اند. هر جای جهان این مسئله حاکم است؛ حال شخص خیری بیماری‌های خاص، سرطان کودکان، بیماری تالاسمی و... را در نگاه خیرانه خاص خود گره زده‌اند و به آن می پردازند.
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی خاموشی اظهار داشت: نظام مدنی با توجه به قانون گذاری موجود، ما را موظف می‌کند که در دو شاخه به موضوع رسیدگی کنیم. امر خیر را به طور ویژه در جامعه نگاه کنیم؛ امر خیری که در جامعه وجود دارد نه امر خیری که عطف به وقف است. همه وقف امر خیر بنابراین در این نگاه امر خیر در درون وقف است اما در دیدگاه من، یک چیز جداگانه ای از وقف به جهت امور خیریه گرفته‌اند. عمدتا امور خیریه برای حل معضلات جامعه شکل می‌گیرد و آن معضلات هم عمدتا تبرعات است که من در این تحقیق ایراد وارد کردم و عنوان کردم این تبرعات به عنوان مصرف دیده شده است.
وی گفت: باید به دو شاخه وقف و امور خیریه در زمینه مدیریتی جداگانه در نظر گرفته شوند. اگر این گونه موضوع را نبینیم سازمان ما می شود سازمان اوقاف که نهایت آن امر خیر است. امور خیر در جهان مادی امروز یک راه پولشویی است که در جهان هر سازمان و کمپانی یک خیریه‌ای به پرونده‌اش می‌چسباند که بگوید من این کارها را کرده‌ام.
کار وقف کار امور خیریه است و حتما در درون وقف خیریه می‌گنجد و نیز خیریه غایت وقف است. در زمینه امور خیریه به عنوان شاخه‌ای جداگانه در سازمان نگاه می‌کنیم. اخیرا مجوز صندوق قرض الحسنه را از بانک مرکزی گرفته‌ایم. یعنی یک شاخه ای از امور خیر را به طور جد رسیدگی می‌کنیم؛ اگر نهاد قرض الحسنه را در جامعه شکل دهیم، اتفاق میمونی است که افراد بدون خاری و ذلت کارشان پیش می رود و جامعه مولد می‌شود.
رسالت هیئت‌های اندیشه ورزی، کمک به دستگاه های متولی در تدوین سند ملی
دکتر محمود حاجیلویی؛ معاون خط مشی‌گذاری ستاد فرهنگ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: رسالت هیئت‌های اندیشه ورزی، کمک به دستگاه های متولی در تدوین سند ملی می کند. سندهای ملی مجرای هم افزایی و هم راهی مجموعه دستگاه‌های موظف و مکلف در آن حوزه هستند. رویکرد جدید دبیر خانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین سند این است که سند توسط دستگاه‌های متولی نوشته می‌شود. تحقق این امر به خاطر اراده‌ای است که در دستگاه‌های فرهنگی ایجاد شده است.
وی به اولین جلسه " سند ملی وقف و امور خیریه " اشاره کرد و گفت: در آن جلسه بحث شد که آیا می‌توان سند وقف و سند امور خیریه را جداگانه در نظر گرفت؟ در یک جمع بندی عنوان شد، در کنار هم قرار گرفتن وقف و امور خیریه حکمتی داشته که مد نظر واضع یا مرجع مصوب مهندسی فرهنگی کشور بوده است. لذا از اتحاد این دو موضوع در کنار هم دفاع و مقرر شد حوزه خیر را در جلسه مجزایی گفتگو شود.
