امروزه صحبت از فرهنگ، نقش و تاثیر فرهنگ و توسعه فرهنگی در جوامع مختلف به خصوص جوامع دانشگاهی بسیار فراوان شده است که همین مساله اهمیت مسائل فرهنگی به خصوص در زمینه مباحث علمی و پژوهشی را نشان می دهد.
این اهمیت به گونه ای است که در همه امور مهم مطالعاتی و اجرایی و در حوزه های مختلف عملکردی، فرهنگ به عنوان یکی از شاخصه های اصلی مورد توجه واقع می شود.
فرهنگ هر اجتماعی از طریق مظاهر خود، هنر و معماری در طرح ها و نماها نمود می یابد. مردم هر سرزمینی در ساخت طرح های شهری، با بهره گیری از عقاید فرهنگی و مذهبی خود، از ارزش های خویش حفاظت و از هنجارهای خود تبعیت می کنند.
مقام معظم رهبری نیز بر لزوم کار فرهنگی در تمام امور بسیار تاکید دارند و فرموده اند: «فرهنگ اساس کار ملت است. درهرمحیط کاری وزندگی وقتی برخورد فرهنگی و یا بهتر رفتار فرهنگی نباشد، به نتیجه مشخص در آن محیط دست نخواهیم یافت.»
اهمیت و ضرورت پیوست نگاری فرهنگی به عنوان یکی از عناصر مهم و اساسی مهندسی فرهنگی و در کنار سند نقشه مهندسی فرهنگی از آنجا مشخص است که مقام معظم رهبری در سال 86 بر این امر تأکید کرده و فرمودند: «در طرح­های گوناگونی که در کشور تنظیم می شود طرح های اقتصادی، طرح­های پولی و مالی، طرح­های عمرانی حتماً یک پیوست فرهنگی داشته باشد که آن پیوست فرهنگی مصوبه­ شورای عالی انقلاب فرهنگی است. البته همه ملزم باشند که به آن پیوست فرهنگی توجه کنند و آن را لازم الاجرا بشمارند».
همان زمان دبیر وقت شورای عالی انقلاب فرهنگی حسب فرمایشات مقام معظم رهبری، این ماموریت و وظیفه را با توجه به شرح وظایف و ماموریت­های کمیسیون فرهنگی، سابقه و تجربه تدوین پیش نویس سند نقشه مهندسی فرهنگی و شاخص­های فرهنگی آن، به این کمیسیون محول کرد که پس از آن نیز عبارت پیوست نگاری فرهنگی به آن اضافه شد، لذا کمیسیون فرهنگی با نام «کمیسیون فرهنگی و پیوست نگاری فرهنگی» با حفظ ماموریت­ ها و شرح وظایف قبلی، انجام ماموریت و وظیفه پیوست نگاری فرهنگی را نیز در سرلوحه فعالیت­های خویش قرار داد.
با توجه به مبانی اعتقادی، فرمایشات مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی، سند نقشه مهندسی فرهنگی و شاخص­ های آن، اصول و مبانی پیوست نگاری فرهنگی مورد تصویب قرار گرفت.
البته انجام امور فرهنگی در کشور نیز باید برمبنای پژوهش و تحقیق صورت گیرد و هر کار فرهنگی باید در پس خود کارهای تحقیقاتی و پژوهشی داشته باشد که این بخش از موضوع نیز بسیار مورد اهمیت و تاکید مسوولان کشورمان قرار دارد، در هر صورت لزوم انجام فعالیت های فرهنگی در هر زمینه ای بر مبنای پژوهش و تحقیق امری بدیهی و غیرقابل انکار است که بارها نیز از سوی مسوولان کشور در سطح کلان بر آن تاکید شده است.
همان طور که بزرگان دینی ما در گذشته بر اساس تحقیق و پژوهش عمل کرده‌اند مسوولان جمهوری اسلامی نیز بر انجام فعالیت‌های فرهنگی با مبنای تحقیق و پژوهش تاکید دارند و دارا بودن پیوست فرهنگی برای طرح ها و برنامه های مختلف را ضروری می دانند.
در این زمینه با دکتر مهدی صفار دستگردی رئیس «دفتر مطالعات راهبردی» ستاد فرهنگ شورایعالی انقلاب فرهنگی به گفت و گو نشستیم تا از جایگاه و نقش پژوهش در ستاد فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی سوال کنیم.
آنچه در این گفت و گو با رئیس «دفتر مطالعات راهبردی» ستاد فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی می خوانید به شرح ذیل است:
* پژوهش چگونه می تواند به حوزه فرهنگ سامان ببخشد؟
* لزوم توجه به پژوهش در حوزه فرهنگ با توجه به نیازها
* بررسی اسناد بالادستی بخشی از پژوهش های حوزه فرهنگ است
* اگر الزامات در مراحل پژوهش اسناد طی نشود ممکن است سیاست قابل اجرا نباشد
* لزوم ترسیم وضع مطلوب در زمینه موضوعات موردنیاز فرهنگی
* چگونگی به کار گیری پژوهش در امور فرهنگی کشور و نقش پژوهش در ساماندهی به فرهنگ

سؤال: به نظر شما به کارگیری پژوهش در بخش فرهنگ کشور را چطور می توان ارزیابی کرد؟
دکتر صفار دستگردی: اگر جمله شما را این طور تعبیر کنم که «نقش پژوهش در حوزه فرهنگ و سامان بخشی به آن چیست؟» باید از منظر کارویژه‌ و وظایفی که برای دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی در نظر گرفته شده، صحبت ‌کنم زیرا پژوهش در این مجموعه باید قطعه های تدوین سیاست را تکمیل کند و طبعاً یک پژوهش آکادمیک صرف و تک رشته ای نیست.
سؤال: این اقدام در حوزه کاری شما به چه صورت انجام می شود؟
دکتر صفار دستگردی: بسته به نیازهای ما برای تدوین یک سیاست، به انواع پژوهش ها احتیاج داریم و این کار نیز اقتضائاتی را به دنبال دارد.
سؤال: می توانید واضح تر بگویید که چه نوع اقتضائاتی در این زمینه نیاز است؟
دکتر صفار دستگردی: بخش مهمی از پژوهش سیاستی، بررسی اسناد بالادستی در حیطه موضوعی است که قرار است برای آن سیاست گذاری شود.

منظور از اسناد بالادستی بیانات حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) در آن زمینه، قانون اساسی، سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری، سند چشم انداز جمهوری اسلامی و بیانیه گام دوم انقلاب است. اگر دقت کنید همینجا نقطه تمایز با پژوهش آکادمیک است که یا صرفاً وضع موجود را توصیف می کند یا دست بالا، با تکیه بر نظریه های موجود توصیه و تجویز می کند.
این بخش از پژوهش، عهده دار ترسیم وضع مطلوب در زمینه موضوع مورد نظر است، پژوهش‌های بنیادین دینی نیز ممکن است در این بخش به کار بیایند.

سؤال:می توانید این مساله را به صورت مصداقی و با عنوان کردن مثال هایی بیان کنید؟
دکتر صفار دستگردی: برای مثال موضوع عفاف و حجاب را در نظر بگیرید، بررسی اسناد بالادستی و پژوهش در منابع دینی تکلیف ما را در باب وضع مطلوب جامعه اسلامی در زمینه عفاف و حجاب روشن می کند اما دیگر بخش مهم پژوهش، که با پژوهش های آکادمیک قرابت بسیار دارد، بخش بیان مسأله و مشکل است. اینکه اصلاً برای چه دست به تدوین سیاست عفاف و حجاب می زنیم. توصیف وضع موجود عفاف و حجاب در جامعه و فاصله احتمالی آن با وضع مطلوب و علل و عوامل این فاصله، حاصل این مرحله از پژوهش خواهد بود. انواع پژوهش های کمی و کیفی با تکنیک ها متنوع علمی (پیمایش، مصاحبه و …) و پژوهش های به اصطلاح رصدی در این زمینه کارساز خواهند بود.
بخش مهم دیگر، تدوین و ارائه یک نظریه سیاستی یا نظریه تغییر است. یعنی برای جبران این فاصله میان وضع مطلوب و وضع موجود، باید رفتار آحاد جامعه عوض شود. اینکه این تغییر رفتار چگونه اتفاق می افتد مفاد این نظریه را تشکیل می دهد. درواقع فلش و راهنمای اصلی که ذهن سیاست گذار را به سمت ارائه راه حل درست جهت می دهد از این نظریه نشأت می گیرد و برای همین اهمیت بسیاری دارد، چون ممکن است ذهن سیاست گذار را به خطا بیندازد و طبعاً سیاست اتخاذشده را به سیاستی ناکارامد و غیرقابل اجرا تبدیل کند. البته ناکارامدی یک سیاست می تواند عوامل دیگری هم داشته باشد که با اجرای پژوهش های دقیق در پیش و پس از تدوین سیاست باید از آن احتراز کرد.
در شورای عالی انقلاب فرهنگی اسناد متعددی تدوین شده که علی القاعده مباحث بالا در موردشان مصداق پیدا می کنند.

سؤال: به طور مثال چه سندی در این زمینه تدوین شده است، به صورت مصداقی بیان بفرمایید؟
دکتر صفار دستگردی: به طور مثال اسنادی مثل نقشه جامع علمی کشور که البته اختصاصاً در حیطه علمی کشور قرار می گیرد. یا مثلاً سند تحول آموزش و پرورش یا سند دانشگاه اسلامی است که از طرفی به حوزه علم و از طرف دیگر به حوزه فرهنگ مربوطند. یا مصوبه ساماندهی شئون مذهبی در مناسبت های دینی که برای اصلاح و ترویج رفتارهای مذهبی در مراسم مذهبی مانند عزاداری ها و … تدوین شده است.
سؤال: پژوهش در سیاست گذاری فرهنگی چه بخشهای دیگری را شامل می شود؟
دکتر صفار دستگردی: پس از طی مراحل قبل، لازم است در تدوین سیاست به ذینفعان و مرتبطان به اجرای سیاست هم توجه شود و مسائل و اقتضائات آنها هم در نظر گرفته شود. تمام کسان یا نهادهایی که به نحوی با موضوع ارتباط دارند، اعم از دستگاه‌های مجری یا حتی در صورت لزوم تشکل های غیر اجرایی و مردمی، باید پای کار باشند و برای اطمینان از خروجی موفق با یکدیگر همکاری کنند و تمام مسائل در نظر گرفته شوند.
سؤال: دلیل این دقت و تحقیق و بررسی بر روی شرایط و الزامات هر سند چیست؟
دکتر صفار دستگردی: همان طور که اشاره شد اگر این الزامات در مراحل پژوهش اسناد طی نشوند ممکن است سیاست قابل اجرا نباشد.
بخشی از پژوهش‌ها نیز پژوهش‌های حقوقی است یعنی باید قوانین مورد نظر در یک موضوع مورد بررسی قرار گیرند تا بندهای سیاستی که تدوین می شود تداخل حقوقی با قوانین نداشته باشند. به همین دلیل است که پژوهش در حوزه سیاست گذاری فرهنگی، پیچیده و حالت بین رشته‌ای دارد و با پژوهش های بسیط و تک رشته ای متفاوت است.
بخش دیگر، در خصوص به روز رسانی اسناد موجود است. یعنی در حین اجرای سیاست ممکن است به مشکلاتی برخورد کنیم که مستلزم بازنگری در سیاست تدوین شده است و باید در این زمینه تحقیق لازم صورت بگیرد. یا اینکه ممکن است شرایط و اوضاعی در زمان تدوین یک سیاست وجود داشته یا فناوری‌هایی در آن زمان متداول بوده و در گذر زمان و سالها پس از تدوین سیاست، اینها به کلی متحول شده باشند. اینها باید مستمراً مورد بررسی قرار گیرند و در صورت لزوم پیشنهادهایی برای بازنگری در سیاست مزبور ارائه شوند.
* همکاری با دانشگاه ها برای انجام طرح های پژوهشی
سؤال: برای انجام هر یک از این پژوهش ها از دانشگاه ها و پژوهشگران دانشگاهی هم کمک می گیرید؟
دکتر صفار دستگردی: ما با تمام دانشگاه‌ها و پژوهشگرانی که بتوانند به ما در زمینه فعالیت هایمان کمک کنند و بر حسب زمینه‌های کاری آمادگی همکاری داریم.
سؤال: بفرمایید که در حال حاضر با کدام دانشگاه ها همکاری دارید؟
دکتر صفار دستگردی: پژوهشگرانی از بسیاری از دانشگاه‌های کشور در تهران و غیر تهران با ما همکاری داشته اند.
سؤال: دانشجویانی که با شما همکاری می کنند بیشتر در کدام مقاطع در حال تحصیل هستند؟
دکتر صفار دستگردی: طبعاً دانشجویانی که بتوانند با ما در امور پژوهشی کار کنند در مقاطع تحصیلات تکمیلی هستند یعنی فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری و همچنین دانشجویان دکتری با ما همکاری می کنند.