حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نشست تخصصی «بررسی نحوه مشارکت دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی کشور برای هم‌افزایی در تحقق سند توسعه وقف قرآنی» که صبح امروز 16 مهر با حضور معاونین سازمان اوقاف و امورخیریه، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون فرهنگی پرورشی وزارت آموزش و پرورش در سازمان اوقاف و امورخیریه برگزار شد گفت: واژه وقف در قرآن نیامده، اما مضامین فراوانی که دال بر وقف است در قرآن بیان شده است.

وی افزود: آیه  «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ» (آیه 92 سوره مبارکه آل عمران)  یا «وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»(مریم/۱۹) و ده‌ها آیه دیگر از آیاتی است که شامل مفهوم وقف هم می شوند، البته روایات در این زمینه متعدد است از جمله روایتی که از رسول اکرم(ص) نقل شده و شهرت روایی هم دارد که می‌فرماید «إِذَا مَاتَ اِبْنُ آدَمَ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ عَنْ ثَلاَثٍ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَهُ وَ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ» اینکه معروف است انسان وقتی از دنیا می رود، این درست است اما سه چیز می‌برد که قطعاً وقف، یکی از همین مصادیق است.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: جالب است که وقف از قراردادهای شرعی است که هم در برخی مصادیق عقد است و در برخی مصادیق دیگر ایقاع، که این قرارداد یک نوع ویژگی خاصی دارد که می تواند اوفوا بالعقود نیز شامل آن بشود، خدا را شکر در فرهنگ ما ایرانی‌ها فرهنگ وقف است، از قدیم الایام، مردم ثروت و تمکن خودشان را وقف عرصه های مختلف می کردند. گاهی یک عالم و مرجع عالیقدری را جلو می‌انداختند و زمین را وقف احداث مسجد، بیمارستان، درمانگاه، قبرستان و سایر موارد عام‌المنفعه می‌کردند و با کمک مردم و متمولین این کارها انجام می شد و گاهی اوقات حتی اسم این واقفین هم نبود و یک مکانی را برای کار خیر وقف می کردند، در عزاداری ها، هیات مذهبی و مجالس شادی اهل بیت (ع)، این مصادیق مختلف وقف وجود داشته است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر این فرهنگ وقف در زیست فردی اجتماعی مردم ایران وجود دارد و باید به این خاطر به مردم تبریک گفت افزود: من اخیراً با مجمع عمومی خیرین جلسه داشتم، آنجا گزارشی که ارائه شد، غرور آفرین بود. از کارهای ارزنده‌ای که در امور خیر و خصوصا وقف انجام داده بودند، اما در کنار این ظرفیت ارزشمند فرهنگی که در ایران اسلامی وجود دارد، بایسته‌هایی است که باید به آن توجه کرد.  یکی از این بایسته‌ها ترویج و توسعه وقف در عرصه‌های مختلف است.

وی افزود: برخی مردم گمان می‌کنند در صورتی وقف مقبول است که در حوزه‌های دینی باشد. مثلاً اگر کسی بگوید من می‌‌خواهم یک دانشگاه یا دانشکده ای را وقف کنم در خصوص علوم پایه،  الان این احساس می شود که برخی از جوانان مستعد، خیلی دنبال علوم ریاضیات و شیمی نمی روند ، چون درآمدی ندارد، حالا کسی بگوید که من می خواهم مجموعه ای را وقف کنم که عده ای جوان باهوش و با استعداد، کل زندگی خودشان را وقف ریاضیات، فیزیک یا شیمی کنند، اینها علوم پایه است و درآمدی ندارد، برخی پزشک، روان پزشک و دندانپزشک می‌شوند و درآمدی پیدا می‌کنند، اما ریاضی و فیزیک و شیمی که درآمدی ندارد، ممکن است شخص متولی برای این دانش وقف می کند،  اگر علوم پایه از دانشگاه منقطع شود به پیشرفت علم آسیب خواهد رسید؛ وقتی این آسیب وارد شود تمدن ایران اسلامی آسیب می‌بیند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ممکن است شخصی با نگاه تمدنی، چنین وقفی در علوم پایه انجام دهد. یا مثلا یک دانشمندی داریم در علوم بنیادین مثلا سلول‌های بنیادی در حال تحقیق است، ممکن است کسی برای این موضوع وقف می کند. اگر چه ممکن است پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش به نتیجه برسد یا نرسد اما واقف در این زمینه وقف می کند.

حجت الاسلام والمسلمین خسرو پناه افزود: به نظر می‌رسد یکی از بایسته‌ها که خلاء آن در جامعه احساس می شود، وقف در حوزه علم است که البته منظور از علم، علوم دینی نیست. وقف در موضوع علوم حوزوی و دینی که روشن است، اگر چه الان وقف در حوزه های قرآنی هم لازم است و وقف در موضوعات قرآنی، کمتر از وقف در هیات مذهبی است. ما وقف در "حوزه علم" کم داریم، به ویژه در علوم طبیعی، بنیادین و علوم پایه که وقف در این موضوعات باید ترویج شود تا مردم بدانند که اگر در حوزه ریاضی یا شیمی هم وقف کردند این برای پیشرفت کشور است و این گونه نیست که اگر برای مسجدی وقف کردند، ثواب دارد و آخرت ساز است اما اگر وقف برای ریاضی یا شیمی وقف شود، اینگونه نیست. انسان اگر با نگاه توحیدی به علوم نگاه کند، همه علوم، علوم دینی می شوند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی دومین بایسته حوزه وقف را مسئله رسانه دانست و گفت : خطایی که اکثر دستگاه‌ها دارند این است که بین روابط عمومی و رسانه خلط شده است، خیال می کنیم اگر روابط عمومی خبری را منتشر کنیم جایگزین کار رسانه است، روابط عمومی یعنی خبری را منتشر کردن، اما رسانه یعنی پیام را به جانِ مخاطب انتقال دادن، و مخاطب را از نظر بینشی و منشی و کنشی متحول کردن و به او زیست‌جهان جدید دادن؛ این کار رسانه است. ما در حوزه وقف کار رسانه‌ای نکرده‌ایم، کار روابط عمومی کرده‌ایم. سوال این است که چقدر توانسته‌ایم زیست‌جهان انسان‌ها را در موضوع وقف تغییر دهیم.  این مهم است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به نگارش سند توسعه وقف گفت: بایسته سوم راهبری سند وقف است. سند 5 درصد است اما 95 درصد، راهبری سند است، سند راهبردی است اما راهبری 95 درصد باقی مانده است، یعنی دستگاه‌ها سهم خود را در ترویج وقف بگویند و ماموریت آنها مشخص شود،  مثلا دستگاهی فرهنگ سازی کند، دستگاه دیگری کار علمی در مورد وقف انجام دهد، ما باید در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی وقف نظریه داشته باشیم. 

وی افزود: الان در فرهنگ مردم تا اسم وقف بیاید تصویر خاصی به ذهنشان می‌آید که غالبا اقتصادی است. در صورتی که موضوعات اقتصادی، فقط یک از ابعاد وقف است. مانند خمس و زکات که اگر چه موضوع اقتصادی است اما ابعاد دیگری هم دارد. ما باید علوم انسانی وقف داشته باشیم، روان شناسی وقف  یا جامعه شناسی وقف باید تولید شود  یا حکمت وقف یا فلسفه وقف. فقط فقه وقف نیست. سند وقف وقتی محقق می‌شود که به وقف یک نگاه حکمرانی داشته باشیم. از قضا وقف را نباید حکومتی کرد. وقف به حکمرانی نیاز دارد، اما حکومتی کردن وقف به آن آسیب می‌زند. حتی اگر اوقاف می خواهد به دانشگاه هم بپردازد، باید به موضوعات و نیازهای زمین مانده در موضوع وقف بپردازد و با نگاه اسلامی سازی که علوم اسلامی است باید مورد توجه باشد.

حجت اسلام والمسلمین خسروپناه افزود: برخی می‌گویند در کشور سند بسیار نوشته شده است، این حرف کاملاً غلطی است. من می‌گویم ما حتی سند هم کم داریم ، یعنی راهبرد کم داریم، آنچه بد است سندبَسَندگی است، یعنی سند را بنویسیم بعد دیگر رهایش کنیم ، سندی ارزشمند است که به دنبال آن راهبری داشته باشیم. سند یعنی سیاستهای جهت دار  را می‌نویسم ولی در زمان اجرا و تنظیم‌گری آن را رها می‌کنیم.

وی افزود: در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم این مشکل را داریم.مثلا بهترین سند در حوزه امنیت غذایی نوشته می شود اما قوانین و تنظیم گری آن کجاست؟ مقررات  گذاری،  ساختار سازی این سند کجاست؟ لذا باید نگاه حکمرانی به وقف داشته باشیم و از همه مهمتر اعتماد مردم به وقف است،  اگر وقف مطابق با نیات واقف تحقق پیدا کند، مردم اعتماد خواهند کرد. تساهل و تسامح در نیت واقف خیلی خطرناک است و ریشه وقف را می‌خشکاند. نباید نیت را تغییر داد این باعث سلب اعتماد واقفین می‌شود.

وی در انتها  به عملیات طوفان‌الاقصی از سوی نیروهای فلسطینی اشاره کرد و گفت: مردم فلسطین در يک عملیات حساب شده اشغالگران قدس را که ادعا می‌کردند از نظر عملیاتی، اطلاعاتی، هوش و منابع اطلاعاتی در نهایت قدرت هستند، زمین‌گیر کردند. این عملیات آثار ارزنده‌ای داشت. تعداد کشته‌ها، اسرا و زخمی‌های طرف اشغالگر بسیار بیشتر از شهدای فلسطینی است. البته ‌‌ وظیفه رسانه است که این قصه را به خوبی تفسیر و روایت‌گری کند. به جریان مقاومت این پیروزی ارزشمند را تبریک می‌گوییم. اینها آثار و ثمرات حرکتی بود که شهید سپهبد قاسم سلیمانی انجام داد. ان‌شاءالله در آینده نزدیک زوال اسرائیل را خواهیم دید و همه در قدس به امامت مقام معظم رهبری نماز جماعت اقامه می‌کنیم.