به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر سعید رضا عاملی در آیین ورودی دانشجویان پردیس البرز دانشگاه تهران که روز سه‌شنبه ۱۸ آبان در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی این دانشگاه برگزار شد، حضور یافت و در ابتدای صحبت‌های خود ضمن تبریک دهمین سالگرد تاسیس پردیس البرز و آغاز سال تحصیلی گفت: این برنامه نشستی بسیار کم نظیر در دوره کرونا است که توانسته جمعیت فاخر دانشجویی دانشگاه تهران را در یک جا جمع کند.



وی در ادامه از مدیریت دکتر نوربخش در پردیس البرز تشکر کرد و اظهار کرد: عملکرد ایشان مدیریت منظم و فاخری است که توانسته با تعداد نیرو‌های کم، ۲۶۰۰ دانشجو را مدیریت کند. از همکاران ایشان جناب آقای دکتر فیروز‌آبادی، جناب آقای دکتر نائینی، جناب آقای دکتر سعید‌آبادی، جناب آقای دکتر میرانی و همه عزیزانی که در این امر مشارکت دارند؛ تشکر ویژه دارم.
دکتر عاملی با اشاره به موضوع «تحول دانشگاه، فناوری‌های جدید و تمدن نوین اسلامی» گفت: همه شما می‌دانید که  موفقیت‌های بشر به علم و دانش پیوند خورده است. اگر ما در سلامت، درمان، شهرسازی، راه‌سازی، معماری، مطالعات اجتماعی و انسانی، کشاورزی و در انواع علوم پایه و مهندسی موفق بوده‌ایم؛ مدیون علم و دانش و فعالیت های دانشگاهی هستیم.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه سنت کار دانشگاهی یک قدمت هزاره‌ای دارد، عنوان کرد: بر اساس ثبتی که صورت گرفته، اولین شهر دانشگاهی جهان دانشگاه جندی شاپور است؛ به عنوان یک شهر علمی نه به عنوان یک دانشگاه و سنت کار دانشگاهی پاسخ به نیازهای اساسی جامعه بوده است.
وی ادامه داد: نه تنها امروز، بلکه در گذشته هم دانشگاه برای سلامت، برای پزشکی و درمان و برای حل کردن معضلات جامعه به وجود آمده است. البته در مسیر حرکت خود و در مقاطعی، ممکن است؛ گرفتار علم برای علم شده باشیم و علم  آن کارکرد اجتماعی خود را از دست داده باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه بزرگترین و متراکم‌ترین حجم تغییرات در دوره ما شکل گرفته است، گفت: منابع فهم و عمل علمی در دوران ما تغییر کرده است. با ظهور فناوری‌های جدید، جهان وضعیت متفاوتی پیدا کرده است. شاید در هیچ مقطع تاریخی این حجم از تغییر را ما تجربه نکرده باشیم. در یک مدت کوتاه، تغییر در روش های مدیریت اجتماعی، مدل های حکمرانی، روش های خدمات دولتی، سلامت‌، بهداشت، رخ داده است.
استاد دانشگاه تهران افزود: شاهد علوم فضاهای ترکیبی مانند صنعت ۴، کشاورزی ۴، خدمات ۴ هستیم. در واقع فیزیکی سایبری شدن پدیده‌ها تغییر بزرگی است که در عرصه بخش‌های مختلف اقتصادی به وجود آمده است. در پزشکی نیز، حدود ۲۸ تله به وجود آمده است؛ مانند تله مدیسن، تله سرجری، تله پاتولوژی و انواع تله‌هایی که صنعت فناوری اطلاعات را با پزشکی، جراحی از راه دور و پزشکی مداخله‌ای‌پیوند زده است. این پیوند انواع تشخیص‌ها و درمان‌ها را در حوزه پزشکی به وجود آورده است و همه این ها نشان می‌دهد که ما با یک تغییر بزرگ مواجه شده‌ایم.
دکتر عاملی با بیان اینکه ما چهار نسل دانشگاه را تجربه کرده‌ایم و اکنون در دوره نسل سوم و چهارم دانشگاه قرار داریم، عنوان کرد: نسل اول دانشگاه‌ها، آموزشی بودند و پژوهش در دانشگاه وجود نداشت. نسل دوم به سمت دانشگاه‌های آموزشی-پژوهشی حرکت کرد.  در این نسل، پژوهش برای عمق دادن به آموزش و حل مسائل جامعه، کشاورزی، صنعت و خدمات معنا پیدا کرد.
وی ادامه داد: نسل سوم دانشگاه به سمت دانشگاه ارزش‌آفرین، نوآورانه و پیوند خورده با شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کرد که ما همچنان در این نسل  حضور داریم. در این نسل، نوآوری به ازای هر مسئله اجتماعی معنا پیدا کرده است و نوآوری یک جنبه عام به خود گرفته است. اگرچه بروز آن در سطح پتنت است اما در عمل، عرصه نوآوری، عرصه بزرگی هست.
استاد دانشگاه تهران افزود: نسل چهارم دانشگاه، دانشگاه شبکه‌ای و دانشگاه هم‌افزاست که من می‌خواهم روی این نسل تمرکز کنم. یک مثال خوب از دانشگاه شبکه‌ای در داخل یک مجموعه دانشگاهی، پردیس البرز است. هویت پردیس البرز به هویت همه دانشگاه بستگی دارد و موفقیت آن به موفق بودن  همه دانشکده‌ها‌ بستگی دارد. در واقع همه ظرفیت‌های دانشکده‌های چهل‌گانه دانشگاه تهران تبدیل به یک شبکه می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در تبیین نقش پردیس البرز به عنوان یک  دانشگاه شبکه‌‌ای در دانشگاه تهران بیان کرد: البته هنوز نودهای جدا از هم هستند و هنوز آن بعد هم‌افزایی که مکانیک کنار برق قرار بگیرد؛ برق کنار جامعه‌شناسی قرار بگیرد؛ جامعه‌شناسی کنار روانشناسی شناختی قرار بگیرد و یک پیوند چند رشته‌ای و بین‌رشته‌ای شکل بگیرد، صورت نگرفته است.
دکتر عاملی در ادامه توضیح نسل چهارم دانشگاه‌ها عنوان کرد: منظور از دانشگاه شبکه‌ای و دانشگاه هم‌افزا این است که ما در بستر فناوری‌های جدید، در بستر دیجیتال و در بستر موژولار، اگر هرکدام از این نودها به نودهای دیگر وصل شوند؛ معنای فزاینده‌ای پیدا می‌کنند. به میزانی که هم‌افزایی ارتباطی بین ظرفیت‌ها به وجود بیاید به همان میزان قابلیت‌های علم و دانش متراکم می‌شود.
وی با بیان اینکه دانشگاه نسل چهارم دانشگاه متفاوتی است، گفت: دانشگاه شبکه‌ای و هم‌افزا در مکان و در نمای خود باقی نمی‌ماند. این دانشگاه  با دانشگاه‌های سطح محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی پیوند می‌خورد. چنین دانشگاهی امروز به عنوان "دانشگاه انفجار علم و دانش" مطرح است که محصول هم افزا شدن واحد‌های علمی جدا افتاده از یکدیگر است.
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه دانشگاه نسل چهارم، ظرفیتی برای ظهور دانشگاه تمدن ساز است، عنوان کرد: تمدن یک پدیده فرا‌محلی بوده و ناظر بر اکوسیستم اجتماعی، فرهنگی و ظرفیتی همه جهان است. اساسا تمدن نمی‌تواند در یک نقطه‌ خلق شود. سابقه تمدن ها را هم که نگاه کنیم؛ خواهیم دید که همه این تمدن‌ها با هم‌افزا شدن دانش ملیت‌های مختلف در کنار هم به وجود آمده‌اند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره علت و چرایی صحبت از دانشگاه تمدن ساز، گفت: علت این است که ما امروز در نقطه‌ای از تاریخ قرار گرفته‌ایم که از هر زمانی در گذشته، بیشتر به این موضوع نیاز داریم که دانشگاه منشأ خلق یک تمدن صلح‌آمیز، آرامش‌بخش، امنیت‌ساز و عدالت‌آفرین در جهان باشد.
وی ادامه داد: باید به ابعاد متضاد دانش هم توجه کنیم. در واقع همه ظرفیت‌های جنگ در جهان توسط دانشگاه به وجود آمده است. این دانشگاه بوده که فناوری‌های جدید را تولید کرده و این دانشگاه بوده که فناوری های کشتار جمعی را به وجود آورده است؛ بنابراین دانشگاه یک تیغ دو لبه است. البته من اسم چنین دانشی را که الکتریسیته مغز را مصرف می‌کند اما تولید خشونت و ناآرامی می‌کند؛ نیرنگ می‌گذارم نه دانش.
دکتر عاملی با اشاره به اینکه دانشگاه یک رسالت دانشی دارد، بیان کرد: این علم و دانش، جنبه نوربخشی و هم‌افزایی ظرفیت‌های مثبت را دارد. علمی هم هست که به عنوان صنعت دفاعی استفاده می شود. در جهانی که دشمن نادان وجود دارد، گریزی نیست که صنعت دفاع از خود را تولید کند تا جنبه بازدارندگی برای خشونت‌های ظالمانه داشته باشیم. لذا همواره به رسالت و مسئولیت علم و دانشگاه باید توجه کرد.
استاد دانشگاه تهران در بسط مفهوم دانشگاه شبکه‌ای و هم افزا گفت: بنابراین ظرفیت‌های نسل چهارم دانشگاه ظرفیت‌های هم‌افزا، چند‌رشته‌ای، بین‌رشته‌ای و همه جانبه‌نگری را فراهم می‌کند. فناوری‌های جدید در درجه اول ظرفیت خود انسان را افزایش می‌دهد و به تبع انسان، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی افزایش پیدا می کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه دانشگاه تراز تمدن نوین اسلامی، نیازمند به 2 نوع تحول  در محتوا و تحول در هدف است ، گفت: در تحول محتوایی، هدف دانش باید محتوایی باشد که سلامت آفرین، درمان آفرین و حل کننده مسائل اساسی جامعه باشد. تحول در هدف هم یعنی اینکه دانشگاه بداند کجا می‌خواهد برود و با علمش می‌خواهد چه اتفاقی را رقم بزند.
وی افزود: گاهی فسفر مغز انسان در ارتباطات مصرف می‌شود تا بتواند ارتباطات بین‌فردی و درون‌فردی را تبدیل به یک سلامت اجتماعی بکند و گاهی دانش تنها به عنوان فهم مسئله ارتباطی است مثلا درک کند که ارتباط بین فرهنگی چگونه است اما اینکه ارتباطات بین فرهنگی چگونه می‌تواند از قوم‌مرکزی و قوم‌مداری تبدیل به یک ارتباطات سالم اجتماعی بشود؛ مغفول می‌ماند، در واقع شان حل مسئله علم نادیده گرفته می‌شود.
دکتر عاملی در ادامه به دو نمونه از ظرفیت‌های دانش جدید را تبیین کرد و گفت: یکی از این ظرفیت‌ها هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی برآیند تجربه ۴۰۰ سال کار علمی است. با وجود اینکه سال ۱۹۵۶ را به عنوان آغاز این دانش توسط جان مکارتی ذکر می‌کنند اما باید دانست که دانش هوش مصنوعی، محصول هم افزایی دانش ریاضیات فیزیک، مکانیک، علوم شناختی و روانشناسی، دانش ارتباطات و دانش الگوریتم و نظام برنامه‌ریزی الگوریتمی است.
وی ادامه داد: هوش مصنوعی جایگزین هوش انسانی شده و ظرفیت‌های هوش انسانی را دنبال می‌کند. نورویک می‌گوید که هوش مصنوعی ۴ قابلیت را  ایجاد کند: سیستم‌های که شبیه انسان فکر می‌کنند؛ سیستم‌هایی که شبیه انسان عمل می‌کنند؛ سیستم‌هایی که به طور منطقی فکر می‌کنند و سیستم‌هایی که به طور منطقی عمل می‌کنند. یک مورد دیگر را هم می‌توان اضافه کرد که ترکیب سیستم‌هایی است که به طور منطقی فکر و عمل می‌کنند.
استاد دانشگاه تهران درباره ظرفیت‌های هوش مصنوعی عنوان کرد: امروز بزرگترین رقابت دانشی جهان در حوزه هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی مبنای قدرت و بی‌قدرتی کشورهاست. در سال ۲۰۱۷ سرمایه‌گذاری در این حوزه ۳۹.۵ میلیارد دلار بوده است اما برآیند مالی آن در تولید ناخالص داخلی سال ۲۰۱۸ حدود ۱۵.۷ تریلیون دلار بوده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی علت صحبت از هوش مصنوعی در این نشست را قابلیتی عنوان کرد که هوش مصنوعی برای دانشگاه شبکه‌ای ایجاد می‌کند یعنی قابلیت متراکم کردن دانش است.
دکتر عاملی با بیان اینکه برخی با ساده‌سازی می‌گویند که هوش مصنوعی جایگزین فکر انسان است، گفت: هوش مصنوعی بزرگتر از چنین چیزی است. هوش مصنوعی قابلیت ایجاد کردن، به فعلیت درآوردن و گره زدن هوش همه انسان‌ها به یکدیگر را دارد. هوش مصنوعی امکان تجمیع داده‌های بزرگ را که محصول تراکم دانشی پنج و نیم میلیارد انسان یعنی کاربران اینترنت را فراهم می‌کند. بنابراین هوش مصنوعی فقط این نیست که یک انسان یک هوش؛ یک هوش و همه انسانها در عرصه هوش مصنوعی معنا پیدا می‌کند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به ۵ تکنیک درباره هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: این ۵ تکنیک، قابلیت‌های هوش مصنوعی را بیشتر به انسان نشان می‌دهد. اولین تکنیک آن یادگیری است. هوش مصنوعی از انسان و طبیعت یاد می‌گیرد؛ از دیوایس‌ها و اینترنت پیوند خورده به همه پدیده ها (IOE یا IOT) یاد می گیرد که چه کاری را انجام دهد. مثل تایپ هوشمند که از رفتار نظام کلمه‌ای انسان در جمله‌سازی یاد می‌گیرد که جمله های فرد چگونه است.
وی نظام عقلانیت احتمالات را یکی دیگر از تکنیک های هوش مصنوعی برشمرد و بیان کرد: در این نظام عقلانیت احتمالات، با استفاده از روش استقرایی، احتمالات و مفروضات را برای ما فراهم می‌کند. ایشان همچنین از منطق فازی بعنوان یکی از تکنیک‌های هوش مصنوعی تعبیر کرد و گفت: منطق فازی، منطق صفر و یک نیست؛ منطق بین صفر و یک عمل کردن است. منطق بین قطعیت و عدم قطعیت نیست؛ منطق قرار گرفتن بین قطعیت و عدم قطعیت است.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: منطق فازی، تشخص ایجاد می‌کند برای اینکه چه چیزی برای چه امری. منطق فازی برای ما منطق برنامه‌ریزی فراهم می‌کند؛ هم برنامه‌ریزی عمومی، هم برنامه‌ریزی نمادین و هم برنامه ریزی تشخصی.
تکنیک دیگر مهندسی هستی شناسانه است. در منطق هوش مصنوعی مهندسی هستی شناسانه وجود دارد. پدیدهها‌ را درک می‌کند؛ هستی را درک می‌کند؛ اجزای اصلی را درک می‌کند و بر مبنای آن عملکرد ایجاد می‌کند. در نتیجه هوش مصنوعی جایگزین فکر و عمل انسان شده و گستره متراکم و شبکه‌ای پیدا کرده با این خصوصیات که از ماهیت همه داده ها استفاده می کند.
دکتر عاملی در ادامه به ظرفیت دوم اشاره کرد و گفت: ظرفیت دومی که می‌خواهم روی آن تاکید کنم؛ موضوع گسترش ظرفیت‌های خود انسان است. انسان قدرتمند شده است. دستان انسان سیطره پوشش بزرگتری پیدا کرده، چشم انسان فاز دیدنش افزایش پیدا کرده است و گوش انسان میزان شنیدنش رشد داشته است. لذا از یک پدیده ای در کنار انسان صحبت می‌کنند به نام واقعیت افزوده یا انسان افزوده شده.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: از یک انسانی تعبیر می‌کنیم به نام انسان ۲. انسان یک ما هستیم و انسان ۲ متصل شدن ما به ظرفیت فناوری های جدید، هوش مصنوعی، کوانتوم، الگوریتم و نظام داده مبنای دیجیتال رقومی است.  اینها به انسان افزوده‌هایی داده که در فرآیند هوشمند‌سازی ظرفیت‌های جدیدی را برای انسان خلق کرده است. رابطه هم‌زیستی انسان و ماشین هوشمند در یک توالی و روند در نظر گرفته می‌شود که در درجه اول سلامت و سپس عملکرد فیزیکی و در نهایت عملکرد فکری را بهبود بخشیده است.

وی افزود: امروزه پزشکان مداخله‌ای به جراحانی که برای عمل انسان بدن او را 30 سانت می‌شکافند با دید خاصی نگاه می کنند چرا که آنها به اندازه یک دیوایس در بدن سوراخ ایجاد می‌کنند و با سیستم انواع جراحی، از عمل پروستات گرفته تا جراحی قلب را انجام می‌دهند. اینها محصول افزوده‌هایی است که به ظرفیت انسان اضافه شده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه تبیین افزوده‌های انسان بیان کرد: این افزودگی هم در شناخت، هم در کنش و هم در حواس برای انسان به وجود آمده است. این افزودگی‌ها از قدیم وجود داشته است. به طور مثال  عینک یا سمعکی که انسان استفاده می‌کند یک افزوده‌ای برای وی دارد. لنزهای تماسی، جراحی لیزر چشم، عینک دید در شب، اصلاح ژن برای افزایش بینایی و امثال اینها همه افزوده‌هایی هستند که به صورت معمول وجود داشته‌اند اما جنس این افزوده‌ای که به آن تعبیر به «واقعیت افزوده» می‌شود، متفاوت است.
استاد دانشگاه تهران در ادامه به یکی از نمونه‌های واقعیت افزوده اشاره کرد و گفت: دوربین‌های سریع ماورای بنفش یکی از نمونه‌های این افزودگی است. دور‌بین ماورا بنفشی که قادر است برای تهیه تصویر با استفاده از یک فتوکات خاص و یک الگوریتم جدید  با سرعت نیم تریلیون فریم در ثانیه تصویربرداری کند. نوع تصویربرداری فیس‌بوک را که واحد زمان آن را فلیک می‌نامند؛ همین وزن را دارد. ضمن اینکه که به لحاظ ریاضی «توکتوسکند» اثبات شده است؛ ده به توان منفی ۲۴ یک قاعده اثبات شده ریاضی است که ظرفیت ریز شدن پدیده های رقومی را فراهم می کند.
دکتر عاملی با اشاره به اینکه ما وارد یک ترابشریت جدی شده‌ایم و متاسفانه در جنبه‌هایی رها شده است، عنوان کرد: قدرت فناوری می‌تواند تهدید کننده یا سازنده باشد. اخبار جعلی و تصاویر مداخله کننده آسایش انسان را به هم می‌زند. آمار طلاق در جامعه ایران به میزان ۱۰ سال پیش آمار طلاق در جامعه انگلیس رسیده است.
وی درباره علت افزایش طلاق گفت: انسان مهار خود را از دست داده‌ است. برای اینکه مردم می‌بینند و باور می‌کنند؛ فیلم‌های تلویزیونی هالیوود و بالیوود را نگاه می‌کنند و همان را می‌خواهند تمرین کنند که منجر به فروپاشی خانواده می‌شود. در ایران ۷ درصد خانوارها تک سرپرست هستند و ۸۷ درصد آنها فقط توسط مادر اداره می شوند. این یک شکست اجتماعی است. در آمریکا ۲۵ درصد خانواده ها تک سرپرست هستند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید براینکه نیازمند امری هستیم که بتواند ما را اصلاح کند، بیان کرد: ما نیازمند توسعه عقلانیت و کمال اخلاقی نزدیک به مقوله های اخلاقی دوران ظهور هستیم؛ یعنی همان شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی که برگرفته از دوران ظهور است. بنیان این شاخصه‌ها بر عدالت‌گرایی، امنیت اجتماعی، امنیت غذایی، امنیت اخلاقی، احترام به یکدیگر، خود را در جایگاه یکدیگر قرار دادن، همراه بودن، همدم بودن، کمک کردن استوار است.
وی ادامه داد: چیزهایی که امروز وقتی از آنها صحبت می کنیم برای ما غریبه است. در مجلسی که کنار هم نشسته‌ایم در داخل جلسه یک طور با هم رفتار می‌کنیم و بیرون از جلسه طور دیگری. انسان امروز گرفتار بحران‌های اخلاقی شده است. در روایتی آمده است که وقتی امام زمان(عج) ظهور می‌کنند؛ امام دست خود را بر سر بندگان می‌گذارد تا عقول آنها بارور و اخلاق آنها کامل شود. این دست یک دست  معجزه‌ای نیست. این دست یک ظرفیت عقلانی است که به مرور در بشر شکل گرفته است.
 دکتر عاملی افزود: انسان خسته از این وضعیتی که در جهان به وجود آمده، آرزوی زندگی پاک، ایجاد می‌کند و آرزوی روابط انسانی کمال‌گرا دارد. استاد مطهری تفکیک خیلی خوبی بین تمام و کمال دارد و می‌گوید: «ممکن است چیزی تمام باشد به طور مثال همه چیز سر سفره باشد؛ آدم‌ها هم نشسته باشند اما کمال ندارد. وقتی کمال دارد که مهر و مهربانی سر سفره وجود داشته باشد و غذا، غذای پاک و حلال باشد، حرمت سفره رعایت شود و غذا درست خورده شود. این به معنای کمال است».
 

وی با بیان اینکه کمال با تمام فرق دارد، گفت: ما نیازمند دانشگاه کمال‌گرا هستیم. دانشگاه کمال‌گرا یک دانشگاه خیالی و آرمانی نیست یک نیاز قطعی بشریت است. دانشگاه کمال‌گرا از رابطه معلم با دانشجو، رابطه معلم با معلم، رابطه دانشجو با دانشجو، رابطه کارمند با معلم و کارمند با دانشجو شروع می‌شود. دانشگاه کمال‌گرا دانشگاهی است که بین معنویت‌گرایی و عقلانیت‌گرایی جمع  می‌سکند. این‌ها را نباید جدا از هم بدانیم؛ عقلانیت‌گرایی به معنویت‌گرایی نیاز دارد و معنویت‌گرایی بدون عقلانیت‌گرایی تبدیل به خرافه و جهالت می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز امیدواری کرد که در پرتو تلاش، همراهی، همدلی و همفکری از تجربه گذشته استفاده و پایه یک دانشگاه هم‌افزا و کمال‌گرا و تمدن‌ساز گذاشته شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: دانشگاه تهران ظرفیت بزرگی است که نه تنها نماد آموزش عالی که نماد ایران جدید است که ظرفیت‌ها و قابلیت‌های تمدنی زیادی در آن وجود دارد. امیدوار هستیم که این دانشگاه در کنار سایر دانشگاه‌های کشور به عنوان یک ظرفیت هم‌افزا و شبکه‌‌ای بتوانند پایه تمدن بزرگ و نوین اسلامی را بگذارند.