دکتر سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در یادداشتی نکاتی را در‌خصوص نوع تعاملات رئیس آینده شورای عالی انقلاب فرهنگی، در حوزه فرهنگ، علم و فناوری با کاندیداهای ریاست جمهوری مطرح کرد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی متن یادداشت به شرح ذیل است:
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ – به‌راستی ما پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است، پدید آوردیم. سوره حدید – آیه 25
اکنون که خداوند این توفیق را فراهم کرده است که در معرض انتخاب مردم شریف جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرید و در دو هفته آینده، زمان دارید که دیدگاه‌ها و برنامه‌های خود بیان کنید، نکاتی را در‌خصوص نوع تعاملات شما در حوزه فرهنگ، علم و فناوری به استحضار مبارک می‌رساند و انتظار داریم رئیس آینده شورای عالی انقلاب فرهنگی اهتمام فراگیری به نقش و جایگاه علم، فناوری و فرهنگ داشته باشد:
1. نگاه الهی و عدالت‌گرایانه مبتنی‌بر اندیشه اسلامی نسبت به همه ظرفیت‌های علمی، فرهنگی، قومی و ملی: جامعه ایران به دلیل تنوع ظرفیت‌ها، استعداد‌ها، اقوام، فرهنگ‌ها و حتی ادیان و مذاهب دامنه گسترده و تنوع ارزشمندی دارد. در یک جامعه چند فرهنگی توجه به همه مردم یک وظیفه الهی و ملی است که برنامه‌ها و اقدامات منصفانه و عدالت‌گرایانه نقش مهمی در تقویت حس «عضویت در جامعه اسلامی ایران» دارد. در عهد‌نامه مالک اشتر، نامه 53 نهج‌البلاغه، حضرت امام علی (ع) به‌خوبی نوع نگاه به مردم یعنی «توجه به همه مردم» را ترسیم کرده و می‌فرمایند: «مهربانى به رعيت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ايشان را شعار دل خود ساز. چونان حيوانى درنده مباش كه خوردنشان را غنيمت شمارى، زيرا آنان دو گروهند يا همكيشان تو هستند يا همانندان تو در آفرينش. از آنها خطاها سر خواهد زد و علت‌هايى عارضشان خواهد شد و، به‌عمد يا خطا، لغزش‌هايى كنند، پس، از عفو و بخشايش خويش نصيبشان ده، همان‌گونه كه دوست دارى خداوند نيز از عفو و بخشايش خود تو را نصيب دهد. زيرا تو برتر از آنها هستى و آنكه تو را بر آن سرزمين ولايت داده، برتر از توست و خداوند برتر از كسى است كه تو را ولايت داده است. ساختن كارشان را از تو خواسته و تو را به آنها آزموده است.»
2. توجه به حکمت امام راحل و راهبردهای رهبری حکیم انقلاب اسلامی: توفیقات جمهوری اسلامی ایران مدیون حکمت و دوراندیشی امام و رهبری عزیز انقلاب بوده است. خطوط اساسی فکر و اندیشه امام «ره» که در صحیفه نور، کتاب فلسفی، عرفانی، کلامی، فقهی و به‌صورت متمرکز در وصیت‌نامه سیاسی-الهی منعکس است، باید دائماً محل مراجعه سیاست‌مداران و رؤسای جمهور کشور باشد. ایشان در وصیت‌نامه سیاسی – الهی خود بر این مؤلفه‌های محوری تأکید می‌کنند که: «اسلام و حکومت اسلامی پدیده الهی است که با به‌کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تأمین می‌کند». حکیم انقلاب، در سخنی نغز و پر‌معنا در گام دوم انقلاب اسلامی در پویای شعارهای انقلاب می‌فرمایند: «برای همه‌چیز می‌توان طول عمر مفید و تاریخ مصرف فرض کرد، امّا شعارهای جهانی این انقلاب دینی از این قاعده مستثنا‌ست؛ آنها هرگز بی‌مصرف و بی‌فایده نخواهند شد، زیرا فطرت بشر در همه عصرها با آن سرشته است. آزادی، اخلاق، معنویّت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری، هیچ یک به یک نسل و یک جامعه مربوط نیست تا در دوره‌ای بدرخشد و در دوره‌ای دیگر افول کند». انتظار داریم در نگاه و بیان کاندیداهای محترم ریاست جمهوری، آن افق بلند نگاه امام و رهبری دنبال شود و سنت و سیره پیامبر گرامی اسلام در قضاوت‌ها و گفته‌ها دیده شود.
3. اثر‌گذاری بر «فکر فرهنگی» و «دانش بنیان» با هدف استقرار جامعه اسلامی: فرهنگ امر سهل و ممتنعی است که حتی در اکثر موارد برنامه‌های هدف‌گذاری شده با موفقیت همراه نمی‌شود و چه‌بسا با نتایج معکوس مواجه می‌شود. سبک زندگی مردم امروز تحت تأثیر رسانه‌های بیگانه و اجتماعی قرار گرفته است و به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه مسیر و روش زندگی خصوصاً نسل جوان را تغییر می‌دهد. بنابراین مناسب است داوطلبان ریاست جمهوری، ایده‌های خود را در‌خصوص نگاه به فرهنگ به‌عنوان بنیان و منبع اصلی سبک زندگی و همچنین منبع مهم شکل‌گیری عناصر فاخر تمدنی یک جامعه تبیین و مشخص کنند شورای عالی انقلاب فرهنگی چه اقداماتی را برای راهبری و فراگیر شدن فرهنگ اسلامی می‌تواند انجام دهد. بدیهی است امروز ما وارد «عصر فرهنگ مرکزی» شده‌ایم. فرهنگ مرکزی در کنار جایگاه سیاست و اقتصاد طرح می‌شود و معنای عملی آن تأثیر‌پذیری سیاست هم در بعد داخلی و هم در عرصه جهانی و بین‌المللی از فرهنگ و همچنین از تأثیر فرهنگ چگونه زندگی کردن، الگوی مصرف و سبک زندگی بر مؤلفه‌های اقتصادی سخن می‌گوید. به‌طور حتم حرکت دانش بنیان و تخصصی منشأ تأمین و تضمین عدالت می‌شود که در همه امور باید بر آن تأکید داشت و به‌صورت نظام‌مند دنبال کرد.
4. بهره‌برداری از فناوری‌های نو و هوش مصنوعی با هدف استقرار جامعه اسلامی: فناوری‌های نو از ماهیت رقومی (دیجیتال)، غیر‌مرکزی شدن، حافظه بالفعل همه اطلاعات داده‌ای شده، شبکه‌ای شدن، فشرده سازی الگوریتمی فرآیندها، هوشمندسازی خدمات در حوزه‌های متنوع و انتقال به صنعت، کشاورزی، خدمات 4 ،که به فناوری فیزیکی- سایبری تعبیر می‌شود، برخوردار است. در‌واقع فناوری‌های نو، روش حکمرانی دولت و همه قوای مقننه، قضائیه و قوای نظامی کشور همچنین خدمات بخش تعاونی و خصوصی را تحت تأثیر انقلاب بزرگ قرار می‌دهد و مفهوم دولت به‌معنای سلسله مراتبی قدیم، کاملاً منتقی می‌شود و مفهوم «دولت همه جا حاضر و بدون نظام سلسله مراتبی» را محقق می‌کند. دولت حضوری و دولت هوشمند با هم بسیار متفاوت هستند و بدون فهم عمیق از ماهیت فناوری‌های جدید و به‌تبع آن «دولت جدید» می‌تواند خسارت‌های جدیدی از جمله کارکردن در فضای دیجیتال با منطق آنالوگی و شیئی که هزینه‌ها را نه تنها کم نمی‌کند بلکه موجب افزایش هزینه، به هم ریختگی سیستم تعامل و عدم یکپارچگی دولت می‌شود. منطق جدید متأثر از فناوری‌های جدید موجب منعطل شدن بسیار از رشته‌های تخصصی و کم‌سواد شدن فارغ‌التحصیلان در نظام‌های دانش قدیم ازجمله اقتصاد، روابط بین‌الملل، جامعه‌شناسی، روانشناسی، ارتباطات و حتی رشته‌های مهندسی و پزشکی شده است.
5. دانش یکپارچه ظرفیتی برای دولت یکپارچه است: رویکرد دانش یکپارچه تقویت کننده «همه جانبه نگری»، «حضور هم عوامل اثر‌گذار در کنار هم و برای هم» و بهره‌گیری از همه دانش‌های مهم و مؤثر برای حل مسائل چند‌بعدی و چندین متغیره است. لازم است بر ظرفیت‌های انتقال به دانش یکپارچه که منشأ تقویت نگاه چند رشته‌ای و میان رشته‌ای است در پایه توجه به حوزه علم قرار گیرد.
6. تمرکز بر عوامل اثر‌گذار بر کاهش مسائل و آسیب‌های فردی و اجتماعی: امروز مسائل مهمی مانند افزایش نرخ بیکاری و فقدان درآمد متناسب با نرخ تورم از جمله برای جامعه علمی کشور اعم از معلمان و اساتید دانشگاه، افزایش فاصله اجتماعی، افزایش نرخ تورم، کاهش رشد اقتصادی همراه با توسعه آسیب‌های اجتماعی ازجمله افزایش اعتیاد، طلاق، عدم توجه کافی به مظاهر اسلامی و کاهش تمایلات دینی در بعضی از اقشار اجتماعی و همچنین کاهش نرخ رشد جمعیت همراه با افزایش سن ازدواج مسائل مهم و اساسی هستند که مناسب است کاندیداهای ریاست جمهوری برنامه‌های عملی و مؤثر خود را در این حوزه‌های مهم مرتبط با فرهنگ و جامعه ارائه کنند. واقعیت این است که دسترس‌پذیر شدن جوامع توسط فرهنگ‌های بیگانه و نه لزوماً فرهنگ سایر ملل و به تعبیری «فرهنگ و آداب و رسوم مردم» بلکه تصرف شدن فرهنگ اسلامی مردم شریف ایران توسط بنگاه‌های فساد و فحشاء که بطور عمده در کشورهای غربی هستند و به‌دنبال کسب و کار ناشی از آسیب‌های اجتماعی مانند مصرف مواد مخدر، قمار و فحشاء می‌باشند، به‌نوعی جامعه ایران را تحت اشراف سلطه فرهنگی بیگانگان قرار داده است که عدم توجه نظام‌مند به آنها می‌تواند مسائل بزرگی را برای آینده نسل جوان و جامعه ایران داشته باشد.
7. برنامه‌های واقع‌بینانه و قابل اجرا و پرهیز از زبان اغراق‌آمیز: مناسب است در این فرصت مهم، تاریخی و تاریخ ساز برنامه‌های یکپارچه خود را با نگاه تحولی و با هدف استقرار جامعه اسلامی و نهایتاً دست یافتن به تمدن نوین اسلامی به‌صورت واقع‌بینانه و با قابلیت اجرایی تضمین شده ارائه شود و از بیان اغراق‌آمیز تحولات پرهیز شود.
8. پرهیز از افزایش سطح توقعات اجتماعی: اگر‌چه جمهوری اسلامی ایران طی بیش از 4 دهه، توفیقات بسیار زیادی داشته است و هم در حوزه سواد و دانش و جایگاه علمی در جهان از بالاترین رشد برخوردار بوده و هم در حوزه تأمین ضروریات زندگی مانند سلامت، مسکن، انرژی، خدمات زیر‌ساختی شهر و تأمین امور مرتبط با اوقات فراغت و گردشگری از موفقیت‌های بسیار زیادی برخوردار بوده است، ولی به‌دلیل افزایش سطح توقعات زندگی، دائماً شاهد افزایش مطالبات اجتماعی و توسعه احساس عدم موفقیت هستیم. فاصله گرفتن توقعات از واقعیت زندگی، جامعه را به‌سمت یک ایدئال‌گرایی منتهی به عدم تلاش و سرخوردگی اجتماعی می‌کشاند. البته بخشی از افزایش مطالبات اجتماعی، بدلیل آگاهی و نگاه‌های مقایسه‌ای است، در عین حال وعده‌های انتخاباتی نیز در افزایش توقعات اجتماعی تأثیر داشته است.
9. تلاش بر تقویت الفت اجتماعی و پرهیز از نقد مخرب و ویرانگار سرمایه اجتماعی: در تبلیغات کاندیداهای محترم، توجه به جامعه به‌عنوان یک مجموعه که دولت اسلامی نسبت به همه آنها مسئولیت دارد، ضروری به نظر می‌رسد. ما مسئولیت داریم در قبال آموزش و تعلیم و تربیت همه مردم، تأمین نیازهای اساسی جامعه اعم از شغل، درآمد مناسب، مسکن، تأمین امکانات فراگیر بهداشت و سلامت، کاهش فاصله اجتماعی و از همه مهمتر فضای احترام و رعایت ضوابط اخلاق اسلامی نسبت به یکدیگر که همه اینها مستلزم «فضای اعتماد و سرمایه اجتماعی کارآمد» است. به ظاهر وقتی دیگران را نقد مخرب می‌کنیم، دیگری نقد شده است؛ ولی در فضای به هم پیوسته نظام جمهوری اسلامی، تخریب‌ها، ستون‌ها و مصالح خانه جمهوری اسلامی ایران را نشانه می‌گیرد. پس فرق بگذاریم بین نقد منصفانه و تخریب ویرانگر که البته نقد منصفانه منشأ رشد و اصلاح اجتماعی است و تخریب غیر‌منصفانه موجب سیاهه‌هایی می‌شود که دید را ضعیف و راه رفتن را مشکل می‌کند.
در پایان امیدوارم همه تلاش‌های صادقانه و دلسوزانه کاندیداهای این دوره ریاست جمهوری منجر به مشارکت بیشتر مردم، تقویت اعتماد به نظام اسلامی و همچنین توسعه روزنه‌های امید به پیشرفت و ارتقاء شود. ما به آینده اطمینان داریم که نوید الهی است: ان الارض یرثها عبادی الصالحون (انبیاء – 105). به ساحت الهی و ملکوتی حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف درود می فرستیم و انشاالله همه با هم و با همه وجود برای آمدنش، مقدمات را فراهم کنیم.
سعیدرضا عاملی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی
