دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، طی سخنانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، بر نقش بنیادین دانشگاهیان در پیشبرد حکمرانی علم و فناوری کشور از طریق حکمرانی آموزش عالی تأکید کرد.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه که در جمع اساتید و دانشجویان این دانشگاه سخن می‌گفت، با گرامیداشت یاد معلمان و اساتید، به‌ویژه شهید مطهری، و تبریک ایام دهه کرامت، سخنان خود را آغاز کرد. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین با اشاره به حادثه اخیر در بندرعباس، ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های داغدار، ابراز امیدواری کرد که این واقعه درس عبرتی برای مسئولان جهت پرهیز از «ترک فعل» و اتخاذ نگاه مبتنی بر حکمرانی باشد.
استاد خسروپناه با تشکر از مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز و واحد کرج، اساتید و دانشجویان حاضر، محور اصلی سخنان خود را به «نقش دانشگاهیان در حکمرانی آموزش عالی» اختصاص داد.
وی تصریح کرد: حکمرانی علم و فناوری در هر کشوری در پرتو حکمرانی آموزش عالی است و دستیابی به سرآمدی علمی، نوآوری و عبور از مرزهای دانش، در گرو نقش‌آفرینی مؤثر دانشگاه‌هاست.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، «کشف و اولویت‌بندی مسائل» کشور را اولین و مهم‌ترین گام دانشگاهیان (شامل اساتید، دانشجویان و انجمن‌های علمی) در این راستا دانست.
استاد خسروپناه با ذکر مثال‌هایی افزود: در حوزه علوم انسانی، مسائلی چون تعلق نسل جوان به ایران، حفظ و تقویت نهاد خانواده و مقابله با پدیده احساس تنهایی، نیازمند کار فکری، پژوهشی و علمی در دانشگاه‌هاست. وی خاطرنشان کرد که گرایش بالا به خانواده‌محوری در ایران یک مزیت مهم در برابر بحران جهانی خانواده است که باید حفظ شود.
وی در ادامه به مسائل حوزه علوم مهندسی و پایه اشاره کرد و گفت: موضوعاتی مانند هوش مصنوعی و فناوری‌های کوانتومی (سنسورها، بیولوژی، ارتباطات و کامپیوتر کوانتومی) نیازهای امروز دنیا هستند و دانشگاه‌های ما توانایی پرداختن به این مرزهای دانش را دارند.
استاد خسروپناه در پایان تأکید کرد که رسالت دانشگاه صرفاً صدور مدرک نیست، بلکه باید با شناسایی دقیق نیازها و مسائل جامعه ایران و جهان، در مسیر حل آن‌ها گام بردارد تا نقش واقعی خود را در حکمرانی علم و فناوری ایفا کند.
نقش‌آفرینی دانشگاه‌ها در حل مسائل راهبردی و تدوین اسناد ملی
در بخش دیگری از سخنرانی خود در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضمن اشاره به رشد و بالندگی دانشگاه‌ها، بر ضرورت تمرکز عمیق‌تر جامعه دانشگاهی بر حل مسائل کلیدی و راهبردی کشور و مشارکت فعال در فرآیند سیاست‌گذاری و تدوین اسناد ملی تأکید کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اهمیت فناوری‌های مرزی گفت: عزیزان ما اگر در دانشگاه‌ها به فناوری ارتباطات کوانتومی دست پیدا نکنیم، زیرساخت‌های مخابراتی کشور هر لحظه در معرض تهدید حملات سایبری خواهد بود.
وی افزود: پیشرفت در الگوریتم‌نگاری، کدنگاری و استفاده از ظرفیت‌های متن‌باز در هوش مصنوعی کوانتومی، می‌تواند امنیت ارتباطات و فضای سایبری ما را تضمین کند و این‌ها نیازهای حیاتی امروز کشور است.
امنیت غذایی و نقش دانشگاه در خودکفایی
استاد خسروپناه با ارائه مثالی عینی از حوزه امنیت غذایی، به صنعت طیور اشاره کرد و با استناد به دستاوردهای دانشگاهی افزود: این‌ها مثال‌های واقعی است که ما در ستادهای علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با اتکا به تحقیقات اساتید به آن رسیده‌ایم. خوشبختانه همین الان پژوهشگران ما در یکی از دانشگاه‌های مهم کشور موفق شده‌اند با تحقیقات ژنتیکی و مهندسی معکوس، از مرغ مادر به تولید مرغ اجداد برسند و در آینده نزدیک قادر به تولید مرغ لاین از مرغ اجداد خواهند بود. این دقیقاً نمونه کار دانشگاهی برای حل مسائل راهبردی کشور است. وی همچنین به نیازهای مبرم در حوزه‌هایی چون انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، فناوری‌های نظامی، میکروالکترونیک (که زیربنای تولید پنل‌های خورشیدی است) اشاره کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: اولین نقش دانشگاه‌ها، از جمله همین دانشگاه آزاد اسلامی البرز، شناسایی دقیق مسائل و نیازهای علمی روز کشور در تمامی حوزه‌ها – از علوم انسانی و اجتماعی و هنر گرفته تا علوم پایه و مهندسی – است. دانشگاه باید نقش خود را نه تنها در کشف این مسائل، بلکه مهم‌تر از آن، در ارائه راهکار و حل آن‌ها تعریف کند.
وی گام دوم و مکمل را سیاست‌گذاری و تدوین اسناد راهبردی دانست و در واکنش به برخی انتقادات مبنی بر سندبازی یا تکثر اسناد گفت: گاهی برخی حتی از مسئولین، با نگاه تخریبی از تعدد اسناد انتقاد می‌کنند. اما باید دانست که حکمرانی مؤثر بدون دکترین، سیاست و برنامه راهبردی ممکن نیست. آمریکا بیش از ۳۵۰ سند ملی در حوزه علم و فناوری دارد. چگونه می‌توان انتظار حکمرانی علمی داشت بدون آنکه سیاست‌های مدون داشته باشیم؟
ضرورت تدوین سیاست‌های کاربردی و توجه به مسائل اجتماعی
استاد خسروپناه بر لزوم تدوین اسناد و سیاست‌ها در حوزه‌های مختلف تأکید کرد و افزود: تدوین سیاست‌ها و اسناد راهبردی برای مواد پیشرفته، هوش مصنوعی، فناوری کوانتومی، میکروالکترونیک و سایر حوزه‌های فناورانه ضروری است. اما این امر به حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی نیز تسرّی دارد.
وی به بحران جهانی و تهدید داخلی اعتیاد اشاره کرد و گفت: تحقیقات علمی معتبر جهانی و داخلی که در اختیار ما نیز قرار گرفته، نشان می‌دهد اولین و مهم‌ترین عامل اثرگذار بر اعتیاد، مرگ‌ومیر، سرطان و بیماری‌های ریوی، مصرف دخانیات است. افزایش مصرف دخانیات مستقیماً به افزایش اعتیاد به مواد مخدر و آمار سرطان‌ها منجر می‌شود. آیا مسئله‌ای با این اهمیت نباید دغدغه اصلی دانشگاه‌های ما باشد؟ آیا نباید برای مقابله با آن، سیاست‌های کاربردی مبتنی بر پژوهش تدوین کنیم؟
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به ابلاغ سیاست‌های کلی نظام توسط مقام معظم رهبری، بر نیاز به تدوین سیاست‌های راهبردی و کاربردی در ذیل آن تأکید کرد و اظهار داشت: به لطف الهی، شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مسیر گام‌های مهمی برداشته است. سند ملی هوش مصنوعی مصوب و ابلاغ شده است. سند فناوری کوانتومی و سند مواد پیشرفته نیز تصویب شده و به زودی ابلاغ خواهند شد. ما اسناد متعددی در حوزه‌های علمی و فناورانه داریم.
توجه به ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان به ظرفیت‌های فرهنگی اشاره کرد و گفت: در حوزه فرهنگی نیز اقدامات مشابهی صورت گرفته است. به عنوان مثال، ایران با داشتن ۲۹۹ صنایع دستی ثبت شده، غنی‌ترین کشور جهان در این زمینه است. ما برای این ظرفیت عظیم فرهنگی و اقتصادی نیز سند ملی صنایع دستی را تدوین، تصویب و ابلاغ کرده‌ایم تا راه برای شکوفایی آن هموارتر شود.
این سخنان حجت‌الاسلام و المسلمین خسروپناه بار دیگر بر نقش حیاتی و چندوجهی دانشگاه‌ها در مسیر پیشرفت کشور، از شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهای فناورانه گرفته تا مشارکت در سیاست‌گذاری‌های کلان ملی در ابعاد مختلف علمی، فنی، اجتماعی و فرهنگی تأکید دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنرانی خود در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، به تبیین ارکان چهارگانه حکمرانی علم و فناوری پرداخت و نقش محوری دانشگاهیان را در هر یک از این مراحل، از حفظ میراث فرهنگی تا تنظیم‌گری و راهبری، مورد تأکید قرار داد.
حفظ و تعالی میراث فرهنگی و هنری
وی با اشاره به غنای بی‌نظیر ایران در حوزه موسیقی گفت: ایران یکی از سرآمدان جهان در تنوع سازها و دستگاه‌های موسیقی است. تنوع دستگاه‌های ملی (مانند سه‌گاه، چهارگاه، شور، همایون) و قومی، و سازهای مختلف در نواحی گوناگون (مانند دوتار خراسان، سه‌تار قزوین، رباب سیستان و بلوچستان) دستاوردهای عظیم فرهنگ ایرانی است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: دانشگاه‌های ما باید این میراث را هم زنده نگه دارند و هم با دانش روز، آن را رشد و بالندگی بخشند. این امر نیازمند تدوین اسناد راهبردی (سند) است و دانشگاهیان باید در این سندنگاری نقش کلیدی داشته باشند.
مشارکت نخبگان در سیاست‌گذاری
استاد خسروپناه با بیان اینکه رکن اول حکمرانی، مسئله‌شناسی و دیده‌بانی است، سیاست‌گذاری و سندنگاری را رکن دوم معرفی کرد. وی اعلام کرد: در دو سال اخیر که بنده مسئولیت دبیرخانه شورا را بر عهده داشته‌ام، هیچ سندی بدون مشارکت فعال صدها نخبه دانشگاهی و همچنین ذی‌نفعان اصلی آن حوزه (مانند ۱۴۰۰ نفر از فعالان صنایع دستی در تدوین سند مربوطه، یا بیش از ۵۰۰ استاد در تدوین سند هوش مصنوعی و ۴۵۰ محقق در سند کوانتوم) به صحن شورا ارائه نشده است. وی از تمام دانشگاه‌ها خواست تا سهم خود را در این فرآیند مهم ایفا کنند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تنظیم‌گری و قانون‌گذاری را رکن سوم حکمرانی علم و فناوری دانست و تصریح کرد: سیاست‌های خوب نیازمند قوانین پشتیبان هستند. وی با اشاره به مسئله مهاجرت نخبگان افزود: یکی از علل مهاجرت، قوانینی است که به معیشت استاد توجه کافی نمی‌کند. وقتی حقوق یک استادیار از یک کارگر معمولی کمتر است، چگونه انتظار نقش‌آفرینی در حکمرانی علم را داشته باشیم؟
وی همچنین کمبود آزمایشگاه‌های ملی پیشرفته را عامل مهم دیگری برای مهاجرت دانست و گفت: اگر آزمایشگاه ملی تراز اول در کشور داشته باشیم، محقق ما به این دلیل دیگر میلی برای رفتن ندارد.
استاد خسروپناه از مجلس شورای اسلامی (به‌ویژه کمیسیون‌های آموزش و بهداشت) و وزارتخانه‌های علوم و بهداشت خواست تا با مشارکت فعال دانشگاهیان، نسبت به تدوین لوایح و طرح‌های لازم برای بهبود معیشت اساتید و ایجاد زیرساخت‌های تحقیقاتی ملی اقدام کنند. وی به شکل‌گیری آزمایشگاه ملی پریماتولوژی (نخستی‌سانان) و نیاز مبرم کشور به تولید پلاسما (که تنها ۱۰ درصد آن در داخل تولید می‌شود) به عنوان نمونه اشاره کرد.
نقش‌آفرینی خیرین در تولید دانش
وی همچنین از تلاش‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی برای هدایت خیرین به سمت سرمایه‌گذاری در تولید دانش خبر داد و گفت: خیرین عزیز علاوه بر ساخت مدرسه و بیمارستان، باید در هزینه کردن برای تولید دانش نیز پیشقدم شوند، زیرا کشور نیازمند نرم‌افزار و دانش برای حل مسائل خود است.
استاد خسروپناه راهبری را رکن چهارم حکمرانی معرفی کرد و بر اهمیت اجرای صحیح سیاست‌ها و قوانین و ایجاد پیوند مؤثر میان دانشگاه با جامعه و صنعت تأکید کرد. وی با ذکر مثال صنعت فولاد گفت: باید مشخص شود نسبت دانشگاه‌های ما با چندین میلیون تن فولاد تولیدی کشور چیست؟ این ارتباط باید دوسویه باشد؛ هم دانشگاه به صنعت کمک کند و هم صنعت با طرح نیازها و حمایت، به جهت‌دهی پژوهش‌های دانشگاهی یاری رساند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضمن تأکید مجدد بر پیوند دوسویه دانشگاه با جامعه و صنعت، ارکان نهایی فرآیند حکمرانی علم و فناوری را تشریح و بر ضرورت پیوند این حکمرانی با حکمت تأکید کرد.
وی با اشاره به رکن راهبری گفت: این یک رابطه دوسویه است. دانشگاه به صنعت و جامعه نیازمند است و بالعکس. صنعت می‌تواند مسیر دانش در دانشگاه را اصلاح کند و دانشگاه راهکارهای فناورانه ارائه می‌دهد. این‌ها پیوندی درهم‌تنیده دارند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اجرایی‌سازی سیاست‌ها و قوانین را به عنوان رکن بعدی معرفی کرد و هشدار داد: مسئولان اجرایی باید حتماً از دانشگاهیان در مرحله اجرا استفاده کنند. اینکه بگویند 'نیازی به مشورت ندارم'، خطای بزرگی است. .
وی افزود: بسیاری از آسیب‌ها و رنج‌هایی که در کشور مشاهده می‌شود و مردم را داغدار می‌کند، ناشی از همین است که برخی متولیان اجرایی از نخبگان علمی کشور استفاده نمی‌کنند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نظارت، ارزیابی و اثربخشی را آخرین رکن این فرآیند دانست و بر لزوم سنجش میزان موفقیت تأکید کرد. وی ضمن اذعان به پیشرفت‌های ایران در مرزهای دانش گفت: دستاوردهای خوبی داشته‌ایم، اما سوال این است که این جایگاه علمی و فناوری حاصل فعالیت چند درصد از دانشگاهیان ما (حدود ۱۰۰ هزار عضو هیئت علمی) است؟ چند هزار نفر از آن‌ها در فرآیند حکمرانی علم و فناوری مشارکت فعال دارند؟
وی با بیان اینکه آمار دقیق باید توسط وزارتین علوم و بهداشت ارائه شود، تصریح کرد: هر پیشرفتی در حوزه‌های هسته‌ای، صنایع نظامی، سلامت و هوش مصنوعی، حاصل کار دانشگاهیان بوده است، اما باید تلاش کنیم که درصد مشارکت اساتید در این اثربخشی به بالای ۷۰ درصد برسد.
ضرورت پیوند حکمرانی علم با حکمت
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش پایانی و به عنوان نکته‌ای کلیدی اظهار داشت: این حکمرانی علم و فناوری زمانی اثربخش و نافع خواهد بود که با 'حکمت' پیوند بخورد. وی حکمت را مفهومی عمیق‌تر از خرد و عقلانیت صرف دانست و تعریف کرد: حکمت، دانش، بینش، منش، نگرش و کنشی است که مبتنی بر عقلانیتِ فضیلت‌محور و سعادت‌گرا باشد. وی افزود: علمی که از اخلاق (فضیلت) بریده شود، مانند علم کوانتومی که به بمب اتم تبدیل شد، به بحران بشری می‌انجامد و انسان را به سعادت دنیوی و اخروی نمی‌رساند.
استاد خسروپناه در پایان تأکید کرد: ما محتاج حکمرانی حکمی در حوزه علم و فناوری هستیم؛ حکمرانی‌ای که با حکمت آمیخته باشد تا علم و فناوری به نفع بشریت به کار گرفته شود و ان‌شاءالله این مهم به دست شما اساتید، دانشجویان و دانشمندان کشور تحقق پیدا خواهد کرد.
