رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به تحولات سریع فناوری و چالش‌های عصر انسان‌ماشین و اینکه حکمرانی موثر در نظام تعلیم و تربیت پاسخ مقابله با این عصر است، تأکید کرد.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در همایش ملی حکمرانی در نظام تعلیم و تربیت که امروز ظهر در پردیس نسیبه دانشگاه فرهنگیان برگزار شد، با اشاره به اهمیت موضوع حکمرانی مطلوب و رابطه دانشگاه و مدرسه، سخنرانی خود را آغاز کرد و مباحثی را در این زمینه مطرح کرد.
لزوم حکمرانی موثر در نظام تعلیم و تربیت
دکتر طهرانچی با بیان اینکه دنیا پس از انقلاب صنعتی، مسیر شتابانی را در تمدن غرب طی کرده است، گفت: ما در فضای مجرد زندگی نمی‌کنیم و با عصری مواجهیم که انسان ماشین و فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی و کامپیوتر کوانتومی به‌عنوان نمادهای اصلی آن مطرح هستند. در این عصر، انسان برای نخستین بار به مرکز انقلاب صنعتی برده شده و مفاهیمی مانند توسعه پایدار و تاب‌آوری به‌عنوان ارکان اصلی آن شناخته می‌شوند.
وی ادامه داد: جهان امروز، نسلی را تجربه کرده است که با عنوان نسل زد شناخته می‌شود؛ نسلی که با عصر جهان شبکه‌ای هم‌زیستی داشته است. اما اکنون در حال ورود به عصری هستیم که آن را عصر انسان ماشین می‌نامند. این تحولات تاثیرات عمیقی بر نظام تعلیم و تربیت داشته و خواهند داشت.
تغییر نقش ماشین در تمدن بشری
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به نقش ماشین در تمدن بشری اشاره کرد و افزود: در این مسیر تمدنی، ماشین از ابزار جامد به ابزار همراه تبدیل شده است. اکنون، ما با نسلی مواجهیم که یادگیری را تنها از طریق ماشین‌ها دنبال می‌کنند و به سمت توقف در تفکر مستقل پیش می‌روند. نظام تعلیم و تربیت باید برای مقابله با این چالش، پاسخ‌های موثری ارائه دهد، و این پاسخ جز از طریق حکمرانی موثر در این حوزه ممکن نیست.
وی تاکید کرد: دو رویکرد در برابر این چالش وجود دارد؛ تقلید یا تبیین. تقلید به معنای پذیرش صرف الگوهای غربی و تکرار آن‌هاست، اما تبیین به معنای تولید فکر مبتنی بر علم و حکمت است. اگر تقلید کنیم، طبق وعده قرآن، سرانجام آن پشیمانی خواهد بود. اما با تبیین می‌توانیم راهی برای مقاومت و پیشرفت بیابیم.
از مکتب‌های مربی‌محور تا سازمان‌های آموزشی
دکتر طهرانچی در بخش دیگری از سخنان خود به تاریخ تحول نظام تعلیم و تربیت در ایران پرداخت و گفت: در گذشته، نظام تربیتی ایران مبتنی بر مکتب‌ها و حوزه‌های علمیه بود که مربی‌محور بودند. اما از سال ۱۲۳۱ هجری شمسی، با تاسیس دارالفنون، وارد مرحله سازمان‌های آموزشی تمدنی شدیم. این مدارس، برخلاف گذشته، سازمان‌محور بودند و ماهیتی صنعتی داشتند که از غرب وارد شده بود.
وی ادامه داد: اولین حکمرانی رسمی در نظام تعلیم و تربیت ایران، به تصویب قانون اعزام محصل به اروپا در سال ۱۲۹۰ برمی‌گردد. از آن زمان، تلاش برای یادگیری کامل نظام‌های غربی آغاز شد. با این حال، این مسیر هرگز منطبق با نیازهای تمدنی ایران اسلامی نبوده است.
دانشگاه فرهنگیان و ضرورت تحول در تربیت معلم
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به نقش دانشگاه فرهنگیان در تربیت معلم اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۹۱، دانشگاه فرهنگیان آغاز به کار کرد، اما منطق آن متفاوت از گذشته بود. این دانشگاه باید به‌عنوان مرکزی برای تربیت معلمان متعهد و توانمند عمل کند. تحول در نظام تعلیم و تربیت، بدون تربیت معلمان شایسته، ممکن نخواهد بود.
ضرورت تبیین تمدنی در نظام تعلیم و تربیت
دکتر طهرانچی تاکید کرد: نظام تعلیم و تربیت ما باید از تقلید صرف از غرب عبور کرده و به تولید فکر مبتنی بر ارزش‌های تمدنی اسلامی-ایرانی برسد. حکمرانی موثر، لازمه مقابله با چالش‌های عصر انسان ماشین است و تنها از این طریق می‌توان آینده‌ای روشن برای نسل‌های آتی رقم زد.
ارتباط دانشگاه و مدرسه در حکمرانی مطلوب تعلیم و تربیت
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: بعد از تأسیس دارالمعلمین، گرایش‌هایی نظیر طب، ادبیات، علوم معقول و علوم فنی در آن مطرح بود، اما بحث معلمی به‌صورت جدی در مرکز توجه نبود. رشته علوم تربیتی در دارالمعلمین تأسیس شد، اما اهداف آن عمدتاً به تربیت نیروی کارشناس ماهر معطوف بود.
وی در باره سه رویکرد در نظام آموزش عالی ایران گفت: یک رویکرد تربیت نیروی کارشناس ماهر است، این رویکرد بر تأمین نیروی انسانی متخصص برای کار در صنایع و حوزه‌های عملیاتی تمرکز دارد. مسیر این تفکر از دانشسرای عالی آغاز شد و به دانشگاه فرهنگیان رسید.
دکتر طهرانچی ادامه داد: رویکرد دوم تربیت نیروی دانشگر (ساینتیست) است، این رویکرد در نظام آموزش عالی کشور و به‌ویژه در دانشگاه‌ها پیاده می‌شود و هدف آن تربیت افراد برای پژوهش‌های علمی و تولید دانش جدید است. رویکرد سوم تربیت نیروی حرفه‌ای است. این مدل در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اجرا می‌شود و با ارائه آموزش‌های عملی، کاربینی، کارآموزی و کارورزی، نیروهایی با توانایی‌های حرفه‌ای تربیت می‌کند.
چالش‌های رویکرد تربیت کارشناس ماهر
وی افزود: اگر صرفاً به تربیت کارشناسان ماهر اکتفا کنیم و هدفمان فقط تأمین نیروهای عملیاتی باشد، پاسخگوی نیازهای پیچیده دنیای امروز نخواهیم بود. این روش شاید در نظام‌های سازمان‌محور مؤثر باشد، اما در نظام‌های شبکه‌محور کارایی ندارد. مدارس باید از حالت صرفاً دانایی‌محور خارج شوند و به نهادهای رشد‌دهنده تبدیل شوند. در این فرآیند، آموزش شبکه‌ای به‌سرعت در حال جایگزینی با آموزش رسمی است. بنابراین، باید مدارس را به‌گونه‌ای بازتعریف کنیم که نه‌تنها دانش‌آموزان را برای مواجهه با چالش‌های آینده آماده کنند، بلکه نقش فعالی در رشد شخصیت و توانایی‌های آنان داشته باشند.
نهاد رشد‌دهنده و حکمرانی مطلوب
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: برای تبدیل مدارس به نهادهای رشد‌دهنده، باید از سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، ساختارها، ابزارهای فناوری و نظام‌های قوانین فراتر برویم و به تدوین نظریه‌های جامع حکمرانی در آموزش و پرورش بپردازیم. ارتباط مؤثر بین دانشگاه و مدرسه یکی از ارکان اصلی این حکمرانی است. دانشگاه‌ها باید به نیازهای مدارس توجه کنند و دانش تولیدشده در دانشگاه‌ها باید به دانش‌آموزان منتقل شود. این انتقال دانش باید از طریق مدیریت دانش، تحقیق و تألیف صورت گیرد.
دکتر طهرانچی بیان کرد: امروزه سازمان دانشگاه و سازمان مدرسه کاملاً جدا عمل می‌کنند. این جدایی باعث می‌شود که نظام تعلیم و تربیت نتواند به‌طور یکپارچه عمل کند. برای ایجاد حکمرانی مطلوب، باید این دو نهاد را به‌گونه‌ای طراحی و مدیریت کنیم که به‌عنوان اجزای پیوسته یک نظام عمل کنند.
راهکارها برای اتصال دانشگاه و مدرسه
وی با بیان اینکه دانشگاه‌ها باید پرسش‌های خود را بر اساس نیازهای مدارس طراحی کنند، بیان کرد: مدارس باید از دانش ضمنی خود برای تولید دانش آشکار استفاده کنند. ساختاری خاص برای مدیریت دانش میان این دو نهاد ایجاد شود. با توجه به چالش‌ها و تغییرات سریع در نظام جهانی، باید حکمرانی مؤثری ایجاد کنیم که ارتباط دانشگاه و مدرسه را تقویت کرده و مسیر رشد علمی و عملی کشور را تضمین کند.
دکتر طهرانچی در ادامه سخنان خود به اهمیت پیوند دانش تربیتی در دانشگاه‌ها و مدارس اشاره کرد و گفت: محتوای آموزشی رشته‌های علمی، استادان و روش‌های آموزش باید به‌گونه‌ای مرتبط باشند که زمینه تولید دانش اسلامی کاربردی را فراهم کند. اگر بخواهیم این تغییر را محقق کنیم، باید جریان دانشی تربیت اسلامی در دانشگاه‌ها را به جریان عینی و کارکردی تربیتی متصل کنیم.
وی افزود: مدرسه باید به عنوان عرصه تربیت و دانشگاه به عنوان پایه تولید دانش تربیتی شناخته شود. انتقال الگوهای تربیتی و راه‌حل‌ها باید به مدارس صورت گیرد و در عین حال مسائل تربیتی باید به دانشکده‌ها منتقل شوند. باید مدارس به‌عنوان عرصه‌های تربیتی با دانشگاه‌ها در ارتباط باشند؛ همان‌طور که در نظام پزشکی، برخی بیمارستان‌ها علاوه بر درمان، آموزشی نیز هستند.
دکتر طهرانچی ادامه داد: در نظام جدید، معلمان و هیئت علمی باید با یکدیگر همکاری کنند تا الگوهای تربیتی مؤثری خلق کنند. استادان دانشگاه و معلمان باید دست به دست هم دهند و در طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی و پژوهشی در حوزه تعلیم و تربیت همکاری داشته باشند. هدف این است که دانشکده‌ها مسئله‌شان مدرسه باشد و بتوانند به عنوان مراکز پیشرو در توسعه حرفه‌ای و تولید دانش تخصصی عمل کنند.
وی با تأکید بر اهمیت مشارکت سایر نهادهای اجتماعی در تربیت افزود: عرصه تربیت فقط مدرسه نیست؛ خانواده، کودکستان، دانشگاه، مراکز مشاوره، اردوگاه‌ها و حتی مساجد با کارکرد تربیتی می‌توانند به‌عنوان کانون‌های رشد عمل کنند. در این نظام، دانشکده‌ها و مدارس باید در تعامل مستمر باشند و رشته‌های مختلف، از جمله علوم تربیتی و معماری، باید هویت خود را پیدا کرده و در این شبکه محوری نقش‌آفرینی کنند تا پاسخگوی نیازهای جامعه و خلق زندگی بهتر باشند.
دکتر طهرانچی در پایان سخنان خود بر ضرورت ارتقای نظام تعلیم و تربیت به یک مدل حکمرانی پیشرو تأکید کرد و گفت: با این رویکرد، می‌توانیم نظامی جامع و کارآمد برای تعلیم و تربیت ایجاد کنیم که پاسخگوی چالش‌های پیچیده دنیای امروز باشد.
