آیین‌نامه‎ای که هرگز کامل نشد! از آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی صحبت می‌کنم، آیین‌نامه‌ای که در سال ۸۳ از سوی وزارت علوم تدوین و در سال‌های ۸۵ و ۸۹ بازنگری شد.

آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی با وجود اصلاحات انجام شده همچنان مشکلات زیادی داشت به همین دلیل وزارت علوم در سال ۹۴ برای آخرین بار دست به تغییراتی محتوایی و شکلی این آیین نامه زد، تا آنجا که آیین نامه دو وزارت خانه علوم و بهداشت ادغام شدند و چند ماده به آن افزود شد. کار به اینجا ختم نشد، زیرا همچنان آیین‌‍نامه ارتقای اساتید مشکلات بسیاری داشت تا آنجا که اعتراضات بسیاری از جامعه علمی را برانگیخت.

رهبر معظم انقلاب نیز طی جلسه‌ای به این موضوع پرداختند و همین امر سبب شد تا وزارت علوم ماده‌ای را تحت عنوان ماده ۵ به آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی بیافزاید پس از آن نیز آیین نامه ارتقای اساتید به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و از باقی ایرادات به کلی چشم پوشیده شد.

با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه تحول تعیین سیاست‌های نظام آموزشی و پرورشی و آموزش عالی را برعهده دارد و آیین نامه ارتقای اساتید را به تصویب رسانده است، به گفتگو با محمدرضا مخبر دزفولی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداختیم تا نقاط قوت و ضعف این آیین‌نامه را مورد بررسی قرار دهیم.


بيشتر بخوانيد
مخبر: آیین‌نامه ارتقای اساتید نمره ۱۸ و ۲۰ نخواهد گرفت / اصرار بیش اندازه به ارائه مقاله ارزیابی غلطی است
قاسم زادگان: آیین‌نامه ارتقای اساتید نگاه به تولید مقالات غربی است / تمایز وزارت علوم بین دانشگاه‌ها، مغرضانه یا ناآگاهانه؟
صدرای: سیستم دانشگاهی از اول فقط برای نمایش ساخته شده / کمّی‌گرایی در بخش فرهنگی آئین‌نامه ارتقای اساتید بیداد می‌کند
 
مهم‌ترین تغییری که باید در آیین‌نامه ارتقاء اساتید ایجاد شود، چیست؟
آیین‌نامه ارتقاء اساتید باید منعطف باشد، بنده استادی داشتم که متخصص عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران بود. خیلی سال قبل از انقلاب اسلامی با توجه به علاقه‌اش که شاگرد پروری بود رتبه استادی را دریافت کرد، سوال اینجاست که چرا نباید آیین‌نامه ارتقاء به میزانی منعطف باشد که اگر شخصی در حوزه آموزشی سرآمد بود و در فن انتقال مفاهیم علمی به دانشجویان تسلط کامل داشت، ارتقاء نیابد؟ و از آن طرف هم اگر شخصی در فعالیت‌های پژوهشی اثرگذار بود و به آموزش علاقه چندانی نداشت با توجه به نبوغ تحقیقاتی که دارد، نتواند ارتقاء یابد.
آیین‌نامه ارتقاء اساتید باید به گونه‌ای باشد که اگر شخصی توانست یک دارو یا یک محصولی را تولید کند که گره‌ای از مشکلات کشور را باز کند بر اساس آن آیین‌نامه ارتقاء یابد.
همچنین آیین‌نامه ارتقاء اساتید باید به گونه‌ای باشد که اگر شخصی توانست یک دارو یا یک محصولی را تولید کند که گره‌ای از مشکلات کشور را باز کند بر اساس آن آیین‌نامه ارتقاء یابد. بنده خاطرم هست که فرزند یکی از استادان دانشگاه، اگر اشتباه نکنم در دهه ۷۰ جزء نوابغ بود به طوری که در ده سالگی می‌توانست پیچیده‌ترین موضوعات ریاضی را حل کند.

پس از ارزیابی گفتند که او می‌تواند در دانشگاه شریف ادامه تحصیل دهد، اما اعلام شد که این نابغه به دلیل آن که مراحل تحصیلی را طی نکرده است و باید در کنکور شرکت کند، نمی تواند وارد دانشگاه شود! مسئولین آنقدر این دست و آن دست کردند تا استاد دانشگاه فرزند خود را به انگلستان برد و آن نابغه در آکسفورد به تحصیل پرداخت. در حقیقت آیین‌نامه ارتقاء اساتید این ضعف‌ها و اشکالات را دارد؛ البته گفته اند که اگر شخصی خلاقیت و اختراع داشت و محصولی تولید کرد، ده یا پانزده نمره دریافت می‌کند، اما اینکه فرد مستقیما با این فعالیت بزرگ تشویق شود و رتبه او ارتقاء یابد با این که تنها چند امتیاز دریافت کند خیلی متفاوت است.
 
 
با توجه به وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تعیین سیاست‌های نظام آموزشی و تصویب این آیین‌نامه چرا تغییری در آیین‌نامه ارتقاء اساتید داده نمی‌شود؟
بنده به عنوان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و تجربه‌ای که در دوره مسئولیتم در زمینه کار‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته‌ام می‌توانم نظر خود را اعلام کنم. شورای انقلاب فرهنگی با توجه به این مسئولیت تقریبا یک دهه قبل به آیین‌نامه ارتقاء اساتید ورود پیدا کرد، تحلیل شورای انقلاب فرهنگی این بود که آیین‌نامه ارتقاء یک آیین‌نامه نیست و قطعا یک ریل گذاری، رویکرد و سیاست گذاری محسوب می‌شود به طوری که باید ماموریت‌های اعضای هیئت علمی در آن به درستی تعریف شوند تا در این راستا بتوانیم از ظرفیت دانشمندان و اعضای هیئت علمی و محققین و استادان به خوبی استفاده کنیم. به همین دلیل تغییراتی در این آیین‌نامه ارتقاء اساتید ایجاد شد، اما در طول زمان دوباره به وزارت علوم و وزارت بهداشت بازگشت داده شد و آن‌ها به اصلاح آن پرداختند، اما هنوز به صورت یک نگاه جامع درنیامده است.
اگر هیئت ممیزه در یک دانشگاه تشخیص ‌دهد که یک فرد صلاحیت ارتقاء ندارد، شخصی از نهاد‌های بیرون دانشگاه به مسئله ورود پیدا می‌کند و سبب ارتقاء آن می‌شود! خب این مداخلات نباید وجود داشته باشد، زیرا کار بسیار تخصصی است.
چه عواملی باعث می‌شود تا آیین‌نامه ارتقاء اساتید به درستی اجرا نشود؟


در این میان یک مسئله‌ای هم وجود دارد آن هم این است که برخی افراد که در نهاد‌های بیرون دانشگاه هستند و به نوعی مسئولیت مستقیم تخصصی در دانشگاه ندارند در موارد تخصصی همچون رشته فیزیک، شیمی، ریاضی ورود پیدا می‌کنند به طوری که هیئت ممیزه در یک دانشگاه تشخیص می‌دهد که یک فرد صلاحیت ارتقاء ندارد، اما شخصی از نهاد‌های بیرون دانشگاه به مسئله ورود پیدا می‌کند و سبب ارتقاء آن می‌شود! خب این مداخلات نباید وجود داشته باشد، زیرا کار بسیار تخصصی است. هیچ جای دنیا نهاد‌های بیرونی در این موضوعات دخالت نمی‌کنند. در حقیقت می‌شود با منعطف کردن آیین‌نامه ارتقاء، اگر شخصی در دانشگاه پرونده اش بررسی شد و مورد قبول قرار نگرفت این امکان را داشته باشد که از سوی هیئت ممیزه مرکزی دوباره مورد بررسی قرار گیرد نه اینکه نهاد‌های بیرونی وارد عمل شوند.
شورای انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را تحت این عنوان دارد که نهاد‌های بیرونی حق دخالت در موضوعات تخصصی ندارند البته در موضوعات شکلی اشکالی ندارد، اما در تخصصی و محتوایی ایراد دارد. دخالت نهاد‌های بیرونی در فعالیت‌های تخصصی یک نقص اداری و ساختاری است که اکنون وجود دارد و همین امر سبب می‌شود تا تصمیم گیری‌ها تحت الشعاع قرار گیرند.

در نهایت باید بگویم نباید نهاد‌های دیگر در امور تخصصی دانشگاه‌ها دخالت کنند لازم است بگذاریم دانشگاه پرواز کند، اکنون بال و پرش را گرفته‌ایم و کاری کنیم تا دانشگاه در خدمت جامعه باشد البته الان هم در خدمت جامعه است، ولی تنها ۲۰ درصد ظرفیت خود را استفاده می‌کند ما باید کمک کنیم تا از آن ۸۰ درصد دیگر نیز به طور مطلوب استفاده کند به همین منظور دانشگاه‌ها باید ماموریت گرا شوند.
 
 
به نظر شما وجود آیین‌نامه ارتقاء اساتید به نحو کنونی ضرورت دارد؟
آیین‌نامه ارتقاء اساتید برای اعضای هیئت علمی خیلی خسته کننده است، ما از اصطلاح سیر تا پیاز هر چیزی که فکر می‌کنیم به استاد می‌گوییم بنویس. اما باید به گل کار توجه کرد به استاد گفت اگر به عنوان مثال صد مقاله داری ده تا از بهترین هایش را برای ارزیابی ارائه بده و اگر معضلی در جامعه حل کرده‌ای دو نمونه از بهترین هایش را در معرض سنجش بگذار. در دنیا نیز همین گونه است شخص باید به انتخاب خودش کارهایش را گلچین کند و پس از آن توسط چند داور بین‌المللی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و اگر یک کتاب ارزشمند داشته باشد یا گره‌ای را گشوده باشد به یک باره ارتقاء می‌یابد، ما این کار را در کشورمان نکرده‌ایم بلکه به کمیت گرایی دچار شده‌ایم که بسیار آسیب زا است. دلیل آن را هم می‌توانیم تاثیرپذیری بیش از حد بدانیم به عنوان نمونه اگر پرونده‌ای ارائه می‌شود بلافاصله یک شخصی زنگ می‌زند و می‌گوید هوای او را داشته باشید! فکر می‌کنم به همین دلیل نیز کمی کرده‌اند تا اگر مورد اعتراض واقع شد و از آن‌ها پرسیدند که چطور متقاضی ارتقاء قبول یا رد شده است، از آن شاخص‌های کمی استفاده می‌کنند و دلیلش را ارائه می‌کنند.

آیین‌نامه ارتقاء اساتید آنقدر به جزئیات پرداخته است که برخی از همکاران با این حال که توانمندی‌های لازم را دارند، اما اصلا به سراغ آن نمی‌روند، زیرا حوصله پر کردن آن را ندارند، در حقیقت این مسائل بسیار دست و پا گیر هستند و نمی‌گذارند شخص به سمت ارتقاء حرکت کند.  بنده معتقد نیستم که آیین‌نامه ارتقاء اساتید نباید وجود داشته باشد، اما باید بسیار کلی‌تر و جامع‌تر و به ویژه کیفی‌تر وانعطاف پذیرتر باشد.
آیین‌نامه ارتقاء اساتید باید منعطف باشد، چه لزومی دارد ما با همان شاغول و متری که رشته‌های مهندسی را ارزیابی می‌کنیم با همان ابزار فلسفه و حقوق و ادبیات را بررسی کنیم و بر اساس آن استاد دانشگاه را ارتقاء دهیم.
نظرتان در رابطه با تفکیک رشته‌ها در آیین نامه ارتقاء اساتید چیست؟ با توجه به پیشنهاد شما مبنی بر کلی نگری، این تفکیک  چگونه باید شکل گیرد؟
 
آیین‌نامه ارتقاء اساتید در این حوزه نیز باید منعطف باشد، چه لزومی دارد ما با همان شاغول و متری که رشته‌های مهندسی را ارزیابی می‌کنیم با همان ابزار فلسفه و حقوق و ادبیات را بررسی کنیم و بر اساس آن استاد دانشگاه را ارتقاء دهیم. به عنوان نمونه ساحت علوم انسانی ساحت نظریه پردازی است ما باید فضایی ایجاد کنیم تا افراد با ارایه یک نظریه ارتقاء یابند البته نمیگویم که به راحتی هر شخصی که نظریه‌ای داد آن را ارتقاء دهید، در پذیرش نظریه سخت‌گیری کنید، اما اگر مناسب بود بر اساس آن ارتقاء دهید.

آیین نامه منعطف آیین نامه‌ای است که به همه رشته‌ها توجه کند به عنوان مثال اگر شخصی در حوزه علوم انسانی معظلی از جامعه را حل کرد بر اساس ان ارتقاء یابد لزومی ندارد که همه ISI داشته باشند. البته بنده بر بی ضابطگی نیزاعتقادی ندارم از آن طرف نیز غیرمنعطف بودن را نمی‌پذیرم.

امیدوار هستیم تا وزارت علوم با همتی که دوستان دارند به سرعت آمایش را انجام دهند تا بر اساس آن ماموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها رخ دهد و آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی متناسب با ماموریت‌های دانشگاه‌ها تغییر یابد.