دکتر حسین عبدی مدیرکل امور حقوقی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی طی یادداشتی در خصوص مصوبه «تعیین مناسبتهای جدید جهت درج در متن تقویم ۱۴۰۳ کشور» به تبیین فرایند نامگذاری روزها در تقویم توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخته است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
«شب یلدا»، آیا حذف شد؟
(به بهانه واکنش‌های رسانه ای در خصوص مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی)
فارغ از موج رسانه ای که بعضاً و غالباً، بدون آگاهی کامل از متن و فلسفه تدوین مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص «تعیین مناسبتهای جدید جهت درج در متن تقویم ۱۴۰۳ کشور» شکل گرفته است، هر چند اصل واکنش اجتماعی نسبت به اینگونه موارد، موید پویایی جامعه و مولفه ایی مثبت بشمار می آید، با این حال رسالت طیف نخبگانی جامعه به ویژه صاحبان رسانه را در ارائه داده‌های درست و واقعی به جامعه، بیش‌ازپیش یادآور می شود. با این مقدمه در ارتباط با تبیین این موضوع ناظر بر سابقه و زمینه ورود شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام گذاری ایام، نکات تبیینی لازم به منظور عمل به تکلیف ارائه اطلاعات درست به جامعه، به شرح ذیل بیان و توجه مخاطبین محترم به آن جلب میگردد:
1- شورای عالی انقلاب فرهنگی بنا به سابقه مصوبات خود طی دهه های گذشته ،پیرامون نام گذاری و تعیین و تصریح مناسبتهای تاریخی و ملی اعم از عنوانگذاری روزهای شاخص به‌طور مستقل و در قالب مصوبه جداگانه و یا در شکل احصاء و تعیین مناسبتها برای ایام جهت درج در تقویم، سابقه طولانی دارد؛ که این فرایند علاوه بر اتکاء به مبانی نظری روشن در تکریم سنن و رسوم فرهنگی و ملی جامعه به عنوان یکی از عناصر مقوم و حیاتبخش زندگی اجتماعی، دارای قواعد از پیش تعیین‌شده‌ای است که در این خصوص در میان مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، مصوبات ذیل قابل اشاره هستند:
الف- مصوبه«تعیین روزهای خاص»(مصوب ۱۰/۹/۱۳۷۱) .
ب- مصوبه جلسه مورخ 05/05/1377 که بنابه مقدمه آن؛ «تقویم، نمودی از فرهنگ جامعه است که آشنایی با فرهنگ ملی را ساده‌تر می‌کند». به علاوه این مصوبه محور اول از ۹ محور لازم در تعیین مناسبتها را «مناسبتهای فرهنگی و ملی» دانسته است.
ج- آییننامه «نحوه نامگذاری روزها و مناسبتهای خاص» (مصوب جلسه ۶۴۸ مورخ ۲۴/۶/۱۳۸۸) که بر اساس ماده ۱ آن، «هدف از نامگذاری روزها و مناسبتهای خاص، تقویت مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان و بزرگداشت شخصیت‌ها، ارزش‌ها و تحکیم پیوندهای دینی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علمی در جامعه است» و همچنین طبق بند الف ماده ۲ آن، روزها و مناسبتهای خاص و مناسبتهای مندرج در «متن تقویم»، مناسبتهای ملی ـ اسلامی است و طبق تعریف ماده ۳ این آییننامه: «روزها و مناسبتهای مندرج در متن تقویم به مناسبتهایی اطلاق می‌شود که دارای حداقل یکی از ویژگیهای زیر باشد:
الف) برای تمام قشرهای مختلف جامعه مهم و تأثیرگذار بوده و از دیدگاه عموم، ارزشمند و معتبر باشد.
ب) همه مناطق کشور، آن مناسبت را با خود مرتبط بدانند و اهمیت آن منحصر به یک منطقه جغرافیایی خاص نباشد.
ج) تقویت‌کننده حداقل یکی از مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان باشد».
همچنین طبق ماده4 این آیین نامه «روزها و مناسبتهایی که دارای ویژگیهای فوق نباشند، در ضمیمه تقویم آورده می‌شود» و مطابق ماده۵ این آیین نامه پیشنهاد نامگذاری، کاهش، افزایش و یا هرگونه تغییر و اصلاح روزها و مناسبتهای خاص از سوی اشخاص مختلف (اعم از حقیقی و حقوقی) به شورای فرهنگ عمومی ارائه می‌شود و پس از بررسی و تصویب در آن شورا، به تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و به‌عنوان روز و مناسبت خاص، حسب مورد در متن یا ضمیمه تقویم درج می‌شود.
2- در سابقه مصوبات سه دهه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، این شورا علاوه بر نام گذاری و عنوان گذاری یک مناسبت تاریخی موجود یا یک واقعه تاریخی و یا یک رویداد ملی جدید (بعنوان نقطه عطف تاریخی)، به تعیین مناسبتهای جدید تقویم، برای درج در تقویم هر سال نیز اقدام می‌نماید؛ بر این اساس، سنت‌های تاریخی مثل «شب یلدا» جزو موضوعات متعین هستند و نیازمند تعیین به عنوان مناسبت جدید نیستند بنابراین حسب رویه تصویب این نوع مصوبات با عنوان ثابت و مرسوم خود طی دوره های مختلف قاعده گذاری شورای عالی و بر مبنای رویکرد تعمیق فرهنگ جامعه و با جنبه های توامان ایرانی- اسلامی بطور مکرر صورت پذیرفته و برای درج در متن تقویم سالانه ابلاغ می گردد. به عبارت دیگر در این گونه مصوبات، ما شاهد آن هستیم که صرفاً مناسبتهای جدید تعیین می‌شوند و البته مناسبتهای قبلی در تقویم، باقی خواهد ماند و در مواردی نیز به مرور زمان ومبتنی بر ویژگی های ماده 3 آیین نامه مصوب سال1388 ممکن است از ضمیمه تقویم به متن آن منتقل شوند.
بنا به توضیح فوق، این رویکرد و اقدام شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی بدون هیچ گونه تعلق و تعلیق به دولتها و گرایشهای سیاسی موجود و صرفاً بر اساس تأسی از بن مایه فرهنگ ایرانی و اسلامی و در راستای ایجاد و تعمیق گفتمان و فرهنگ سازی انجام پذیرفته است و بر این مقیاس، نامگذاری روزها و تبیین مناسبتهای تاریخی در تقویم در قالب گزارههای مفهومی فرهنگساز و گفتمان ساز، بخشی از فرایندهای سیاستگذاری شورای عالی انقلاب فرهنگی تلقی میگردد.
3- از سوی دیگر ناظر بر اینکه یکی از ویژگیهای ذاتی قانون و البته شاخصهای فرایند قاعده گذاری؛ «نیازسنجی و تصویب قانون منطبق با شرایط و اقتضائات جامعه» است، بر این اساس عنوان گذاری روز سه‌شنبه آخر سال به عنوان «تکریم همسایگان»، منافاتی با متعین بودن آن روز در سنت تاریخی و ملی کشور بعنوان «چهارشنبه سوری» ندارد. علاوه بر اینکه روز سه‌شنبه آخر هر سال، بدلیل ثابت نبودن و متغیربودن عدد و رقم روز آن به عنوان یک نامگذاری با روز مشخص برای سال‌های متمادی (برخلاف مناسبتهایی که اتفاق یا واقعه تاریخی در یک سال، هفته و روز مشخص اتفاق افتاده) موضوعیت پیدا نمی‌کند. ضمن اینکه برمبنای توضیح فوق، شورای عالی قبلاً عنوان «چهارشنبه‌سوری» را در هیچ‌یک از تقویم‌های سنوات قبل تعیین ننموده بود تا اکنون تغییر داده یا حذف نماید! بلکه حسب ارزشهای انسانی و اخلاقیِ مورد انتظار در آن مناسبت تاریخیِ متعین و همچنین ضرورت جهت‌دهی مثبت به رفتار جامعه در این روز؛ ناظر بر برخی رفتارهای نابهنجار طی انجام سنت‌های این روز در 2 دهه اخیر، ارزشی تحت عنوان «تکریم همسایگان» را برجسته نموده است.
4- در پایان بی نیاز از توضیح است که هر چند نقد امر عمومی، مشخصه یک جامعه سالم و پویاست و طبعاً مصوبات نهادهای سیاستگذار و قانونگذار کشور، نیز بی ایراد و مستثنی از انتقاد نیستند، اما بدیهی است برخلاف تفسیر نادرستی که از مصوبه شورای عالی صورت گرفته، شب یلدا و امثال آن نه تنها حذف شدنی نیست و اساساً هیچ اراده و اقدامی برای آن ثبوتاً و اثباتا شکل نگرفته بلکه بطور خاص و در همین مصوبه نیز تاکیداً تکرار شده است. بنابراین انتظار حداقلی این است که رسانه ها به عنوان قوه عاقله جامعه با تدقیق در موضوع و حتی کسب توضیح از شورای عالی و دبیرخانه و همچنین شورای فرهنگ عمومی (بعنوان پیشنهاد دهنده مصوبه)، ضمن اطلاع رسانی و تبیین درست موضوع، مانع قضاوتها و استنباطهای نادرست و گمراه کننده شوند و صرفاً درج عنوان تبیینی برای یک روز در تقویم کشور را بمنزله تغییر نام و حذف مناسبت ملی آن روز ندانند، بلکه بالعکس با موج آفرینی مثبت رسانه ای، به انسجام و همبستگی اجتماعی و فرهنگی جامعه مساعدت کنند. زیرا با تدقیق پیداست علاوه بر اینکه مصوبه شورای عالی هیچ رویکرد حذفی نداشته و آنچه در اثر مصوبه اتفاق افتاده این است که مفهومِ فرهنگسازِ مستنبط از حقیقت دو مناسبت ملی «شب یلدا» و «روز چهارشنبه سوری» در تبیین این دو روز در قالب گزاره و ارزشهای انسانی- اجتماعی مورد نیاز امروز جامعه ما، در پیشاهنگ این دو مناسبت در متن تقویم، برجسته شده است و این بازنمایی ارزشگذارانه و اخلاق مدارانهی این دو مناسبت تاریخی به مفهوم تغییر و حذف اصل این مناسبتها نیست و مسلماً شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان قرارگاه فرهنگی کشور با هدف تقویت ارزشهای متعالی انسانی و اخلاقی، ابتناء و اتکای دقیق به انگاره ها و باورهای فرهنگی جامعه دارد و نگاهی به گزاره های آینده نگرانه در اسناد بالادستی مصوب این شورا ازجمله مبانی نظری سند نقشه مهندسی فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند نقشه جامع علمی کشور حاکی از این موضوع و گواه این مدعاست.
