پژوهش «طراحی مدل پایش علم و فناوری و انتشار آنها در ایران براساس رویکرد شبکهسازی»؛ بهکوشش امیرحسام بهروز (مجری طرح)، دکتر قاسم عمو عابدینی (ناظر طرح) انجام شده که به وسیله دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1396 منتشر شد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدای این پژوهش آمده است: رصد، پایش و آیندهنگری یکی از عوامل مهم در سیاستگذاری مناسب علم و فناوری است. رصد و پایش مستمر به همراه بررسی رویکردها و روندهای آینده این امکان را برای سیاستگذاران فراهم میکند تا با دیدی جامع و درکی عمیق از تحولات حوزه علم و فناوری به سیاستگذاری یا اصلاح سیاستها بپردازند.
این گزارش با هدف طراحی مدل پایش علم و فناوری و انتشار آنها در ایران براساس رویکرد شبکهسازی نگاشته شده است.
پژوهش مذکور در پي تحقق اهداف ذيل نگاشته شده است:
- ارائه مدل پایش و انتشار تحولات علم و فناوری ایران،
- پایش تحولات علم و فناوریها بصورت مداوم به همراه ارائه گزارشهای مستمر،
- شناسایی نهادها و متخصصان فعال و موثر در حوزه های موردهدف،
- ایجاد شبکهها و پیوندهای جدید میان حوزهها، بخشها و بازارها یا میان مسایل مختلف.
همچنین ارزیابی در این پژوهش، بر مبنای روش اقدام پژوهی طراحی شده است ابتدا به کمک مطالعات کتابخانهای و اسناد بالادستی الگوبرداری مقایسهای صورت گرفته است و با ایجاد شبکه متخصصان و نهادها به انتشار گزارشهای پایش علم و فناوری پرداخته شده است.
جامعه آماری تحقیق کنونی سیاستگذاران، مدیران، محققان و خبرگان فعال در زمینه علم و فناوری هستند.
همچنین با بررسی
«صنعت دارو که نقش مهمی در سلامت و امنیت جامعه دارد» این پژوهش میافزاید:
صنعت دارو يكی از صنايع راهبردی است كه نقش مهمی در سلامت و امنيت جامعه دارد و همواره مورد توجه اقتصاددانان و سياستگذاران بوده است. دارو از مهمترین كالاها در تجارت امروزی بشر به لحاظ اثرگذاری آن بر سلامت انسان است. صنعت داروسازی یكی از كلیدیترین و عظیمترین صنایع جهان است.
بعد از جمعبندی مطالب این بخش مشخص شد، صنعت دارویی کشور یکی از حوزههای مزیتدار در تحقق اقتصاد دانشبنیان است. در همین راستا و بهمنظور انطباق مجموعه اقدامات لازم برای پیشرفت همزمان در زنجیره نظام دارویی کشور، ناگزیر از شناسایی و رصد توانایی داخل در تمامی جنبهها هستیم.
همچنین در این گزارش بر توانمندی در بخش صنعت تأکید شده است.
باید به دو حوزه تولید اینترمدیتها و مواد اولیه در صنعت دارویی، بهدلیل وجود منابع نفتی و پتروشیمی، توجه داشت. زمینه دیگر، حوزه محصولات دارویی مبتنی بر فناوری زیستی است. صنعت بیوفارما با پیشبینی وضعیت اقتصاد دارویی جهان و بهواسطه ظرفیتهای بالقوه و بالفعل کشور از جمله حوزههای مزیتدار کشور است.
شرط تحقق دستاوردهای اقتصاد دانشبنیان در این رابطه منوط به توجه به تمامی حلقههای ایده تا بازار است که ذیل نقشه جامع علمی کشور توجه به تربیت نیروی انسانی، تقویت زیرساختهای لازم و هدایت مسیرهای تحقیقاتی کشور از مهمترین اقدامات لازم است.
بخش جمعبندی کليه نتايج بدست آمده در اين تحقيق که در پی يافتن «طراحی مدل پایش علم و فناوری و انتشار آنها در ایران براساس رویکرد شبکهسازی» بودند، نتايج ذيل از اين پژوهش بدست آمد:
ده فناوری برتر در سال 2015 از منظر مجمع جهانی اقتصاد بررسی شد؛ این فناوریها بهطور خلاصه بهشرح ذیل است:
وسایل نقلیه سلول سوخت، پلاستیکهای گرماسخت قابل بازیافت، تکنیکهای دقیق مهندسی ژنتیک، ساخت افزایشی، هوش مصنوعی نوظهور، روباتهای نسل بعدی، تولید توزیعشده، پهبادهای حس و اجتناب، فناوری نورومورفیکی و ژنوم دیجیتالی.
این پژوهش میافزاید: باید با تحلیل گزارشهایی از این دست و تطبیق آن با نیازها و شرایط ویژه کشور همتی برای دستیابی و توسعه آن در کشور شکل گیرد. نهادهایی همچون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بخشی از این وظیفه مهم را بر عهده دارد.
در مرحله نخست، متخصصان مختلف با هماهنگی معاونت علمی، باید فناوریهایی را شناسایی کنند که در آینده مورد نیاز کشور خواهد بود. در مرحله بعد، این نهادها سازوکارهای لازم را برای دستیابی و توسعه فناوریهای مناسب در نظر گیرند.
شاید مهمترین عامل تغییر در جهان نوین امروزی، فناوری باشد.
پیشرفتهای فناورانه راهحلهای نوآورانه را برای بزرگترین چالشهای زمان کنونی جهان ما نوید میدهد. فناوریهای نوظهور در ده سال گذشته، از ماشینهای هیدروژنسوز و بدون دفع آلایندهها گرفته تا تراشههای رایانهای در مغز انسان، دید روشنی از قدرت نوآوری را برای بهبود زندگی، صنایع تبدیلی و حفاظت سیارهمان ارائه میدهد.
نتایج بررسی و ارزیابی تحلیلگران با تکیه بر حوزههای مطرح شده در این پژوهش، همچنین بر اساس تحلیل بیشتر دادههای هر یک از حوزهها،
ده نوآوری در سال 2025 پیشبینی شده که بهشرح ذیل آمده است:
- زوال عقل کاهش مییابد (Dementia)،
- شناخت ژنوم انسان و جهشهای ژنی منجر به بهبود در تشخیص بیماریهای عصبی میشود، مانند زوال عقل و آلزایمر و روشهای پیشگیری از شروع آنها،
- خورشید بزرگترین منبع انرژی زمین میشود،
- روشهای جمعآوری، ذخیرهسازی و تبدیل انرژی خورشیدی بسیار پیشرفته و کارآمد شده است، بهطوری که این انرژی به منبع اصلی انرژی بر روی سیاره ما بدل خواهد شد،
- دیابت نوع اول قابلپیشگیری است،
- الگوی مهندسی ژنوم انسان با استعداد و توانمند واقعیتی است که راه را برای اصلاح ژنهای بیماریزا هموار و به پیشگیری از شرایط سوختوسازی خاص کمک میکند،
- کمبود مواد غذایی و نوسانات قیمت مواد غذایی به تاریخ میپیوندد،
- پیشرفتهایی در فناوریهای نورپردازی و تکنیکهای تصویربرداری همراه با اصلاح ژنتیک محصول محیطی غنی و تکاملیافته برای رشد موفق محصول در محیط داخلی و شناسایی مواد غذایی بیمار فراهم میکند. بدین واسطه کمبود موادغذایی به تاریخ میپیوندد،
- پروازهای الکتریکی تحقق مییابد،
- مهندسی پرندههای سبکوزن همراه با وسایل حملونقل برقی جدید روی زمین و در هوا تحقق خواهد یافت،
- هر چیزی در هر جایی دیجیتال میشود،
- همهچیز، از کوچکترین وسایل شخصی تا بزرگترین آنها، در هر جایی دیجیتال میشود و پاسخگوی علایق و خواستههای انسان است،
- بستهبندی نفتی به تاریخ پیوسته و بستهبندی سلولزی حاکم میشود،
- با استفاده از نانوفناوری، بستهبندیهای کاملاً قابلبازیافت و همگن با محیطزیست رایج میشود و بستهبندیهای نفتی دیگر وجود نخواهد داشت،
- درمانهای سرطان عوارض سمی بسیار کمی خواهد داشت،
- تولید و استفاده از دارو بسیار دقیقتر خواهد بود. اتصال به پروتئینهای خاص و استفاده از آنتیبادیها برای دستیابی به سازوکارهای عمل دقیق، آثار ناتوان و ضعیفکننده مواد شیمیایی سمی بر بیماران را بهطور قابل توجهی کاهش میدهد،
- نقشه دیانای هنگام تولد، معیاری برای مدیریت ریسک بیماری میشود،
- تکامل سیستمهای تجزیهوتحلیل میکرو مجموع (Micr-Total) (تحلیل تکسلولی) و پیشرفتهای نانوفناوری، همراه با فناوریهای گستردهتر دادههای بزرگ (Big Data) نقشه دیانای هنگام تولد را به تحلیل معیاری، همچنین به بخشی از بررسی پزشکی سالانه شخص تبدیل میسازد،
- دوربری (انتقال از راه دور) آزمون شده است،
- روشهای جنبشی برای شناخت ذرات هیگز بوسون (Higgs Boson) پیشرفت میکند که در برخورد دهندهها درونی بزرگ (Large Hadron Collider) بهوجود آمده است، بهگونهای که دوربری کوانتومی امری پیش پاافتاده و عادی خواهد بود.
شرط تحقق دستاوردهای اقتصاد دانشبنیان منوط به توجه به تمامی حلقههای ایده تا بازار است که ذیل نقشه جامع علمی کشور توجه به تربیت نیروی انسانی، تقویت زیرساختهای لازم و هدایت مسیرهای تحقیقاتی کشور از مهمترین اقدامات لازم است.
این پژوهش همچنین موارد ذیل را نیز بهعنوان
«مدل پیشنهادی اجرایی نظام جامع تولید محتوای علمی گزارشهای رصد، پایش و آینده نگری» مورد اشاره قرار داده است:
رشد و پيشرفت علم و فناوری در کشور نيازمند تعيين چشم انداز، هدف و مسير حرکت است. نقشه جامع علمی کشور، نقشه راه و چشم انداز علم و فناوری کشور را مشخص ساخته است.
نکته مهم در اين راه ارزيابی مداوم و منظم پيشرفت کشور بر اساس شاخصهای نقشه جامع علمی کشور است.
در کشورهای توسعه يافته، رصدخانههای علم و فناوری وظيفه توليد و رصد شاخصهای علم و فناوری را برعهده دارند.
اين مراکز به صورت دورهای و منظم، با استفاده از شاخصهای مختلف، ميزان پيشرفت حوزههای گوناگون علمی و فناوری کشورشان را رصد کرده و در قالب گزارشهای مختلف منتشر میکنند.
در واقع توليد و ارزيابی شاخص های اجرای نقشه جامع علمی کشور و رصد و ارزيابی روند عملياتی شدن اين سند ارزشمند، خود نيازمند رصد تحولات علم و فناوری در سطح جهان است. رصد و ديده بانی روندها، پیشرفتها و تحولات عرصه های علم، فناوری و نوآوری در جهان به سياستگذاری و برنامهریزی در اين زمينه یاری رساند.
رشد و پيشرفت علم و فناوری در کشور نيازمند تعيين چشم انداز، هدف و مسير حرکت است. نقشه جامع علمی کشور، نقشه راه و چشم انداز علم و فناوری کشور را مشخص ساخته است.
کارکرد مهم ديگر رصدخانه علم و فناوری، آسيبشناسی و عارضهيابی اجرای نقشه جامع علمی کشور و ارائه راهبردها، سياستها و راهکارهای اصلاحی و جايگزين به نهادهای تصميمساز در اين خصوص است.
فایل پژوهش مذکور را میتوانید از اینجا دانلود کنید: