پژوهش «گونه‌شناسی دانشگاه‌های ایران نسبت به مأموریت و چشم‌اندازهای پیشرو»؛ به‌کوشش دانشگاه شهید بهشتی (مجری طرح)، دکتر سید حمید طالب‌زاده (ناظر طرح) و غلامرضا شمس، محمدحسن پرداختچی، زهرا معارف‌وند، اکبر خرسندی یامچی و فرنوش اعلامی (پژوهشگران طرح) انجام شده که بهوسیله دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1396 منتشر شد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌ها مسلماً یکی از پیچیده‌ترین نهادهایی هستند که بشر تا به حال به وجود آورده است.
فلسفه وجودی دانشگاه آن است که این نهاد با متحدکردن جوانان و افراد مسن در چارچوب نگاهی تخیلی به یادگیری، میان دانش و میل به زندگی ارتباط برقرار و آن را حفظ کند.
دانشگاه وظیفه دارد که مردم را قادر سازد تا تصویری روشنفکرانه از جهان جدید خلق کنند و اطلاعات و تجربه را به هم پیوند بزنند.
لذا
دانشگاه محل تلاقی میان دانش به مثابه علم (دانش آکادمیک) و شناخت فرهنگی است.
همچنین آموزش عالی دربرگیرنده مجموعه فعالیت‌هایی است که با هدف تولید علم و تشکیل سرمایه انسانی انجام می‌شود و سازمانی با نظام باز است و به علت همین ویژگی بر محیط خویش تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد.
دانشگاه در محیط قرار دارد و از عوامل محیطی از جمله عوامل طبیعی، ایدئولوژیکی، اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیکی تأثیر می‌پذیرد.
جامعه در حال تغییر نیازمند تغییر در آموزش عالی است.
آیا تحول جامعه نیازمند تحول در آموزش عالی است، باید پرسید منظور از ایجاد دانشگاه چیست؟ دانشگاه چه نقشی در جامعه دارد؟ دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها باید مدام از خود بپرسند چه نقشی در جامعه بازی می‌کنند و هنگامی که جامعه در حال حرکت است، آنان باید نقش حیاتی خود را در این تحول ایفا و یا در ایجاد آن سهم خود را ادا کنند.
بنابراین پژوهش حاضر در پی تحقق اهداف ذيل نگاشته شده است:
- تحلیل محتوایی اسناد بالادستی و بیانیه چشمانداز نظام آموزش عالی،
- شناسایی آرمان‌ها، اهداف، اصول و ارزش‌های نظام آموزش عالی با محوریت اسناد بالادستی،
- شناسایی سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی نظام آموزش عالی،
- شناسایی شکاف بین اسناد بالادستی و سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی نظام آموزش عالی،
- شناسایی گونه‌های دانشگاهی با توجه به ماموریت و چشم‌اندازهای پیشرو نظام آموزش عالی.
همچنین اين تحقيق از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده به روش آمیخته (کمی ـ کیفی) انجام شده است.
جهت شناسایی آرمان‌ها، چشمانداز، اهداف و ارزش‌های جهت‌دهنده به نظام آموزش عالی ایران به بررسی 13 سند با استفاده از تحلیل محتوا به طریق مقوله‌بندی پرداخته و در نتیجه 45 ملاک و 175 نشانگر ذیل چهار مقوله کلی (ماموریت‌ها، چشمانداز، اهداف و ارزش‌ها) به دست آمد.
با بررسی
«شناسایی گونه‌های دانشگاهی نظام آموزش عالی ایران با توجه به مأموریت و چشم‌اندازهای پیشرو و سیاست‌های عملیاتی آنها» در راستای دستیابی به اهداف ویژه این پیمایش و مأموریت و چشم‌اندازهای پیشرو، در بخش نتایج مشخص شد که
در عصر حاضر نقش گسترده علم و فناوری در رشد و پیشرفت جنبه‌های گوناگون زندگی بشری باعث شده تا دانش به‌عنوان منبع اصلی ایجاد ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی محسوب شود.
در این میان نظام آموزش عالی یکی از مهم‌ترین و سازنده‌ترین نهادهای اجتماعی است که به‌عنوان اساسی‌ترین قطب‌های رشد و توسعۀ هر کشور محسوب می‌شود.
آموزش عالی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سازمان‌های اجتماعی در هدایت جامعه به سمت توسعه پایدار به شمار می‌رود که نقشی اساسی در تربیت و تأمین نیروی انسانی کارآمد بر عهده دارد و از این جهت ملزم به بهبود و ارتقای کارایی و اثربخشی برنامه‌ها و فعالیت‌های خود جهت پاسخگویی به انتظارات اجتماعی در سطح ملی و بین‌المللی است.
دانشگاه محل تلاقی میان دانش به مثابه علم (دانش آکادمیک) و شناخت فرهنگی است.
امروزه دانشگاه برحسب رسالت‌ها و تعهداتی که نسبت به جامعه دارد، باید از یک سو برای بقا و اثربخشی خود تلاش کند و از سوی دیگر با توجه به نقشی که در جامعه به‌عنوان الگوی سایر سازمان‌های دیگر دارد باید به گونه‌ای برنامهریزی کند تا به شیوه‌های جدید و کارآمد بتواند با ارائه کالاها و خدمات خود به جامعه، نتیجه ارزشمند را به بار آورد.
دانشگاه آموزش محور، پژوهش محور، کارآفرین، پاسخگو به جامعه و.... همگی حکایت از انتظاراتی دارد که نهادهای اجتماعی و مکاتب فکری یک جامعه دنبال می‌شوند.
دانشگاه‌ها برای اجتناب از سردرگمی‌ها و روشن نمودن مسیر عمل خود رو به تدوین بیانیه مأموریت آورده‌اند.
"یکی از اهداف برنامهریزی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دستیابی به بیانیه‌ی چشمانداز آینده آنها است" بیانیه دانشگاه در واقع همان سند برنامه راهبردی یا بیانیه رسالت دانشگاه است که به صورت مکتوب و معمولاً به اختصار نتیجه نهایی برنامه آیندۀ دانشگاه را پیش روی ما قرار می‌دهد. دانشگاه‌های ایران نیز بی نیاز از چنین بیانیه‌ای نیستند.
در ایران با بحران انتظارات از دانشگاه و وجود انتظارات چندگانه و متعارض از این نهاد روبه‌رو هستیم.
دانشگاه در ایران چه کار می‌کند و کار ویژه آن چیست؟ ماهیت و چیستی دانشگاه بیش از هر چیز به کارکرد این نهاد وابسته است.
در داخل کشور وجود انواع دانشگاه‌های دولتی، پیام نور، آزاد اسلامی، علمی کاربردی، و... و انتظارات متفاوت از آنها چیزی است که بیشتر به ابهام دانشگاهیان از چشم‌اندازهای پیشروی خود دامن می‌زند.
این دانشگاه‌ها جهت انجام ماموریتی خاص تأسيس و مديريت می‌شوند، اما در عمل احساس می‌شود که نتایج و فرایندهای متفاوتی از چشم‌اندازها و ماموریت‌های خود دنبال می‌کنند.
جامعه در حال تغییر نیازمند تغییر در آموزش عالی است.
این پژوهش سعی کرد تا با رویکرد تحلیلی- پیمایشی به مطالعه مبانی، مولفه‌ها و ویژگی‌های چشمانداز، ماموریت‌های دانشگاه‌ها و اسناد بالادستی مربوط به آنها و بررسی شکاف بین سیاست‌های تدوین شده و مسیر واقعی دانشگاه‌ها و گونه‌شناسی حاصل از آن بپردازد.
این پژوهش همچنین موارد ذیل را نیز به‌عنوان
«پيشنهاد‌های اجرایی مورد تأکید قرار داده است» که به‌شرح ذیل نگاشته شده است:
- در فرایند سیاست‌گذاری نظام‌های آموزش عالی پس از الگوپردازی و تدوین اسناد بالادستی، نیاز به انجام ساختار سازی می‌باشد. بنابراین ضروری است جهت اجرا و پیگیری بیانیه مأموریت و چشم انداز دانشگاه‌ها، مسئولین امر به ایجاد ساختارهای حمایتی لازم در سطح دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی و سایر سطوح سازمانی، توجه ویژه مبذول کنند،
- برخی از زیر نظام‌های آموزش عالی نظیر دانشگاه پیام نور، آزاد اسلامی و جامع علمی کاربردی فاقد بیانیه مأموریت و چشمانداز منسجم و مشخصی هستند که لازم می‌رسد برای تبیین مسیر فعالیت‌ها و اهداف آتی آنها، به تدوین برنامه‌ها و طرح‌های فرادستی همت گماشته شود،
- برای جلوگیری و کاهش آثار مخرب سیاست‌زدگی دانشگاه‌ها و مدیریت اثربخش آنها، به تدوین طرح ویژهای برای غیر متمرکز سازی نظام آموزش عالی پرداخته و سیستم مدیریت نخبه محوری را جایگزین مدیریت سیاسی شود،
- اصلاح قوانین و آیین نامه‌های مالی دانشگاه‌ها مورد ملاحظه قرار گرفته و در اعتباربخشی برپایی مراکز جدید به شیوه تأمین بودجه آنها (روش‌هایی غیر از دریافت شهریه از دانشجویان) توجه ویژهای شود،
- عملکرد مراکز وابسته به هر یک از زیرنظام‌های آموزش عالی متناسب با مسیر چشم‌اندازها و مأموریت ویژه آنها مورد بررسی قرار گرفته و در اعتباربخشی و ارائه رشته‌های جدید به مراکزی که از حداقل‌ها و استانداردهای لازم و کافی برخوردار نیستند، تجدید نظر شود،
- توسعه زیر ساخت‌های الکترونیکی کشور مثل اینترنت، و استانداردهای ساختار آموزش مجازی و از راه دور در بهبود عملکرد آموزشی دانشگاه پیام نور مورد توجه مسئولین امر قرار گیرد،
- بازنگری در آیین‌نامه‌های مربوط به ارتقای رتبه و شغل کارکنان بر اساس مدرک تحصیلی و تبدیل آن به ارزیابی کیفیت آموخته‌های تحصیلی در عمل، می‌تواند از هجوم شاغلان به دانشگاه علمی کاربردی برای کسب مدرک جلوگیری کند و زمینه بهتری را برای دستیابی به مأموریت‌های اصلی این دانشگاه فراهم سازد،
- ارائه مشاوره و همفکری وزارتین به دانشگاه‌ها جهت دستیابی به شیوه‌های جدید و مدرن تأمین بودجه مورد نیاز آنها،
- تهیه طرح و برنامه‌های مشخص جهت بهره برداری و خرید خدمات و دستاوردهای علمی آموزشی دانشگاه‌ها جهت تأمین و حمایت مالی آنها،
- تدوین سازوکار لازم توسعه پژوهش محوری در تمامی زیر نظام‌های آموزش عالی و کاربست نتایج تحقیقات و ارائه آنها جهت به روزرسانی دانش موجود،
- توجه به مهارت آموزی در تدوین محتوای آموزشی مراکز علمی کاربردی و بازنگری ارزیابی آموزشی بر اساس آنها.
فایل پژوهش مذکور را می‌توانید از اینجا دانلود کنید: 
