کد خبر: 6887| تاریخ انتشار: چهارشنبه ، ۱ آبان سال ۱۳۹۸ | ساعت ۱۱:۱۷:۰ | تعداد بازدید: ۶۲۲۵

ماده چهارم منشور توسعه فرهنگ قرآنی وظایف سیزده‌گانه این شورا را برمی‌شمارد. نخستین بند این ماده «تهيه و تصويب شاخص‌هاي توسعه فرهنگ قرآني و تصويب شاخص‌هاي ارزيابي و نظارت بر فعاليت‌هاي قرآني» است. در جلسه چهل و ششم شورا که اخیراً برگزار شد، برای نخستین بارکلیات شاخص‌های ملی توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید. به منظور تبیین این مهم و در خصوص برخی جزئیات و مراحل تدوین این شاخص‌ها با رضا سلامت‌پناه معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، گفتگویی انجام دادیم؛ که از نظرتان می‌گذرد:
در جلسه اخیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کلیات  شاخص­‌های توسعه فرهنگ قرآنی تصویب شد. با توجه به این که طراحی شاخص در موضوعات فرهنگی دشوار و نیازمند به مقدمات علمی است، قطعاً این شاخص‌ها هم قبل از ارائه در شورا مراحل پژوهشی و تدوین را طی کرده است لذا درباره سوابق طراحی و تنظیم این شاخص­های قرآنی توضیح دهید.
بسم الله الرحمن الرحیم. اساسی‌ترین منبع اطلاعات برای ارزشیابی، تحلیل و برنامه­ریزی، شاخص و معیار است. در یکی دو دهه اخیر چند مطالعه و طرح­ شاخص­‌پژوهی در حوزه امور قرآنی و عمدتاً با محوریت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شده است.
 طرح پژوهشی بررسى نگرش‌­ها و آگاهی‌­هاى دانشجويان دانشگاه‌­هاى شهر تبريز نسبت به قرآن در سال 1380 و طرح پژوهشی بررسي وضعيت قرآني دانشجويان دانشگا­ه­هاي دولتي شهر تهران در سال1382 و به طور خاص طرح پژوهشی شاخص‌های مطلوب قرآنی با رویکرد طراحی سیاست­های توسعه فرهنگ قرآنی در سال 1386 توسط حجت الاسلام سعید بهمنیاجرا شده است.
 در پژوهش حجت الاسلام بهمنی مجموعاً 41 شاخص براى سنجش وضعيت موجود نگرش جامعه به قرآن كريم و جهت­‌دهی برنامه­‌ريزى و تصميم گيرى براى رسيدن به وضعيت مطلوب قرآنی در پنج حیطه‌­های شناختی، عاطفی و حيطة رفتاری به دست آمد و خلاصه نتایج این تحقیق ارزنده با عنوان شاخص‌­های مطلوب قرآنی توسط دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سال 1395 بازتدوین و منتشر شد.
با توجه به اینکه تهیه و تصویب شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی و تصویب شاخص‌های ارزیابی و نظارت بر فعالیت‌های قرآنی در اولین بند وظایف شورا در منشور تصریح شده است لذا در سال  1390 طرح پژوهشی شناسایی شاخص‌های ارزیابی موفقیت نظام قرآنی کشور با توجه به اهداف، سیاست­ها و راهبردهای منشور صورت گرفت و در این تحقیق بالغ بر 700 شاخص برای ارزیابی هر یک از اهداف و نیز سیاست‌­های منشور بر اساس مدل کارکردی نظام توسعه فرهنگ قرآنی ارائه شد.
در این مسیر مجموعه­‌ای از مطالعات کارشناسی و استخراج و تدوین نظرات خبرگانی هم صورت گرفت مانند: پیش­نویس کمیّت‌های مطلوب فرهنگی کشور در بخش انس و تمسک به قرآن و عترت در نقشه مهندسی فرهنگی در سال 1391 و تدوین جدول طبقه‌بندی شاخص‌های دانشی و مهارتی پیامد انس با قرآن کریم در سال1393 و پیش‌­نویس اهداف و شاخص­‌های انس با قرآن در نقشه مهندسی فرهنگی در سال 1393 و تدوین پیش‌­نویس شاخص‌­های ارزیابی آموزش عالی قرآنی کمیسیون پژوهش و آموزش عالی قرآنی در سال 1393 و همچنین تصویب شاخص‌­های تبلیغی ­ترویجی قرآنی دبیرخانه کمیسیون توسعه تبلیغ و ترویج قرآن در سال 1396؛ پس ملاحظه می­کنید که سعی شد این مسیر عالمانه و با طمأنینه طی شود و الحمدلله حوزه قرآنی از بسیاری از جهات از سایر حوزه های فرهنگی پیشتر و محکمتر گام نهاده است. میزان مشارکت کمیسیون­‌های شورای توسعه در طراحی و تنظیم شاخص­ها چگونه بود؟
در سال 93 از کمیسیون‌­ها خواسته شد تا شاخص‌های حوزه‌های تخصصی خودشان را تدوین و اعلام کنند. این مطالبه منجر به تهیه پیش­نویس­‌هایی در دبیرخانه کمیسیون پژوهش و تبلیغ وترویج شد. علاوه بر اینها کمیسیون­‌ها در فرایندهای تکمیل و گزینش شاخص‌­های ملی در جلسات و نشست­‌های چند­روزه­ای که در سال 94 برگزار شد مشارکت داشتند.
در خصوص فرایند تدوین پیشنویس شاخص ها هم توضیح می­دهید؟
در دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی از ابتدای شهریورماه سال 94 چند گروه مطالعاتی برای نهایی‌سازی شاخص‌­های توسعه فرهنگ قرآنی شکل گرفتند. از یک سو کمیت‌ه­ای برای تدوین نظام نامه شاخص­‌های توسعه فرهنگ قرآنی تأسیس شد و از سوی دیگر مجموعه سوابق مطالعات پژوهشی و کارشناسی و سایر منابع در حدود دویست مأخذ اعمِّ از کتاب، طرح پژوهشی، مقاله، گزارش و نمونه شاخص‌­های طراحی­‌شده در حوزه­های دیگر گردآوری شد و بر اساس شیوه­‌های موجود مانند الگوی تبدیل مفهوم به شاخص کیوی-کامپنهود و نظرات خبرگانی و بر اساس مدل کارکردی نظام توسعه فرهنگ قرآنی و نگاشت­‌های زیرنظام­های آن، مدل مفهومی طبقه­‌بندی شاخص­‌ها تنظیم شد.
در نهایت ذیل 3 شاخص راهبردی، 9 شاخص هدف یا بُعد و 31 شاخص عملیاتی یا مؤلفه و 360 معرّف یاسنجه  طبقه­‌بندی شد. و نتایج بصورت پرسشنامه برای تعدادی از اهل فن ارسال شد و در نشست­‌هایی با حضور صاحب­نظران و مدیران امور قرآنی در کنار متخصصانی از حوزه مدیریت این سنجه‌­ها مورد پالایش و سرند قرار گرفته و تعداد آنها به 200 مورد در مهر 94 کاهش یافت. سپس نتایج در دو جلسه گروه کارشناسی مجمع مشورتی برای بررسی و تکمیل شاخص‌­ها، به 80 مورد تقلیل یافت. در مرحله بعد با موازینی 8 شاخص مهمتر و پردامنه از بین آنها انتخاب و در نهایت با بررسی­‌های تکمیلی به 12 شاخص نسبتاً جامع افزایش یافت.
خلاصه آنکه در مسیری که آغاز کردیم ابتدا با احصای حدود 700 شاخص به 12 شاخص رسیدیم.
گویا بحث شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی یکبار در سال 1394 هم در دستور شورای توسعه قرار گرفت و اکنون بار دوم است که مطرح می­شود؟
کاملاً درست است، ما یک بار نتیجه پژوهش‌­ها و کارهای کارشناسی انجام شده که خلاصه‌­ای از آن را گفتم، را در قالب پیش­نویس شاخص­‌های توسعه فرهنگ قرآنی در صحن شورا ارائه کردیم که با برخی ملاحظات مقرر شد تا مجدداً بعد از تصویب اسناد راهبردی سه‌­گانه ذیل منشور توسعه در شورا طرح شود که این خود حدود سه سال به طول کشید و در جلسه اخیر شورا پیش‌نویس نهایی طرح و کلیات آن به تصویب رسد.
در حال حاضر شاخص‌­های دوازده­گانه­ای که اشاره کردید کدامند؟
قبل از اینکه شاخص ها را اعلام کنم بیان دو نکته لازم است؛ نخست اینکه فروتنانه بگویم این شاخص‌­ها هنوز جای تدقیق و تصحیح دارد و نکته دوم اینکه از همین‌جا از ظرفیت این خبرگزاری بهره می­گیرم و از عموم صاحبنظران که دغدغه اتقان کار را دارند دعوت می کنم تا ما را از نظرات اصلاحیشان بهره­مند سازند.
اما این شاخص‌های دوازده­گانه اینها هستند:
سرانه زمان تلاوت قرآن روزانه/ سرانه زمان تدبر قرآن روزانه/ سرانه حفظ قرآن/ نسبت افراد توانمند در سواد پایه قرآنی یعنی روخوانی و درک معنای قرآن  و در سواد عمومی قرآنی یعنی تدبر، حفظ و استفاده از قرآن در جمعیت بالای دوازده سال و بالای پانزده سال ­کشور/ سرانه زمان استفاده روزانه از رسانه‌­های نوین دیجیتال قرآنی/ نسبت افراد معتقد به ضرورت و امکان استفاده مستقیم از قرآن در تدبیر زندگی فردی و جمعی به جمعیت بالای پانزده سال کشور/ میزان نظریه‌­پردازی علمی قرآن­‌بنیان/ نسبت اعتبارات قرآنی تخصیص­‌یافته به کل اعتبارات تخصیص‌­یافته کشور/ میانگین بهره‌­وری فعالیت قرآنی دستگاه­‌ها و نهادهای دولتی، عمومی و مردمی/ میزان رشد اقبال جهانی به فعالیت قرآنی جمهوری اسلامی ایران/ میزان رشد فضائل قرآنی و مکارم اخلاقی.
البته برای هر کدام از این شاخص‌­ها واحد و فرمول محاسبه و نحوه سنجش نیز پیشنهاد شده است.
 منتها باید توجه داشت که هدف از طراحی شاخص ایجاد امکان سنجش میزان دستیابی به اهداف است نه رفع همه موانع یا تعیین اهداف. لذا شاخص­‌های فعلی با توجه به کارکردهای غایی نظام توسعه فرهنگ قرآنی یعنی تقویت ایمان به قرآن و عترت، تعمیق معرفت و تعمیم فهم قرآن، تقویت و گسترش انس با قرآن و ارتقای التزام عملی به قرآن در ابعاد فردی و اجتماعی، تنظیم شده است.
از سوی دیگر با توجه به هزینه‌­بر بودن فرایند سنجش شاخص‌­ها به اهمِّ شاخص‌­ها­­ اکتفا شده و شاخص‌­های مستقیم و غیرمستقیم و جایگزین با توجه به نتایج مطالعات و پژوهش­‌ها و با تلاش برای پایبندی به اصول علمی از غربال بیش از هفتصد شاخص انتخاب شده است.
شاخص‌­های فعلی از چه روشی به دست آمده­اند؟
در این مجال شاید نتوانیم تفصیل روش­‌شناسی تدوین این شاخص­ها را عرض کنم ولی به اجمال اینکه در علوم اجتماعی، سیاستگذاری عمومی و همچنین در مباحث ارزیابی سازمانی و ارزیابی فردی، مبحث شاخص­‌سازی، سطوح، مفاهیم، روش­ها و ابزارهای آن مورد توجه قرار گرفته است و روش‌­های متعددی برای شاخص­سازی وجود دارد. در تدوین و گزینش این شاخص­‌های ملی با روش فراترکیب از شیوه مدل­سازي عملكرد، روش الگوبرداری، الگوی تبدیل مفهوم به شاخص کیوی-کامپنهود، روش OECD و GQM همچنین سیستم‌های جاذب اطلاعات و استفاده از نظر خبرگان استفاده شد و همچنین شاخص های موجود در حوزه فرهنگ و علم و فناوری نیز مورد مطالعه ما قرار گرفت.
از جمله ویژگی­‌های شاخص مطلوب، علمي‏ بودن، بيان واقعيت‏ها، عدم نياز به تحليل، و اعتبار و روايي است. همچنین برای طراحی شاخص، روش‌­هایی مانند مفهوم‌­یابی، تعیین روابط علّی معلولی، الگویابی و کارت امتیازی متوازن نیز به کار گرفته می­شود.
به نظر شما آیا این شاخص‌­ها کامل هستند؟
از ابن عماد کاتب منقول است که هیچ متن بشری نیست که پس از نگارش کاتب آن نگوید اگر این را پاک می­کردم و یا آن را می­افزودم بهتر بود. لذا با همه وسواس و دقتی که مجموعه‌ای از دانشمندان  و صاحبنظران در تدوین این شاخص ها داشتند هنوز ما در ابتدای راه پر نشیب و فراز تدوین علمی شاخص نگاری آنهم در حوزه امور قرآنی هستیم.
 شاخص­سازی نوعی مدل­‌سازی است و در مدل­سازی، آگاهانه بخشی از واقعیت کنار گذاشته می شود. اگر شاخص­های فعلی درصد مطلوبی از واقعیت را منعکس کنند مکفی است. لذا ادعای جامعیت در خصوص شاخص‌­های انتخابی وجود ندارد و این کار به عنوان نقطه عزیمت ماست با این تأکید که تا حدِّ وسع در اتقان آن کوشش کردیم و به هر روی شاخص‌­های فعلی منتخب تعداد زیادی از شاخص­هاست که با توجه به محدودیت­‌ها با نظر و سلیقه تعداد قابل قبولی از خبرگان صاحب­نظر اعتبارسنجی شده است.
مدل مفهومی نهایی شاخص­های ملی توسعه فرهنگ قرآنی را توضیح دهید.
تا کنون مدل پذیرفته­‌شده­ای براي اندازه‌گيري میزان توسعه فرهنگ قرآنی جامعه طراحی نشده است. لکن با استفاده از مدل کارکردی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، نگاشت توصیفی نظام پژوهش­‌های قرآنی، نگاشت توصیفی نظام آموزش عالی قرآنی و با طراحی نگاشت توصیفی نظام آموزش عمومی قرآن و نگاشت توصیفی نظام تبلیغ و ترویج قرآن در چارچوب شیوه روش‌های تحقیق علوم اجتماعی مانند الگوی تبدیل مفهوم به شاخص کیوی-کامپنهود، مدل مفهومی خود را در دو سطح محورها و اهداف بر پایه مفهوم توسعه فرهنگ قرآنی تنظیم شد که در اسناد پشتیبان موجود است.
در خصوص تعداد شاخص‌­ها، به نظر شما آیا 12 شاخص برای ارزیابی وضعیت قرآنی یک کشور کم نیست؟
اگر بتوان چیزی را با یک شاخص سنجید، تعیین دو شاخص اشتباه است. از طرفی ارزیابی فرایندی هم پیچیده و هم هزینه‌­بر است. لذا تعداد شاخص‌­ها بایستی تا حد امکان کمتر باشد. در شاخص توسعه انسانی که هر سال بانک جهانی و سازمان ملل آن را منتشر می‌کنند تعداد سنجه­هایی که استفاده شده کمتر از پنج مورد است مانند متوسط زندگی سالم و طولانی، درآمد سرانه و دسترسی به دانش.
در جلسات بررسی شاخص­‌ها در شورا چه مطالبی مطرح شد؟
در جلسه 27 شورا در سال 94 پیشنهاد شد شاخص‌­ها پس از تصویب اسناد راهبردی اجرای منشور به صحن شورا ارائه شود. لذا اکنون که این اسناد تصویب­‌شده و در حال اجرایی­‌سازی است موضوع در دستور جلسه 46 شورا قرار گرفت و کلیات آن تصویب و مقرر شد ظرف مدت کوتاهی با فراخوان لازم، جزئیات غنابخشی و تکمیل شود.
در پایان اگر نکته تکمیلی دارید بفرمایید.
فکر کنم که طولانی و ملال انگیز صحبت کردم ولی باید در نظر بگیریم که برای تدوین این شاخص‌­ها مجموعه ای از شخصیت‌­های مبرز علمی و مدیریتی و گروهی ازکارشناسان نقش داشتند که در کتابچه‌­ای که در جلسه شورا ارائه کردیم، نامشان را آوردیم و حق­شناسی نمودیم. 
در پایان باید تأکید کنم که  بایستی به شاخص‌­سازی به عنوان امری تدریجی نگریست که با یادگیری همراه است. شاخص­هایی که هم­اکنون در دنیا جاافتاده و پذیرفته­شده است در ابتدا به صورت ساده و محدود عرضه شده و بعداً تکمیل شده­اند.
بنابراین هیچ شاخصی کامل نیست و برای رسیدن به شاخص­های کامل­تر نیاز به شروع عملیات سنجش است تا پس از طی زمان و گرفتن بازخورد شاخص­ها اصلاح شود. لذا در این مرحله، در عین تلاش برای طراحی شاخص‌­های کامل، زمینه­‌سازی برای ترویج فرهنگ سنجش و ارزیابی در امور قرآنی هدفی جدّی است.
شاخص­‌های فعلی  مقدمه‌ساز دستیابی به سطح علمی و مطلوب شاخص­ است و برای اصلاح، تکمیل و به­روزرسانی نیازمند اجرای آزمایشی، تحلیل بازخوردها است.
مجدداً هم از بخش­‌های مختلف فعال در عرصه قرآنی کشور، مجامع دانشگاهی و حوزوی، مؤسسات علمی و آموزشی کشور، صاحب­نظران، پژوهشگران، دانشجویان، طلاب و مدرسان رشته های مختلف به ویژه متخصصان حوزه مدیریت و سیاست­گذاری که همگی الحمدلله از دوستداران قرآن هستند می­خواهیم با تأمل و بررسی کارشناسی موجبات غنابخشی به این شاخص‌­ها را فراهم کرده و شورا و کمیسیون­ها را در این موضوع یاری رسانند.
همچنین ما ­آمادگی داریم که کتابچه مستندات پشتیبان این فعالیت را در اختیار خبرگزاری­ها بگذاریم تا با  با انتشار آن امکان دستیابی به سوابق و جزئیات برای علاقمندان فراهم بشود.
متن این اسناد را اینجا دریافت کنید.

لطفا کد زیر را وارد نمایید

اخبار مرتبط

آرم شورای عالی انقلاب فرهنگی

اطلاعات تماس

تهران، خیابان طالقانی، شماره 436

کدپستی: 1591814313
(+9821) 66976601 - 7