حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، طی سخنانی در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا (دافوس)، ضمن تبریک مناسبت‌های مذهبی و هفته معلم، بر پیشینه «علم حکمت‌بنیان» در ایران و تمایز آن با تقسیم‌بندی غربی علم به سنتی و مدرن تأکید کرد و «عقلانیت» را اولین ویژگی این نوع علم دانست.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در ابتدای این مراسم که با حضور فرماندهان، اساتید، دانشجویان و جهادگران عرصه‌های علم و فناوری دفاعی برگزار شد، میلاد باسعادت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (علیه السلام) و به‌ویژه میلاد حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و همچنین هفته معلم را به تمامی حاضران تبریک گفت.
وی با اشاره به بالندگی دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا در عرصه‌های علمی، فناوری و دفاعی، این پیشرفت را نشانه فرهیختگی مجموعه و ریاست آن دانست و به بهره‌گیری از نظرات ریاست فقید این دانشگاه در شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی سپس بحث خود را بر مفهوم «معلم حکمت‌بنیان» و «علم حکمت‌بنیان» متمرکز کرد و اظهار داشت: تقسیم‌بندی رایج میان سنت و تجدد (Tradition and Modernity) و تحول علم از دوره سنتی به مدرن، یک تقسیم‌بندی برآمده از تاریخ غرب است که پس از قرون وسطی و رنسانس شکل گرفت.
استاد خسروپناه تأکید کرد: در ایران، پیش از اسلام با تأسیس دانشگاه جندی‌شاپور به عنوان اولین دانشگاه ثبت شده جهان در یونسکو، و به‌ویژه پس از ظهور اسلام و شکل‌گیری دارالعلم‌ها و دارالحکمه‌ها، نه علم سنتی به معنای غربی آن را داشتیم و نه علم مدرن؛ بلکه علم ما همواره «حکمت‌بنیان» بوده است.
وی با استناد به آثار باقی‌مانده از دانشمندان ایرانی در طول تاریخ در حوزه‌هایی چون پزشکی، ادبیات و علوم پایه (طبیعیات)، بر معرفت‌محوری و حکمت‌بنیان بودن این علوم تأکید کرد و افزود: اسلام نیز با ظهور خود، این رویکرد حکمت‌بنیان به علم را نه تنها پذیرفت، بلکه آن را تقویت کرد و آیات متعددی در قرآن کریم بر اهمیت حکمت و نقش انبیا در تعلیم کتاب و حکمت نازل شده است.
استاد خسروپناه در تشریح ویژگی‌های علم حکمت‌بنیان که لازمه تربیت معلم و متعلم حکمت‌بنیان است، گفت: اولین ویژگی این علم، ابتناء بر «عقلانیت» است.
وی افزود: علم، چه در علوم پایه، چه مهندسی، پزشکی، انسانی و اجتماعی، باید مبتنی بر عقلانیت باشد که شامل هر دو بُعد عقل نظری (درک هست‌ها و نیست‌ها) و عقل عملی می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخشی دیگر از سخنان خود به تفاوت علم و هنر اشاره کرد و بیان داشت: هنر، قوامش به تخیل است، اما هنر حکمی، تخیلی مبتنی بر تعقل دارد، برخلاف تخیلات مبتنی بر توهم. در حالی که علم باید مستقیماً بر پایه عقلانیت استوار باشد.
نافع بودن، ارزش‌مداری و به‌روز بودن
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنان خود در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا (دافوس)، پس از تبیین «عقلانیت» به عنوان اولین ویژگی علم حکمت‌بنیان، به تشریح سه ویژگی دیگر این نوع علم پرداخت.
وی «نافع بودن» را دومین ویژگی علم حکمت‌بنیان دانست و اظهار داشت: این علم باید مسئله‌حل‌کن و گره‌گشا باشد و مشکلی از مشکلات جامعه بشری را برطرف کند.
استاد خسروپناه با اشاره به کلام حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در وصف متقین، تأکید کرد که اهل تقوا همواره به دنبال علم نافع هستند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، «ارزش‌مداری و اخلاق‌مداری» را سومین خصوصیت علم حکمت‌بنیان برشمرد و افزود: حکمت، پیوند معرفت و فضیلت است. دانشمندان ما از دیرباز، از شعرای قرون اولیه اسلامی چون رودکی و فردوسی تا بزرگانی چون مولانا، حافظ و سعدی، همواره دغدغه پیوند علم با فضیلت و اخلاق را داشته‌اند.
وی بحران‌های متعدد جهان امروز، از جمله بحران هویت، خانواده و تنهایی که منجر به تأسیس وزارت تنهایی در برخی کشورها شده است را علی‌رغم پیشرفت‌های خیره‌کننده علمی و فناوری (مانند هوش مصنوعی، فناوری کوانتوم، نانو و بیوتکنولوژی)، ناشی از جدایی علم و فناوری از ارزش‌ها و فضائل اخلاقی دانست.
استاد خسروپناه یادآور شد که شعار دانشمندان جندی‌شاپور و حکمایی چون سقراط در یونان باستان نیز پیوند معرفت و فضیلت بوده است. وی همچنین به تجربه سخنرانی خود در واتیکان اشاره کرد که در آنجا نیز بر مفهوم رحمت به عنوان ثمره پیوند معرفت و فضیلت در سنت اسلامی و مسیحی تأکید کرده بود.
ویژگی چهارمی که دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برای علم حکمت‌بنیان ذکر کرد، «به‌روز بودن» آن بود. وی با استناد به کلام امام باقر (علیه السلام) که عالم باید به زمان خود آگاه باشد (العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس)، تأکید کرد: ضمن لزوم تکریم و فراموش نکردن بزرگان علمی گذشته همچون زکریای رازی، بوعلی سینا، شیخ اشراق، خواجه نصیرالدین طوسی، ملاصدرا و فقهای بزرگ، نباید به علم آنان بسنده کرد.
استاد خسروپناه خاطرنشان کرد: اگر ابن سینا امروز زنده بود، قطعاً پزشکی نانو و هوش مصنوعی در پزشکی را دنبال می‌کرد و اگر ملاصدرا حیّ بود، یقیناً با مسائل فلسفه مدرن از منظر مبانی فلسفه اسلامی مواجه می‌شد و به نظریه‌پردازی می‌پرداخت.
لزوم به‌روز بودن و کارآمدی علم با محوریت نیازهای کشور
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه تبیین ویژگی‌های علم حکمت‌بنیان در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا (دافوس)، بر ضرورت «به‌روز بودن» و «کارآمدی» علم تأکید کرد و نسبت به تبعیت صرف از الگوهای رایج هشدار داد.
وی با اشاره به حدیثی از امام باقر (علیه السلام) مبنی بر لزوم آگاهی عالم به زمانه خود، گفت: ضمن تکریم عالمان گذشته همچون زکریای رازی، بوعلی سینا و ملاصدرا، نباید به دانش آنان بسنده کنیم. اگر این بزرگان امروز بودند، قطعاً از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و نانو در حوزه‌های تخصصی خود بهره می‌بردند.
استاد خسروپناه با انتقاد از عدم به‌روزرسانی برخی اسناد بالادستی، افزود: نقشه جامع علمی کشور که ۱۳ سال پیش تصویب شد، نیازمند بازنگری جدی است. در آن زمان توجهی به هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی (مانند سنسورها، ارتباطات، کامپیوتر و بیولوژی کوانتومی) و مواد پیشرفته نبود، اما امروز اینها مرزهای دانش هستند و باید در سند ملی علم لحاظ شوند. اگر عالم به زمانه نباشیم، حتی با قوی‌ترین پیشینه، از مرزهای دانش عقب رانده خواهیم شد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، «کارآمدی» را به عنوان ویژگی پنجم علم حکمت‌بنیان معرفی کرد و اظهار داشت: علم باید فراتر از نگارش مقاله و کسب رتبه باشد؛ باید کارآمد بوده و با فناوری پیوند بخورد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: تشکیل شورای راهبردی علم و فناوری دفاعی و نظامی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است تا نیازهای این حوزه توسط ستاد کل نیروهای مسلح و مجموعه‌های ذی‌ربط پیگیری و منجر به ایجاد رشته‌ها و مقاطع لازم شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از وضعیت برخی رشته‌ها در دانشگاه‌های کشور که فارغ‌التحصیلان آنها کارآمدی لازم را ندارند، خواستار بازنگری جدی در برنامه‌ریزی درسی و تعطیلی برخی رشته‌های منسوخ و ایجاد رشته‌های جدید و میان‌رشته‌ای، از جمله رشته‌های مرتبط با فناوری‌های نوین در علوم انسانی شد.
استاد خسروپناه در پایان سخنان خود با تأکید مجدد بر اهمیت حیاتی رویکرد حکمت‌بنیان، گفت: گوهر رشد علم و فناوری در کشور ما، همین علم حکمی است. ما به شدت محتاج علم حکمی، معلم حکمی و متعلم حکمی هستیم تا بتوانیم مسیر پیشرفت حقیقی را طی کنیم.
امیر سرتیپ حسین ولیوند، فرمانده دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، در سخنانی به نقش بنیادین شهید مرتضی مطهری در شکل‌گیری و تقویت صفوف انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های تاریخی در راستای هوشیاری و جذب جوانان به مبارزه با نظام شاهنشاهی، فعالیت‌های چندوجهی شهید بزرگوار مرتضی مطهری در حسینیه ارشاد بود. این عالم ربانی و انقلابی با سخنرانی‌های عمیق خود، نه تنها به تفکر اسلامی جامعه جوانان را آگاه کرد، بلکه زمینه لازم برای پیوستن آنها به صفوف مبارزه با استکبار و ظلم را فراهم آورد.
وی افزود: روشنگری‌های فکری و معنوی شهید مطهری در حسینیه ارشاد، که امروز به عنوان یکی از مراکز تاریخی انقلاب اسلامی شناخته می‌شود، سبک زندگی و دیدگاه جوانان نسل پیش از انقلاب را دگرگون کرد. این فعالیت‌ها، ترکیبی از تفکر اسلامی، مبارزه با بی‌گناهی‌های فرهنگ غربی و توجه به مسائل اجتماعی بود که سبب شد خیل عظیمی از جوانان تحصیلکرده و آگاه به مبارزه با ظلم و استبداد پیوسته و در نهایت زمینه سقوط رژیم پهلوی را فراهم کنند.
امیر ولیوند در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اهمیت فرایند یادگیری و تعلیم در همه مراحل زندگی، گفت: هر روزی که انسان به دنبال کسب دانش، رشد فکری و تعمیق درک خود از جهان و هستی باشد، آن روز، روز معلم است. معلمی که نه تنها در مدرسه یا دانشگاه، بلکه در هر فضایی که انسان به دنبال یادگیری و به اشتراک گذاشتن دانش است، حضور دارد. این دیدگاه، تعریف محدود «روز معلم» را فراتر از یک روز مشخص در سال گسترش می‌دهد و آن را به یک مفهوم همیشگی و فراگیر تبدیل می‌کند.
امیر ولیوند در پایان تأکید کرد: شهید مطهری با الگوسازی از حیات پاک ائمه معصومین(ع)، نشان داد که علم و تفکر بدون پایه اخلاقی و الهی، تنها ابزاری بی‌روح است. روحانیت، دانشگاهیان و فعالان فرهنگی امروز نیز باید درس تاریخی حسینیه ارشاد را فراموش نکنند و با الهام از مجاورت علم و ایمان، زمینه رشد فرهنگ مقاومت را در جامعه فراهم کنند.
