به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نقشه مهندسی فرهنگی کشور را دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۲ تدوین کرده است، این نقشه ترسیم‌کنندۀ قله‌ها و وضعیت مطلوب فرهنگی کشور در افق ۱۴۰۴ است که مبتنی بر مبانی، ارزش‌ها و اصول بنیادین فرهنگی کشور، رهنمودهای مقام معظم رهبری، سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴ و سایر اسناد فرادستی و همچنین مقتضیات ملی، منطقه‌ای و جهانی طراحی شده است.راهبردها و اقدامات تعیین شده در این نقشه شامل راهبردهای فرهنگی کلان و ملی و اقدامات ملی است و از سوی ستاد فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی پیگیری می‌شود که در این رابطه با تشکیل میزگردی در خبرگزاری فارس با محمود حاجیلویی دبیر ستاد فرهنگی اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و محمدرضا باقری معاون فرهنگی و خط مشی گذاری ستاد فرهنگی و اجتماعی به گفت‌وگو و تبادل نظر نشستیم.

اجرای طرح برش‌های استانی در راستای نقشه جامع علمی کشور
فارس: در ابتدا کمی درباره ستاد فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی صحبت بفرمایید.
حاجیلویی: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ۴ ستاد با عنوان ستاد تعلیم و تربیت، ستاد خانواده و زنان، ستاد علم و فناوری و ستاد فرهنگی و اجتماعی دارد، ستاد فرهنگی و اجتماعی بزرگترین ستاد دبیرخانه است که بیش از ۴۰ میز تخصصی دارد و براساس ۶ راهبرد به دنبال استقرار قرارگاهی در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور است.یکی از راهبردهای ما برای استقرار قرارگاهی دبیرخانه در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور، «امتداد تا میدان» است.
فارس: این راهبرد به چه معناست؟
حاجیلویی: معنای این راهبرد این است که ما نمی‌توانیم از تهران برای استانها و شهرستانها برنامه ریزی تهرانی کنیم بلکه لازم است در تهران براساس اقتضائات، ظرفیت‌ها، محدودیت‌ها و مسائل میدانی برای آن حوزه برنامه ریزی شود.این حوزه ادبیاتی هم به عنوان برنامه ریزی برش‌های استانی دارد به این صورت که برنامه‌ها در ایران طبق برش‌های استانی و منطقه‌ای انجام می شود، در دنیا هم برنامه ریزی منطقه گرایی و محله گرایی وجود دارد، برنامه ریزی آمایش پایه هم در ایران وجود دارد؛ شورا برای امتداد تا میدان مجموعه‌ای از اقدامات را دنبال می‌کند.
 نقشه مهندسی فرهنگی عالی‌ترین نقشه کشور در زمینه فرهنگی است
فارس: چه اقداماتی را دنبال می‌کنید و این اقدامات بر چه مبنایی انجام می‌شود؟
حاجیلویی: در ستاد فرهنگی و اجتماعی عالی‌ترین نقشه کشور مبنای عمل است که آن هم نقشه مهندسی فرهنگی است، برای اجرایی سازی این نقشه ما راهبرد امتداد تا میدان را دنبال می کنیم که عبارت دیگر آن برش های استانی نقشه مهندسی فرهنگی کشور است.ما از ابتدای سال ۱۴۰۰ براساس آئین نامه تدوین و اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور، برش‌های استانی این نقشه را آغاز کردیم که این آئین نامه مصوب ستاد اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور بوده است که در اسفند ۹۹ مصوب و در فروردین ۱۴۰۰ برای اجرا ابلاغ شد.ما برای امتداد تا میدان دو راهبرد موازی هم دنبال می کنیم یک مسأله تدوین برش های استانی است، تا امروز ما ۱۳ برش استانی را به پایان رساندیم که ۳ برش از سوی رئیس جمهور و باقی آن از سوی مسؤولان استان یا دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی رونمایی شد.
فارس: درباره برش استانی بیشتر توضیح بفرمایید.
حاجیلویی: برش استانی برنامه اقدام نقشه مهندسی فرهنگی کشور متناسب با مسأله های اصلی فرهنگی و اجتماعی هر استان است، یعنی در واقع برش استانی یک برنامه عملیاتی برای حل ۵ مسأله اساسی هر استان ذیل راهبردهای نقشه مهندسی فرهنگی کشور انجام می شود و این برنامه از سوی کنشگران میدان اعم از مجموعه های حاکمیتی، دولتی و مردمی نوشته می شود به همین دلیل یک برنامه مورد توافق و تفاهم مجموعه کنشگران میدان است.ما چنین برنامه‌ای تاکنون نداشتیم اما امروز ما در ۱۳ استان برنامه اقدام مشترک داشتیم و به نظر ما حرکت قرارگاهی همین است که برنامه اقدام مشترک مورد اتفاق نظر تمام دستگاه‌ها براساس نگاه عالی داشته باشیم.تلاش ما این است که تا پایان سال برش استانی در تمام استانها به پایان برسد که امور اجرایی هم انجام شده است.راهبرد دیگری که دنبال می کنیم بحث شکل گیری ستادهای استانی است که مجموعه کنشگران در هر استان دور هم جمع می شوند و برای به روزآوری و اجرایی سازی این برنامه تصمیم می گیرند.امروز شکل دادن ساختارهای جدید به عنوان راه حلی برای ارتقای کیفیت و حل مسائل فرهنگی آخرین مسیر است و تا جایی که امکان دارد باید از ظرفیت ساختارهای موجود استفاده کنیم.در بند «ج» فصل هفتم نقشه مهندسی فرهنگی کشور آمده است که تقسیم کار استانی و هماهنگی امور برش های استانی برعهده ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی استان است، انجام وظایف ستاد استان هم برعهده شورای فرهنگی عمومی استانها است و بر روی این ساختار ما کار را پیش می‌بریم.
فارس: اعضای شورای استان‌ها چه افراد حقوقی یا حقیقی هستند؟
حاجیلویی: شورای استانها متشکل از تمام کنشگران است و این شورا ستاد اجرای نقشه است یعنی در میدان برای اجرای نقشه کار می شود اما این شورا باید برای ایفای این نقش ارتقا پیدا کند، مأموریت آن غنی شود و تمهیدات از تهران برای این شورا اندیشیده شود که ما این کار را انجام می دهیم.همزمان با شروع تدوین برش‌های استانی فرهنگی به عنوان برنامه و اقدام مشترک، طراحی ستادهای استانی را هم آغاز کردیم که همان شورای فرهنگی عمومی جدید است که با آئین نامه جدید متولد می‌شود.قائل به این هستیم که شورای فرهنگی عمومی جدید که از شورای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی است یک سرمایه عظیم ملی به شمار می‌رود و ما می‌توانیم بار اجرایی‌سازی نقشه مهندسی فرهنگی را روی دوش آن بیندازیم، البته این شورا مثل تمام شوراهای دیگر نقاط ضعف و قوت دارد و در جاهایی باید تقویت شود.
فارس: این شورا چگونه فعالیت می‌کند؟
حاجیلویی: از سال ۱۴۰۰ گفت‌وگوها شروع شد که یک سر گفت‌وگوها شورای فرهنگی عمومی کشور بود، در جلسات با نخبگان و مسؤولان دستگاه ها صحبت و فهرستی از امور به همراه ظرفیت‌ها رصد می شود که آئین نامه جدید از تلاقی اینها شکل گرفت.شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور هم به عنوان یکی از ارکان شورای فرهنگی عمومی فعالیت می کند و نقش آفرینی جدی دارد.ما در دولت قبل گفت‌وگوهای موثری داشتیم که در این دولت با همراهی ویژه توسعه یافت و در نهایت آئین نامه جدید شورای فرهنگی عمومی استانها شکل گرفت، در ستاد راهبری نقشه مهندسی فرهنگی کشور مورد بحث قرار گرفت و دهم دی ماه ۱۴۰۲ در جلسه هفدهم ستاد هماهنگی و راهبری بررسی و ۲۸ دی ماه برای اجرا ابلاغ شد.
آئین نامه ابلاغ شده هم آرایش شورای فرهنگی استان را باید به گونه ای شکل دهد که بتواند برای اجرای برنامه‌های ستاد هماهنگی و راهبری نقشه مهندسی فرهنگی استان ایفای نقش کند.۴ اتفاق بزرگ افتاده است، اتفاق اول این است که حوزه مأموریتی و وظیفه ای شورای فرهنگی عمومی استان به عنوان متولی اصلی استان توسعه و غنی سازی یافته است به گونه ای که عرصه های مهندسی فرهنگی در اینجا افزوده شده و شورای نظارت بر اجرا و تائید پیوست فرهنگی اضافه شده است.همچنین مشارکت فعالان فرهنگی در اداره فرهنگی استان در این آئین نامه به شکل موثری تمدید شده که داین اتفاق بسیار مهم است یعنی این آئین نامه فضا را برای همراهی و مشارکت بخش های مردمی تمهید کرده است.مسأله بعدی اصلاح و تکمیل اعضای شوراست، در این بخش چند اتفاق افتاده است اول اینکه بر مشارکت حداکثری در استانها تأکید شده است، یعنی هیچ عضو حقوقی حذف نشده بلکه برخی اعضای موثر افزوده شده است، همچنین فعالان مردمی به شکل رسمی تمدید حضور شده اند تا حضور مجموعه های مردمی پررنگ تر و موثرتر باشد.به نظر ما فعالیت در حوزه میدان با مشارکت مردمی بهتر صورت می گیرد و دستگاه های فرهنگی باید پشتیبان و راهبر این حرکت باشند، این مسأله مهم را در آئین نامه تدوین کردیم و جایگاه و کارکرد دبیرخانه و عقبه علمی شورا نیز به شکل ویژه و مبتکرانه در آئین نامه تقویت شده است.ما در آئین نامه قبلی دبیرخانه کوچکی در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان داشتیم که ما این دبیرخانه را به ۵ کمیته تخصصی توسعه دادیم که مسؤول تدارک محتوایی و پشتیبانی فکری، داده ای و علمی از مصوبات شورای فرهنگی عمومی استان هستند.این ۵ کمیته با ظرفیت دستگاه‌های استان شکل گرفته و ما ساختار جدیدی اضافه نکردیم.
به نظر ما یکی از مشکلات اساسی کشور این است که در طراحی‌ها از ظرفیت علمی و داده ای و فکری در دسترس دستگاه ها به خوبی استفاده نمی شود و دلیلش این است که دبیرخانه ندارند، اما ما در این آئین نامه با تشکیل ۵ کمیته تخصصی این کار را انجام دادیم.مسأله بعدی این است که الگوی تعاملات مناسب با ساختار شورای فرهنگی عمومی استان را با نهادهای ملی تقویت کردیم، دسترسی این شورا به مجموعه هایی که در تهران هستند قوت و قدرت کارسازی و همراه سازی مجموعه کنشگران در میدان را افزایش می دهد و می تواند بسیاری از گره های اداری را با این ارتباطات ملی حل کند.
فارس: در این رابطه صحبت کنید که دلیل تدوین این آئین نامه جدید چه بوده است؟ بهتر بگویم ما چه چالش‌هایی را داشتیم که قرار است با این آئین نامه برطرف شود؟
باقری: شورای فرهنگی عمومی بیش از دو دهه در ۹۰۰ شهر و شهرستان در سراسر کشور فعالیت می کند، یکی از اشکالاتی که به این شبکه وارد بود کم اثربودن این شورا در اجرای برنامه های فرهنگی بود.رویکرد این بود که آئین نامه این شورا شاید نیاز به بازنگری داشته باشد بنابراین در نقشه مهندسی فرهنگی کشور تکلیف شد که این بازنگری با رویکرد توجه به نقشه مهندسی فرهنگی استانها انجام شود.
فارس: به شکل جزئی‌تر چه مشکلاتی در استانها بود که با این آئین نامه حل شد؟
باقری: علت بازنگری این آئین نامه بیشتر به تغییر شکل شوراهای فرهنگی عمومی مرتبط بود که نفع آن را مردم می برند، شاید احساس بر این بود که این شوراها شوراهای تشریفاتی و کم اثری بودند که آئین نامه تغییر کرد.
۴ حوزه مأموریتی در این آئین نامه بود که براساس آن باید به نوعی فرهنگ به عرصه عمل می رسید، با در نظر گرفتن اینکه فرهنگ دارای مسائلی است که حتی در زمان اجرا هم شاید کسی متوجه اجرای آن نشود و تحت تاثیر مسائل دیگری برداشت‌های دیگر داشته باشند.نقشه مهندسی فرهنگی و برش استانی آن گام مثبتی در حل مسائل فرهنگی است و مسائل اولویت دار استانها در این نقشه در نظر گرفته شده است.لزوم تغییر آئین نامه اجرای این برنامه های فرهنگی بود که قرار است اسناد فرهنگی که شاید ۱۵۰ پروژه فرهنگی در درون خودشان دارند اجرایی شود.
فارس: پروژه‌ها براساس همین آئین‌نامه است؟
باقری: پروژه‌ها براساس مصالح تشخیصی هر استان است، شورای هر استان براساس اینکه چه کمبودهایی وجود دارد برنامه ریزی می کند؛ شاید هر کمبود تنها با فعالیت یک دستگاه هم حل نشود و باید همکاری بین نهادها صورت گیرد که این همکاری در میان نهادهای ما مغفول بود اما از طریق این آئین نامه همکاری میان نهادها شکل می گیرد.ابتدا برای هر پروژه شناسنامه طراحی شده و ریز مراحل عملکردی، فعالیت تشکل های مردمی تاثیرگذار و هر نهاد مشخص می شود.یکی از مشکلات اساسی هم که بخصوص در زمینه فرهنگ وجود دارد این است که فرهنگ را بخش مصرفی تلقی می کنند و هزینه برای این بخش را خیلی جدی نمی گیرند به طوریکه کل بودجه ای که در کشور برای این منظور در نظر گرفته می شود ۲.۶ درصد بودجه است اما انتظار اثربخشی فوق العاده از این بخش وجود دارد، که البته همین ۲.۶ درصد هم یا پرداخت نمی شود یا در صورت پرداخت در موارد دیگری مانند امور تشریفاتی و عمرانی مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به محدودیت‌های کشور در حوزه بودجه ای تمام مسؤولان نهادها با همکاری همدیگر براساس این آئین نامه پاسخگو هستند و در بودجه هم با یکدیگر مشارکت می‌کنند.پیش از تدوین این آئین نامه، نهادها جزیره‌های جداگانه‌ای بودند که فعالیت‌هایشان هم با تغییر هر دولت تغییر میکرد.* نحوه نظارت بر نوع عملکرد فعالیت‌های فرهنگیفارس: اصلا نظارتی بر نوع عملکرد فعالیت‌های فرهنگی در زمینه‌های مختلف وجود دارد؟حاجیلویی: نظارت هست ولی ضعیف است.اول اینکه خود دستگاه‌ها مسؤول این کار هستند، دومین مسأله نظارتی که مغفول مانده بود و براساس این آئین نامه اصلاح شد این بود که تمام نهادهای فرهنگی در شورای فرهنگی عمومی استان‌ها بودند ولی چون ذیل مدیریت خودشان بودند پاسخگویی به شورا نداشتند اما در این آئین نامه یک سطح نظارتی هم گذاشته شد که نظارت بر نحوه اجرا و کیفیت کار هم داشته باشد.
فارس: این نظارت قبلا نبود؟
حاجیلویی: ضعیف بود، البته در حال حاضر هم این موضوع باید تقویت شود.
باقری: مسائل فرهنگی اجتماعی ما در استان یا حل نمی شود یا ضعیف حل می شود.فارس: عمده‌ترین این مسائل در چه زمینه‌ای است؟باقری: هر استان مختلف است، مسأله‌های استان ها مسأله تهران نیست و مثلا مسأله استان همدان مسأله استان سمنان نیست.
حاجیلویی: برنامه اقدام مشترک ما باید بیشترین تناسب را با ظرفیت‌ها داشته باشد و مسأله اصلی استان را هدف بگیرد.براساس آئین نامه برش استانی اولین کاری که در استانها اتفاق می افتد این است که ۵ مسأله اصلی استان ها شناسایی می‌شود.