طی ۱۰ سال اخیر مقام معظم رهبری نگاه متفاوت‌تر و انتظارات بالاتری از شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته‌اند که این نهاد بتواند با توجه به تحولات پرسرعت در حوزه‌های علمی و فرهنگی خود را به روز کرده و کنش مؤثری در عرصه مهندسی و هدایت فرهنگی داشته باشد که به یک سری تغییرات ساختاری در این نهاد منجر شد.
مقام معظم رهبری در سخنرانی که با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتند نقش و رسالت اصلی این شورا را «هدایت فرهنگی کشور» خوانده و فرمودند: «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باید با رصد و شناخت دقیق ضعف‌ها و گزاره‌های غلط فرهنگی در عرصه‌های مختلف، راه‌حل‌های عالمانه‌ای برای رواج گزاره‌های صحیح و پیش‌بَرنده، ارائه کند.»
همچنین وی در تشریح و تبیین هدایت فرهنگی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز فرمودند: «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند با هدایت صحیح هزاران تشکل مردمی که در کارهای فرهنگی متنوع و گسترده‌ای فعالیت دارند، زمینه‌ساز شکل‌گیری حرکت عمومی در مقوله‌های مهمی همچون گسترش فرهنگ قناعت و عدم اسراف شود.»
با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد ۳۹ سالگی شده و ظرف این مدت با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است، درباره این شورا و برخی از فعالیتهای آن با مسعود فیاضی قائم مقام دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس مرکز رصد، برنامه‌ریزی و ارزیابی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خبرگزاری فارس به گفت‌وگو نشستیم.
وی می‌گوید: مقام معظم رهبری هم در سال ۹۲ و هم در سال ۱۴۰۱ در دیدارهایی که با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتند به این موضوع اشاره کرده و فرمودند کار اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور از طریق مهندسی فرهنگی است و این امر نیز جز با اینکه شورا ماهیت و هویت قرارگاهی پیدا کند محقق نمی‌شود.
مشروح گفت‌وگو با مسعود فیاضی را در زیر می‌خوانید:
* تأکید مقام معظم رهبری به کار اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی
فارس: از قرارگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی و فراز و نشیب‌هایش برایمان بگویید.
فیاضی: یکی از مسائلی که در شورای انقلاب فرهنگی وجود داشت و باعث شده بود تا عملکرد این نهاد مقداری ناکارآمد شود، قرارگاه نبودن شورای عالی انقلاب فرهنگی بود که در دی ماه ۱۴۰۱ در طرح تحول توسط آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور به آن اشاره شد. موضوعی که در مجامع کارشناسی پیرامون آن بحث‌های مهمی صورت گرفت.
علاوه بر این، مقام معظم رهبری هم در سال ۹۲ و هم در سال ۱۴۰۱ در دیدارهایی که با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتند به این موضوع اشاره کرده و فرمودند کار اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور از طریق مهندسی فرهنگی است و این امر نیز جز با اینکه شورا ماهیت و هویت قرارگاهی پیدا کند محقق نمی‌شود.
* فرهنگ هم باید عملکرد قرارگاهی داشته باشد
فارس: تعریف کلی قرارگاه چیست و در چه جاهایی کاربرد دارد؟
فیاضی: «قرارگاه» یک اصطلاح نظامی است که در ساحت فرهنگ و علم نیز به کار رفته است. مقام معظم رهبری عنوان کردند ممکن است اطلاق و استفاده از لغت قرارگاه در مورد فرهنگ برای بعضی از افراد نامأنوس باشد و موافق استعمال این کلمه نباشند؛ ولی این درست نیست، فرهنگ هم عرصه نبرد است و از این رو در اینجا نیز باید عملکرد قرارگاهی داشت. چراکه در حال حاضر در ساحت‌های سخت درگیر جنگ نیستیم؛ بلکه در ساحت فرهنگ و علم است که درگیر جنگ هستیم؛ بنابراین ماهیت قرارگاهی در این موارد هم قابل تصویر است.
قرارگاه مجموعه‌ای است که فرماندهی اصلی را در انجام وظایف‌اش کمک می‌کند و واحدهای عملیاتی را متناسب با اهدافی که وجود دارد تنظیم و هدایت می‌کند.
*گام‌های قرارگاهی برای شناسایی اولویت‌ها و نیازهای جامعه
فارس: از کارهای اصلی و اولویت‌دار قرارگاه برایمان بگویید.
فیاضی: کار اول قرارگاه شناسایی اولویت‌ها و نیازها است زیرا ابتدا باید بدانیم برچه موضوعاتی باید تمرکز کنیم. برای این کار باید بر روندها متمرکز شویم و تغییرات را رصد کنیم. این رصد نیز باید مبتنی بر یکسری معیارها و شاخص‌های درست و دقیق پیرامون فضای فرهنگ، علم و فناوری کشور باشد.
در گام بعدی باید نسبت به موضوعات اولویت‌دار راه حل علمی طراحی کنیم و مبتنی با آن اقدام به برنامه‌ریزی کنیم تا برای دستگاه‌هایی اعم از دستگاه‌های رسمی و غیر رسمی که در حوزه فرهنگ و علم و فناوری مؤثر هستند و کنشگری دارند تعیین تکلیف شود. عملکرد این دستگاه‌ها باید مبتنی بر تعیین اولویت‌هایی که اتفاق افتاده باشد؛ بنابراین در گام برنامه‌ریزی باید اولویت‌ها و راه‌حل‌های پیش‌بینی شده در برنامه سالانه دستگاه‌ها قرار گیرد.
کار بعدی قرارگاه انجام و هماهنگی بین دستگاه‌های عمل کننده در مقام اجرا است و این دستگاه‌ها اعم از رسمی و غیررسمی است؛ یعنی علاوه بر نهادهای حکومتی نهادهای مردمی هم هست و باید بتواند بین این مراکز انسجام، هم‌افزایی و درهم تنیدگی ایجاد کند. زیرا اگر این دستگاه‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند و نیروهایشان هم‌افزا شود، بهتر می‌توانند مسائل را حل کنند ولی اگر اینطور نباشد و هرکدام به صورت جزیره‌ای عمل کنند مسائل حل نمی‌شوند. مسائلی که جامعه به آن مبتلا است یک وجهی نیست؛ بلکه چند وجهی است و از این رو لازم است یک تبادل همکاری بین دستگاه‌های مختلف رخ دهد.
بنابراین در مقام راهبری باید انسجام و هماهنگی بین دستگاه‌ها رخ دهد و تعارض‌ها حل شود. درواقع باید موازی‌کار‌ی‌هایی که وجود دارد تدبیر شود. در مرحله بعد باید بر عملکرد دستگاه‌ها اعم از رسمی و غیررسمی نظارت شود که آیا مصوبات و جمع‌بندی‌هایی که رخ داده به منصه ظهور رسید یا نه.
در گام آخر هم باید نتیجه عملکرد دستگاه‌ها در کف جامعه سنجش شود؛ یعنی نیاز به بازخورد سنجی داریم. در بازخورد سنجی صرفاً بر عملکرد دستگاه‌ها نظارت نمی شود بلکه بحث بر این است که آیا تصمیمات و فعالیتهای پیروی آن در جامعه اثرگذار بوده یا خیر؟ این مراحل باید در قرارگاه‌ها عمل شود و اتفاق بیفتد.
نکته مهم این است که موفقیت قرارگاه در گروی این است که قرارگاه باید بتواند با مجموعه‌های علمیاتی ارتباط معناداری داشته باشد. یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیرخانه باید بتوانند با دستگاه‌های عامل مانند آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تمام دستگاه‌های فرهنگی که در کشور داریم ارتباط دو سویه خوبی برقرار کنند.
۴ ستاد علم و فناوری، فرهنگی و اجتماعی، تعلیم و تربیت و زنان و خانواده و همچنین مرکزی با نام مرکز رصد برنامه ریزی و ارزیابی در دبیرخانه شورا تشکیل شده است
براساس اقتضائات قرارگاهی شدن که بیان شد باید تغییراتی در ساختار و سازمان و رویه های دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی رخ می داد که در همین راستا شاهد تشکیل ۴ ستاد علم و فناوری، فرهنگی و اجتماعی، تعلیم و تربیت و زنان و خانواده و همچنین مرکزی با نام مرکز رصد برنامه ریزی و ارزیابی هستیم.
در مجموع دبیرخانه ستادها مسؤول طراحی راه حل‌ها و سیاست‌ها، راهبری دستگاه در مقام اجرای مصوبات و نظارت‌های تخصصی هستند و مرکز رصد و برنامه‌ریزی و ارزیابی نیز مسؤول رصد مسائل، تعیین اولویت‌ها برنامه ریزی‌های کلان، تدارک تئوری‌های کلان و نظارت‌های فراستادی است که این اقدامات را در یک تعامل وثیقی با هم ستادها انجام می‌دهد.
نکته مهم دیگر این است که این اقدامات دبیرخانه در راستای عمل به فرموده مقام معظم رهبری درباره بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور است. بازسازی مزبور مربوط به گزاره‌ها یا آموزه‌های اشتباهی بود که در افکار عمومی شکل گرفته و در نتیجه این کار باید این آموزه ها به گزاره درستی تبدیل شود که کار سنگینی است و نباید انتظار داشته باشیم ظرف مدت ۸-۶ ماه این اتفاق رخ دهد.
لازمه قرارگاهی شدن به زمان بودن و عملیات سریع است. در حال حاضر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مسائل مختلف ورود پیدا می‌کند. شورا پیش از این در برخی مواقع در سیاست‌گذاری باقی می‌ماند ولی در حال حاضر علاوه بر سیاست‌گذاری در مقام اجرا و نظارت نیز کنار دستگاه‌ها است و به محض اینکه مسأله‌ای پیش می‌آید دستگاه‌های مرتبط در شورا حضور می‌یابند و مسأله شکافته می‌شود و موارد مبهم مشخص و با تدابیر لازم تصمیم‌گیری می‌شود و اقدامات اولیه انجام می‌شود از این رو ساختار و روش ما کامل مسأله محور شده است.
* رصد و شناسایی روندهای داخلی و بین‌المللی
فارس: درمورد رصد برایمان بگویید.
فیاضی: یکی از مساله‌های مهمی که از نیازمندی‌های قرارگاهی شدن است موضوعاتی از جمله مساله‌ها، چالش‌ها، تغییرات آشکار و پنهان است که باید روی آن اشراف کامل داشته باشیم تا بتوانیم براساس آن اولویت‌ها را شناسایی کنیم. خیلی از مسائل اولویت نیستند و توان و انرژی برایشان می‌گذاریم در صورتی که ریشه اصلی نیستند. بنابراین برای شناخت اولویت‌ها نیاز به کار رصد عالمانه داریم.
نکته مهمی که در رصد وجود دارد این است که باید در این پروسه روندهای داخلی و بین‌المللی را شناسایی کنیم و بتوانیم بر اساس آنها اولویت‌ها را معلوم کنیم. علاوه بر این باید شاخص‌ها و آمارهای مبتنی بر آنها دقیق باشد تا بتوانیم مشکلات را صحیح تشخیص دهیم. اکنون در بین مجموعه‌های رصدی شاهدیم که هم یک وحدت رویه‌ای در تعریف شاخص‌ها وجود ندارد و هم در آمار و اطلاعات حوزه‌های مختلف وحدت روشی و اعتباری وجود ندارد. اطلاعات و آمار در حوزه علم یک مقدار دقیق‌تر است ولی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی که مسائل کیفی‌‌تر است و اعداد و ارقام اطلاعات در حکمرانی مورد نیاز است، مشکلاتی را برای حکمرانی ایجاد کرده است.
به عنوان مثال در حوزه مهاجرت، آمار و اطلاعات دقیقی درباره مهاجرت مثبت و منفی وجود ندارد به گونه‌ای که بین دستگاه‌های مربوطه ناهمگرایی است و شاخص‌های رصدی شان نیز یکسان نیست و همین سبب شده حکمران نتواند تصمیم صحیحی در مورد آن بگیرد.
ساماندهی به این مراکر رصدی و ایجاد هماهنگی و تامین اعتبار علمی یافته‌های آنها یکی از وظایفی که به مرکز رصد سپرده شده است. در همین راستا ما به رصد مجموعه‌های رصدی پرداخته‌ایم که نتیجه آن دستیابی به ۹۴ مجموعه رصدی در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و علم و فناوری شده است.
فارس: حوزه رصد بیشتر به چه مسائلی ورود می‌کند و آنها را تجزیه و تحلیل می‌کند؟
فیاضی: یکی از فعالیتهای مهم در حوزه رصد تشکیل و راه اندازی اتاق وضعیت حوزه فرهنگ، مسائل اجتماعی و علم و فناوری است تا با ایجاد داشبوردهای مناسب برای هر یک از سطوح مدیریتی روندها و تغییرات به دقت نمایش داده شود و تصمیم‌گیری‌ها مبتنی بر اطلاعات و روندپژوهی‌های دقیق باشد.
وقتی سراغ نظارت بر مصوبات می‌رویم می‌بینیم که خیلی از دستگاه‌ها وظایف خود را به خوبی انجام نداده‌اند که باید برای آنها تدبیر شود.
نکته مهم دیگر درباره نظارت است. نظارت بر مصوبات امر مهمی است که کمی مغفول مانده است. وقتی سراغ نظارت بر مصوبات می‌رویم می‌بینیم که خیلی از دستگاه‌ها وظایف خود را به خوبی انجام نداده‌اند که باید برای آنها تدبیر شود. یکی از فعالیتهای مهم مرکز رصد و برنامه‌ریزی و ارزیابی رصد برنحوه اجرای مصوبات است. همین الان اجرای سه مصوبه تسهیل ازدواج برای دانشگاهیان، یکپارچه سازی سکوهای تربیت و آموزشی و علمی و فناوری و باشگاه دانش پژوهان جوان در دستور کار است که پیرامون آنها جلسات مختلفی برگزار شده است و نتیجه این بررسی ها به صحن شورا و افکار عمومی ارائه خواهد شد.
البته نظارت بر مصوبات تخصصی که ناظر به حوزه‌های تخصصی ستادهای چهارگانه دبیرخانه است توسط خودشان انجام خواهد شد و تنها نظارت بر مصوباتی در دستور کار مرکز رصد برنامه‌ریزی و ارزیابی قرار دارد که فراستادی هستند.
