معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نظام‌سازی قرآنی را اساسی‌ترین گام در تحقق توسعه فرهنگ قرآنی دانست و به کارکرد‌های ادبیات و اصطلاح‌شناسی توسعه فرهنگ قرآنی پرداخت.
رضا سلامت‌پناه، معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، به اهمیت شناخت ادبیات توسعه فرهنگ قرآنی برای مدیران قرآنی کشور اشاره کرد و با ارائه مبانی این موضوع گفت: پس از ۱۴ سال از تشکیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی، ادبیاتی در این عرصه شکل گرفت که قرار بود مبنای وفاق ما باشد، اما تغییرات پیاپی مدیران موجب بی‌توجهی به این ادبیات شد. مبانی و مدل کارکردی توسعه فرهنگ قرآنی و امور قرآنی یکی از ظرفیت‌ها و مزیت‌های ما نسبت به سایر حوزه‌های فرهنگ است و تا زمانی که ادبیات مدون و قوی‌تری نداشته باشیم، باید همین ادبیات را بپذیریم و به همین دستاورد پایبند باشیم.
وی با بیان اینکه آیه ۳۲ سوره مبارکه فاطر که می‌فرماید: «ثمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ» یعنی (سپس این کتاب را به آن بندگان خود که [آنان را]برگزیده بودیم به میراث دادیم پس برخى از آنان بر خود ستمکارند و برخى از ایشان میانه‌رو و برخى از آنان در کارهاى نیک به فرمان خدا پیشگامند و این خود توفیق بزرگ است)، سرعنوان منشور توسعه فرهنگ قرآنی و مدل کارکردی آن است، گفت: در معانی الاخبار، شیخ صدوق در تفسیر این آیه از قول امام جعفر صادق(ع) آمده است: «الظالمُ یَحُومُ حومَ نفسِه، والمقتصدُ یحوم حوم قلبه، والسابقُ یحومَ حومَ ربِّه عزوجل.» یعنی: «شخص ظالم، پیوسته گرد هوس و امیال نفس خویش می‌گردد، مقتصد(میانه‌رو)، بر گِرد دل خویش و سابق، مقاصد خود را به کلى به کنارى گذاشته و همواره آهنگ رضاى خداى خویشتن را دارد».
معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی ادامه داد: یکی از مهمترین ظرفیت‌های مجموعه‌های قرآنی در کشور ظرفیت قرآنی‌ای است که سلوک و کلام قرآنی مقام معظم رهبری پدید آورده است و بسیاری از دستاوردهای ما حول همین ظرفیت ایجاد شده است. جمله معروف ایشان در دیدار قرآنی رمضانیه که فرمودند: «کارى که قرآنى‌ها امروز در کشور ما می‌کنند، به نظر من یک کار راهبردى و مهم است. حقیقت این است که بحمدالله در این چند سال، جامعه قرآنى پیشرفت بسیار زیادى کرده است. این جاى شکرگزارى دارد؛ ولى فاصله ما با آنچه مطلوب است، فاصله زیادى است.» در واقع هم توجه و فاصله ما به امر مطلوب قرآنی و هم ترمیم این فاصله را مطالبه می‌کند. لازمه تحقق این مطالبه مقام معظم رهبری نیز توجه به فعالیت‌های قرآنی به عنوان امری راهبردی است و البته برنامه‌ریزی و مدیریت امر راهبردی نیازمند ادبیات راهبردی و گفتمان‌سازی آن است. بر همین اساس و باتوجه به صحبت‌هایی که با دبیر محترم شورا داشتیم بنا شد طی جلساتی در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مبانی ادبیات توسعه فرهنگ قرآنی مرور شود تا موجب آشنایی مدیران قرآنی با مبانی نظری توسعه فرهنگ قرآنی و در اقدام و عمل به اسناد راهبردی و مأموریت‌های دستگاهی وحدت رویه ایجاد کند.
سلامت‌پناه تصریح کرد: اتفاقات مبارک یک دهه اخیر بعد از تصویب منشور توسعه فرهنگ قرآنی و مطالبات رهبری و حمایت‌های حاکمیت، فرصت‌هایی را در اختیار اهل قرآن قرار داد از ویژگی‌های مسیر طی شده یک دهه اخیر تجربه‌اندوزی نهادها در مدیریت راهبردی امور قرآنی و تسهیل مسیر حکمرانی قرآنی بود که منجر به ایجاد سرمایه‌های اعتباری و اقتداربخش از سویی و فراهم شدن ظرفیت انحصاری سیاستگذاری در امور قرآن از سوی دیگر شد. اکنون در موقعیت امیدآفرینی هستیم که مسیر فعالیت‌های قرآنی با تصویب اسناد راهبردی در قالب سیاستها، اهداف و اقدامات و برنامه‌های ملی کاملاً روشن است و ساختارهای قرآنی نیز در حد قابل قبولی تکثیر و رشد یافته‌اند و نقش‌آفرینان اصلی و بازیگران بخش‌های مردمی و دولتی نیز به تبع دارای ظرفیت تعاملی و در حال توسعه‌اند.
وی به کارکرد‌های اصطلاح‌شناسی توسعه فرهنگ قرآنی اشاره کرد و گفت: با این همه نقاط قوت که البته ناظر به همان پیشرفت جامعه قرآنی است که در بیان مقام معظم رهبری اشاره شد، ولی فقدان مفاهمه و یکپارچگی گفتمانی و نگرشی در حوزه امور قرآنی از جمله آسیب‌های جدی اولی قابل رفع است. یکی از کارکرد‌های اصلی اصطلاح‌شناسی توسعه فرهنگ قرآنی اجرای دقیق‌تر منشور توسعه فرهنگ قرآنی و اسناد مرتبط و جلوگیری از یکسونگری‌های برخی افراد و مسئولان در فعالیت‌های قرآنی است. امروز مدیریت فرازمانی مقوله‌ای جدی در مدیریت است، یعنی مسئولیت‌ها از زمانی که ما آن را تحویل می‌گیریم شروع نمی‌شود بلکه قبل‌تر از آن شروع شده و بعد از ما هم مسیر و اهداف مشخص ادامه خواهد داشت و ما در یک قطعه از این مسیر قرار است مدیریت وصول به اهداف جزیی‌تر را عهده‌دار شویم نه آنکه همه چیز از ما آغاز و به ما ختم شود. بسیاری از یکسونگری‌ها و جزم‌اندیشی‌های مدیران ما به دلیل فقدان آگاهی از مسیر طی شده و عدم تسلط بر اسناد بالادستی و اصطلاحات راهبردی مرتبط با آن است. شناخت و اجرایی‌سازی ادبیات راهبردی اسناد اصطلاحات آن موجب انسجام‌بخشی و کارآمدسازی فعالیت‌ها و عامل پرهیز از هرگونه سوءتفاهم یا چندگانگی در تعبیر و تلقی برنامه‌های قرآنی و فهم دقیق از مأموریت‌های نهادی است. همچنین شکل‌گیری نظام اولویت مسائل قرآنی و تاکید بر باید‌ها و پرهیز از نباید‌ها از دیگر موارد مهم در این عرصه است.
اصطلاحات اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی
سلامت‌پناه با بیان اینکه اصطلاحات اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی شامل «توسعه فرهنگ قرآنی»، «فرهنگسازی قرآنی»، «نظام‌سازی قرآنی» و «فعالیت‌های قرآنی» است، گفت: فعالیت‌های قرآنی شامل پژوهش و آموزش عالی قرآنی، تبلیغ و ترویج قرآن، آموزش عمومی و مدیریت امور قرآنی می‌شود و در چارچوب این اصطلاحات اسناد راهبردی و مأموریت‌های سازمان‌های قرآنی سامان یافته است. توسعه فرهنگ قرآنی بر همین اساس توسعه فرهنگ قرآنی به عنوان کارکرد اساسی نظام توسعه فرهنگ قرآنی چنین تعریف می‌شود: تعمیم و تعمیق شناخت و ایمان به قرآن و ارتباط و انس با آن و تحقق مضامین آیات قرآنی در رفتار فردی و اجتماعی اقشار مختلف جامعه.
سلامت‌پناه با بیان اینکه نظام توسعه فرهنگ قرآنی دوکارکرد اساسی بنام فرهنگسازی و نظام‌سازی قرآنی دارد که مأموریت اصلی برخی از دستگاه‌های کشور است، گفت: فرهنگسازی قرآنی تعالی نگرش افراد جامعه نسبت به قرآن كريم در حوزه باور، علم و عمل است که از طریق توسعه آموزش عمومی قرآن و توسعه فعالیت های تبلیغی‌‌ترویجی قرآنی انجام می‌شود. در واقع فرهنگسازی قرآنی تلاش‌های فکری و عملی است که در راستای نهادینه‌کردن قواعد و ارزش‌های قرآنی در ابعاد اعتقادی و عملی، در حیات فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه صورت می‌گیرد. برهمین اساس دو بال آموزش عمومی قرآن و توسعه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی موجب پرواز در حوزه فرهنگسازی قرآنی است.
نظام‌سازی قرآنی
وی به نظام‌سازی قرآنی به عنوان دیگر کارکرد اصلی توسعه فرهنگ قرآنی پرداخت و گفت: نظام‌سازی قرآنی بازطراحی نظام‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و خرده‌نظام‌های آن مبتنی بر مفاهیم و معارف قرآنی است. تحقق فرهنگ قرآنی در جامعه، مستلزم اصلاح و انطباق نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و خرده‌نظام‌های آنها با مبانی قرآنی است؛ چرا‌که در غیر این صورت این نظام‌ها تأثیر طبیعی فرهنگسازی ناشی از آموزش عمومی و تبلیغ و ترویج قرآنی را تحت الشعاع قرار خواهند داد. درواقع نظام‌سازی قرآنی امری پیچیده، طولانی‌مدت و اساسی‌ترین گام در تحقق توسعه فرهنگ قرآنی است. کار اصلی کمیسیون پژوهش و آموزش عالی قرآنی ما با همکاری حوزه علمیه در حوزه نظام‌سازی قرآنی است و تولید دانش و نیروی متخصص و تدوین مدل‌های اجراسازی آن است. در واقع نظام‌سازی نقطه اتصال و حلقه وصل توسعه فرهنگ قرآنی به تمدن قرآن بنیان است که گستره و ابعاد آن موجب مغفول ماندن آن نیز شده است. البته این نوید خرسندکننده را هم بدهیم که نظر به اهمیت موضوع دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با توجه به سوابقی که در این حوزه دارند شخصاً برگزاری جلساتی علمی در این حوزه را آغاز کردند.
معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی تعریفی از فعالیت‌های قرآنی ارائه کرد و ادامه داد: فعالیت‌هایی که به منظورشناخت و شناساندن قرآن و معارف آن و تقویت ایمان به قرآن و انس با آن و بهره‌گیری فرد و جامعه از قرآن انجام می‌شود، فعالیت‌های قرآنی است. این یعنی هرگونه برنامه‌ریزی و تلاش فردی، جمعی و اجتماعی به منظور شناخت و شناساندن قرآن، بهره‌برداری اخلاقی، معنوی و علمی از آموزه‌ها و پیام‌های قرآن، تقویت ایمان و انس به قرآن، نشر و ترویج الفاظ و معانی قرآن و در نهایت، عمل و پیاده‌سازی آموزه‌ها و ارزش‌های قرآنی در سطوح مختلف ازجمله خانوادگی، محلی، شهری، استانی، ملی و جهانی.
سلامت پناه با بیان اینکه فعالیت‌های قرآنی شامل پژوهش و آموزش عالی قرآنی، تبلیغ و ترویج، آموزش عمومی و مدیریت امور قرآنی است، گفت: دستگاه‌های متولی امور قرآنی باید در حوزه‌های ذاتی دستگاه خود به فعالیت‌های قرآنی مرتبط ورود و از بی‌برنامگی و تشتت و عدم التزام به اسناد راهبردی خودداری کنند.
فعالیت‌های پژوهش قرآنی
معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ادامه به توضیح و تعریف انواع فعالیت‌های استاندارد قرآنی پرداخت و نخست از پژوهش قرآنی آغاز کرد و گفت: پژوهش قرآنی شامل پژوهش‌هایی است که با هدف شناخت قرآن و معارف آن و وظایف فرد و جامعه نسبت به قرآن و چگونگی تحقق توسعه فرهنگ قرآنی در جامعه انجام می‌شود. پژوهش‌های قرآنی که دانش مورد نیاز نظام توسعه فرهنگ قرآنی را تأمین می‌کند در واقع کارکرد تأمین و پشتیبان این نظام را عهده‌دار است.
وی با توجه به نیاز مفرط به این فعالیت افزود: ما انباشتی از تحقیقات و پایان‌نامه‌های قرآنی داریم در حالی که انبوهی از مسائل قرآنی ما بی پاسخ و بر زمین مانده است. این نشان‌دهنده عدم ارتباط پژوهش‌‌ها با مسائل واقعی قرآنی کشور است. قبلاً در یک بررسی علمی همه نشریات علمی پژوهشی قرآنی را بررسی کردیم و مواجه شدیم با اینکه حدود ۹۵ درصد از پژوهش‌های قرآنی ما با کاربردی‌سازی علوم و معارف قرآنی و مسائل ماموریتی دستگاه‌های قرآنی کاملاً بیگانه است پس دانش مورد نیاز امور قرآنی در نهادهای علمی قرآنی کشور تأمین نمی‌شود و آموزش عالی قرآنی نیز به تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز امور قرآنی کشور نمی‌پردازد. این به معنای هدررفت ظرفیت‌های قرآنی کشور است.
فعالیت‌های آموزش عالی یا تخصصی قرآنی
معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی در تعریف اصطلاح آموزش عالی و تخصصی قرآن گفت: برنامه‌های آموزشی که به منظورتربیت نیروی انسانی متخصص فعالیت‌های مختلف آموزشی، ترویجی و پژوهشی قرآنی به اجرا در می‌آید، فعالیتی بنام آموزش عالی و تخصصی قرآنی است واین کارکرد منجر به توانمندسازی و تربیت نیروی انسانی متخصص نظام توسعه فرهنگ قرآنی و پشتیبانی این نظام خواهد شد؛ یکی از مشکلات اصلی دانشگاه‌های ما فقدان برنامه درسی و آموزشی برای تربیت و تأمین هنرمند رسانه‌ای و فرهنگی قرآنی و مدیران راهبردی و عملیاتی قرآنی است و مراکز آموزش عالی قرآنی ما تنها حوزه به مناسبات لفظ و معنا و علوم و تفسیر قرآن می‌پردازند.
فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی
سلامت‌پناه به بیان اصطلاح فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی پرداخت و اظهار کرد: اصطلاح بعدی فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی است که شامل فعالیت‌هایی می‌شود که با به‌کارگیری دانش، روش و ابزار‌های مختلف هنر و ارتباطات، به منظور گسترش توجه و اشتیاق نسبت به قرآن کریم موجب توسعه فرهنگ قرآنی در جامعه انجام می‌شود که کارکرد آن خلق، تولید و عرضه آثار و محصولات فرهنگی، هنری، رسانه‌ای مبتنی برمضامین قرآنی در جهت توسعه فرهنگ سازی قرآنی است.
صنایع خلاق قرآنی
وی به لزوم پرداختن به صنایع خلاق قرآنی در حوزه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآن پرداخت و گفت: یک شهر و استان در چین که حدوداً با اصفهان ما برابر است نزدیک به ۶۰ درصد محصولات اسباب‌بازی جهان را تولید می‌کند که از میزان تولیدات و درآمد صادرات نفتی ما بیشتراست. یکی از مهمترین موضوعاتی که باید به آن ورود کنیم صنایع خلاق و اسباب‌بازی‌های قرآنی است؛ ابزاری که منجر به آشنایی با قرآن و حب و انس با قرآن می‌شود و این موضوع از جمله موضوعات مهم و بر زمین مانده است که می‌تواند هم تسهیلگر حضور مؤسسات قرآنی در حوزه فرهنگ‌بنیانی و هم تأمین‌کننده مالی و پشتیبانی مستمر آنها باشد. در واقع فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی، آن دست از فعالیت‌هایی است که با حامل‌های فرهنگ، هنر و رسانه تعریف می‌شود. ما هنوز تعریفی از بسیاری از فعالیت‌های مؤثر تبلیغی ترویجی قرآنی مانند سینما و فیلم قرآنی نداریم و این هم یکی از مسائل است.
فعالیت‌های آموزش عمومی قرآنی
سلامت‌پناه به تعریف آموزش عمومی قرآنی پرداخت و گفت: این حوزه شامل برنامه‌های آموزشی مربوط به خواندن و درک مفاهیم و معارف قرآن است که برای انس آحاد جامعه با قرآن و استفاده از آن ارائه می‌شود.
وی حوزه آموزش عمومی قرآن را یکی از مرسوم‌ترین و عمومی‌ترین حوزه فعالیت‌های قرآنی دانست که خود شامل دو بخش آموزش عمومی رسمی و غیر رسمی قرآنی است و آموزش و پرورش و مؤسسات مردمی ذیل کمیسیون آموزش عمومی قرآن به راهبری و اجراسازی برنامه‌های آموزش عمومی قرآن می‌پردازند. کارکرد آموزش عمومی قرآن ایجاد توانایی خواندن همراه با فهم و تدبر در قرآن و بهره‌گیری مردم از تعالیم قرآن در زندگی در جهت نهادینه شدن فرهنگ انس با قرآن کریم و تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن در جامعه است.
سلامت‌پناه با اشاره به ورود غیرلازم و خارج از مأموریتی که سال‌هاست وزارت ارشاد به حوزه آموزش عمومی قرآنی کرده است گفت: وزارت وزارت ارشاد در این حوزه نمی‌تواند ورود کند مگر در حوزه آموزش هنرهای قرآنی، فرهنگ و رسانه قرآنی که البته این علاوه بر سایر ظرفیت‌های تبلیغ و ترویجی مانند استانداردسازی و فرهنگسازی این حوزه است. امروز یکی از مهمترین چالش‌های ما همین است که چرا دستگاه‌ها در حوزه مأموریت اصلی خودشان ورود نمی‌کنند.
منبع:ایکنا
