مراسم تکریم از منتخبان دوره بیست و چهارم و بیست و پنجم خادمان قرآن کریم دیروز (شنبه، ۲۵ بهمن) با حضور حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری و دکتر سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با رعایت شیوه نامه های بهداشتی برگزار شد. در این مراسم آماری از عملکرد ۴۰ ساله قرآنی کشور ارائه و تعداد حافظان کل قرآن ده‌ها هزار نفر اعلام شد. 
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم عنوان کرد: در حوزه حفظ قرآن حداقل ده ها هزار حافظ کل و صدها هزار حافظ بخشی از قرآن در کشور داریم که البته می توان گفت حداقل ده هزار حافظ کل قرآن داریم و ۲۰ تا ۳۰ هزار حافظ کل قرآن قدر متیقن است و رقم های بالاتری نیز گفته می شود.
مشخص نبودن آمار دقیق حافظان کل قرآن یکی از مسائلی است که هنوز متولیان امور قرآنی نتوانسته‌اند راهی برای آن بیابند ولی مسئله مهمتر پایین بودن این آمار نسبت به پیش بینی سند چشم انداز طرح ملی حفظ قرآن کریم است.
به عقب برمی‌گردیم یعنی مرداد سال ۹۰ که رهبر معظم انقلاب از ضرورت تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن سخن گفتند و در اسفند ۹۳ کلیات طرح ملی حفظ قرآن کریم در شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور به تصویب رسید و تدوین برنامه اجرایی آن نیز به کمیسیون توسعه آموزش عمومی و کمیسیون تبلیغ و ترویج دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی واگذار شد.
در این میان یعنی از سال ۹۰ تا ۹۳ اتفاقاتی رخ داد که جالب است. در بهمن ۹۰ نخستین جلسه ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد و در همان ایام مدیر کل وقت دفتر قرآن، نماز و عترت وزارت آموزش و پرورش گفت که بیش از دو میلیون دانش آموز و فرهنگی در طرح ملی حفظ قرآن کریم ثبت نام کرده اند. این در حالی است که به گفته محمد بنیادی دو سوم از استان‌ها به دلیل استقبال بالای دانش آموزان و فرهنگیان موفق به ثبت نام نشده‌اند.
کافی است نگاهی به آمار آن زمان بیاندازیم که بنیادی گفته بود تا آن زمان یعنی بهمن سال ۹۰ در حدود پنج هزار نفر در بخش حفظ کل قرآن، بیش از هزار و ۳۰۰ نفر در بخش حفظ ۲۰ جزء و سه هزار و ۵۰۰ نفر در حفظ ۱۰ جزء، ثبت نام و تحت آموزش قرار گرفته‌اند.
برای ثبت دقیق این آمارها که از سوی نهادها و سازمان های گوناگون بیان می‌شد نیاز به یک بانک اطلاعاتی احساس می‌شد تا تمام آمار مربوط به حافظان قرآن در یک جا تجمیع شود و محمود کریمی دبیر وقت ستاد طرح ملی حفظ قرآن کریم وعده داده بود که تا پایان سال ۹۱ بانک اطلاعاتی تمامی حافظان قرآن کریم از طریق پایگاه اطلاع رسانی این ستاد تشکیل شود اما این بانک اطلاعاتی در آن زمان به بوته فراموشی سپرده شد.
محمدرضا مخبر دزفولی دبیر وقت شورای عالی انقلاب فرهنگی این طرح را مرداد سال ۹۵ به وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی و علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان های صدا و سیما، تبلیغات اسلامی، اوقاف و امور خیریه، ستاد کل نیروهای مسلح و دستگاه های دولتی و عمومی ابلاغ کرد. بر اساس این طرح تمام دستگاه‏‌های اجرایی موظف شدند برنامه‌های خود را به منظور بررسی و یکپارچه‏ سازی و تصویب به ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم زیر نظر شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارسال کنند و در دوره‏‌های زمانی معین، نتایج حاصل از اجرای برنامه‏‌ها را به ستاد گزارش دهند. بر این اساس ۱۶متولی برای تحقق راهبردهای طرح ملی حفظ قرآن کریم تعیین شد و ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن، اقدامات ملی این سند را به دستگاه ها و نهادهای متولی ابلاغ کرد.
حال سوال این است که از سال ۹۰ تاکنون، چند حافظ قرآن از سوی سازمان ها و نهادهای قرآنی تربیت شده اند؛ سوالی که هنوز کسی نتوانسته پاسخی دقیق برای آن داشته باشد زیرا تعدد سازمان ها و نهادهای مرتبط برای تربیت حافظان قرآن از یک طرف و مشخص نبودن تعریف دقیق از واژه «حافظ » باعث شده تا آماری درست و واقعی در این زمینه تعیین نشود.
آشفتگی در آمار حافظان
محمد انجم شعاع معاون سابق هماهنگی و نظارت شورای توسعه فرهنگ قرآنی در فروردین ۹۷ گفت: آمارهای اولیه از تعداد حافظان قرآن دچار آشفتگی بود به گونه ای که تکرار تعداد حافظان و تعدد نهادهای مربوطه باعث این تصور شد که هشت میلیون و ۹۰۰ هزار حافظ قرآن وجود دارد در حالی که آمارها پائین تر از آن بود.
با این حال مسئول گروه مهندسی سامانه ملی طرح حفظ قرآن، آماری ارائه داد و تعداد کل حافظان قرآن را حدود یک میلیون نفر برآورد کرد. نوید نصر گفت: بیش از ۵۸۷ هزار حافظ نیم جزء، ۳۴۶ هزار نفر حافظ یک جزء و تعدادی هم حافظان از دو جزء تا ۲۶ جزء هستند و تعداد حافظان کل قرآن نیز شش هزار و ۷۸۴ نفر است.
وی با اشاره به کارهای انجام شده برای تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن در خرداد ۹۷ گفت: کار حفظ قرآن نیازمند کار جمعی است و ۱۵ دستگاهی که می توانستند در این زمینه نقش آفرینی کنند، در کنار دبیرخانه طرح ملی حفظ قرآن به میدان آمدند.
۱۵ نهاد متولی حفظ
منظور انجم شعاع از ۱۵ سازمان و نهاد شامل وزارت آموزش و پرورش، مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، دبیرخانه شورای قرآن حوزویان (مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم، خراسان و اصفهان)، ستاد کل نیروهای مسلح و هیئت رسیدگی به امور مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت است.
وزارت خانه های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، سازمان تبلیغات اسلامی، دبیرخانه ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن، سازمان اوقاف و امور خیریه، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، سازمان بسیج مستضعفین و آستان قدس رضوی نیز از دیگر نهادهایی هستند که برای تربیت حافظان قرآن پای کار آمده اند.
انجم شعاع اضافه کرد: این مساله نشان دهنده عزم اولیه ملی برای این موضوع است و به همین دلیل، با کمک این دستگاه ها، مجموعه راهبردهای طرح ملی حفظ را تقدیم و ۱۹۲ اقدام ملی را تعریف کردیم.
۲۰۰ اقدام فراملی برای تربیت حافظان قرآن
وی با بیان اینکه این اقدام ها با برگزاری ده ها جلسه کارشناسی با دستگاه های مختلف برنامه ریزی شده، افزود: به این جمع بندی رسیده ایم که برای تحقق تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن که مورد نظر رهبر معظم انقلاب است، باید حدود ۲۰۰ اقدام ملی و فرادستگاهی انجام شود البته قبول داریم که همه اجزاء و نظام قرآنی کشور در این زمینه به صورت کامل با یکدیگر ارتباط پیدا نکرده اند.
البته انجم شعاع در تیر ماه ۹۷ گفت که در خوشبینانه‌ترین آمار می توان از تربیت ۲۰ هزارحافظ کل قرآن سخن گفت. وی در همان زمان گفت که یک میلیون و ۱۲هزار کدملی در سامانه حفظ قرآن به ثبت رسیده و بر اساس آمار این سامانه بیش از۶۰ درصد از حافظان قرآن فقط نیم جزء حفظ هستند.
وی به تربیت ۱۰میلیون حافظ کل به عنوان افق ترسیم شده تا سال ۱۴۱۴ اشاره کرد و گفت: در سند طرح ملی حافظ قرآن، حافظ کل یا حافظ بخش زیادی از قرآن تعریف شده که شامل ۲۰ جزء به بالا است. به همین دلیل تاکید کرد باید همه دستگاه هایی که نامشان در طرح ملی قرآن کریم آمده پای کار بیایند و در واقع تربیت این تعداد حافظ نیازمند یک عزم و اراده ملی است.
انجم شعاع آماری از کارهای انجام شده ارائه داد و گفت: علاوه برچهار مجموعه مقدسه بزرگ، بیش از دو هزار ۷۰۰ امامزاده نیز ساماندهی شده تا دراین طرح به کار گرفته شوند.
البته وی از تجمیع اطلاعات همه دستگاه‌های بزرگ در سامانه حفظ قرآن سخن گفت که در ابتدای سال ۹۷ رونمایی شده بود و تاکید کرد که رسیدن به ۱۰ میلیون حافظ قرآن، بدون ایجاد تحول اساسی در سبک زندگی فردی و اجتماعی و رویکرد های مدیریتی ممکن نیست.
شورای توسعه فرهنگ قرآنی فروردین ماه سال ۹۷، طی مراسمی از سامانه ملی حفظ قرآن رونمایی کرد تا کاملترین و دقیق ترین اطلاعات مربوط به حافظان قرآن ارائه شود. حجت الاسلام حمید محمدی دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی در آن جلسه از اهداف راه اندازی سامانه ملی حفظ قرآن سخن گفت و به نکاتی از جمله ضرورت دستیابی به آمار دقیق حافظان و مسیر تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن اشاره کرد و افزود: هماهنگ سازی و هدایتگری سازمان ها و نهادها برای اجرای طرح ملی حفظ قرآن و نظارت بر فرایندها در حوزه مدیریت حفظ قرآن، از دیگر مزایای این سامانه است.
تربیت سه و نیم میلیون حافظ تا ۱۴۰۴
بر اساس بند دوم چشم انداز طرح ملی حفظ قرآن کریم آمده است «لازم است تا پایان سند چشم انداز در ۱۴۰۴ کلیه ظرفیت ها برای ترویج و فرهنگ سازی حفظ قرآن به کار گرفته شود و سامانه ها و ساز و کارهای اجرای طرح ملی، مستقر و حدود یک‏ سوم از چشم‏ انداز طرح (سه و نیم میلیون حافظ کل قرآن) محقق شود.» این درحالی است که آمار حافظان کل قرآن تا به امروز فراتر از ۳۰ هزار نفر نیست.
اردیبهشت سال گذشته در صد و یکمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور، مدیریت ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم به رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شد. مهدی قره شیخلو رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه در بهمن سال گذشته اعلام کرد: چنانچه طرح ملی حفظ نتواند انتظارات جامعه قرآنی را برآورده کند، بهتر است تعطیل شود یا راهبری آن به سازمان دیگری واگذار شود.
وی درباره بهبود وضعیت حفظ قرآن و تحقق منویات رهبر انقلاب در این زمینه معتقد است برای موضوع حفظ باید دو کار انجام دهیم، یکی فرهنگسازی است، یعنی باید تلاش کنیم فرهنگ حفظ قرآن در بین مردم باب شود و راه رسیدن به این فرهنگ، عادت کردن به قرآن‌خوانی است. به گفته این قاری قرآن اگر در کشور ۵۰ میلیون نفر در روز مقیّد باشند ۱۰ دقیقه قرآن بخوانند، می‌توانیم امیدوار باشیم ۱۰ سال دیگر سه میلیون حافظ داشته باشیم، وقتی تلاوت در بین مردم جایگاه تعریف شده‌ای ندارد و به مناسبت‌ها محدود می‌شود، معلوم است که به این راحتی به ۱۰ میلیون حافظ قرآن نخواهیم رسید.
ضرورت بازبینی در طرح ملی حفظ
وی افزود: کار دوم بعد از فرهنگ‌سازی، اجرای برنامه و طرح‌های انگیزشی است. اگر کارهای زیرساختی انجام ندهیم هیچ‌گاه حجم چند میلیونی شکل نخواهد گرفت. بنابراین باید طرح‌ها، جدی مورد پردازش قرار گیرد وگرنه با این ستادهای غیر واقعی به جایی نخواهیم رسید مگر اینکه همه دستگاه‌ها و نهادها عزم و اراده پیدا کنند. اگر ببینیم همه آمادگی دارند ما هم در ستاد ادامه خواهیم داد.
رحیم قربانی نایب رئیس هیات‌ مدیره اتحادیه کشوری موسسات و تشکل های قرآن و عترت نیز در این زمینه به خبرنگار معارف ایرنا گفت: از همان اوایل طرح ملی حفظ قرآن بارها این مساله را به عنوان انتقاد مطرح کردم و در جلسات مختلف آن را گفته ام. به نظر می رسد برنامه ریزی هایی که در شورای توسعه فرهنگ قرآنی و پس از آن در ستاد طرح ملی حفظ قرآن کریم شکل گرفت، اصولی نبوده و اکنون نیز که پس از چند سال این طرح به سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شده، آینده روشنی برای این مساله مشخص نشده است.
قربانی افزود: وقتی وارد جزییات این طرح می شویم، موضوع های گوناگونی مطرح می شود و حتی مقدمات اجرای این طرح مانند سامانه بانک اطلاعات، مباحث آموزشی و تقسیم وظایف میان همه دستگاه ها مشخص نیست. چون ما معتقدیم این طرح فقط به دستگاه های قرآنی اختصاص ندارد در حالی که اکنون فقط بین دستگاه های فرهنگی و قرآنی محدود شده و توجه نداریم که این طرح یک برنامه ملی است و سطوح بالای نظام باید وارد این موضوع شوند.
مسئول سازمان قرآن و عترت بسیج تهران بزرگ اضافه کرد: چند سال است این طرح در صدا و سیما مطرح شده در حالی که رهبر معظم انقلاب در ۱۱ مرداد سال ۹۰ اعلام کردند ۱۰ میلیون حافظ قرآن داشته باشیم ولی سال گذشته مسئولان ستاد طرح ملی طی یک نشست خبری از حافظ شدن ۲۰ هزار نفر سخن گفتند که معلوم نبود در این طرح به حفظ کل رسیده باشند.
وی ادامه داد: یک تدبیر اساسی و بازنگری اساسی در خصوص ستاد و ارکان و اعضای آن و همچنین دبیرخانه اجرایی آن باید انجام شود. علاوه بر سازمان اوقاف و امور خیریه و شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید یک نگاه ملی به این موضوع اختصاص یابد به گونه ای که مجلس شورای اسلامی و دولت و سایر مسئولان نظام در این موضوع ورود داشته باشند. چون طرح ملی را نباید به چند دستگاه قرآنی محدود کرد در حالی که اکنون این طرح محدود به یک دبیرخانه شده که در بخش کوچکی از سازمان اوقاف قرار دارد.
قربانی تاکید کرد: اگر همه فعالیت‌های سازمان دارالقرآن الکریم به حفظ قرآن متمرکز شود یا حداقل ۵۰ درصد از فعالیت‌های این سازمان در سطح ستادی و کشوری به این موضوع اختصاص یابد و مراکز استان‌های سازمان دارالقرآن از ظرفیت خود استفاده کنند، چنین برنامه ای موثرتر است تا اینکه هر دستگاه و نهاد، بخشی کوچک از دستگاه خود را به صورت پراکنده و برای رفع تکلیف به این کار اختصاص دهد؛ همچنان که حدود ۱۰ سال گذشته پراکنده کاری به شدت بوده و نظارتی بر عملکرد دستگاه ها وجود نداشته و هزینه های فراوانی در این زمینه صرف شده است.
پیشنهاد تشکیل کارگروه
حجت الاسلام سید مصطفی حسینی حافظ کل قرآن و رئیس سابق مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه در دیماه ۹۶ در پنجمین جلسه ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم گفت: آنچه باعث شده تا بعد از شش سال به مطالبه مقام معظم رهبری در مورد حفظ قرآن کریم دست پیدا نکنیم، این است که از کار جمعی شناخت نداریم و خوشبختانه تاکنون در سازمان اوقاف در بحث‌های مختلفی فعالیت‌ها را تجمیع کرده‌ایم.
وی افزود: یکی از خلاءهایی که در ستاد راهبری طرح ملی حفظ احساس می‌شود، نداشتن یک کارگروه یا یک مجمع کارشناسی در زمینه حفظ قرآن کریم است و ستاد باید یک مجمع کارشناسی داشته باشد و تعدادی از اساتید طراز اول حفظ قرآن در آنجا نسبت به جزییات موضوع حفظ مطالعه کنند چون در اینجا مسائل کلی را بررسی می‌کنیم اما در آن مجمع به جزئیات پرداخته می‌شود.
البته مسولان مربوطه مسائلی مانند بودجه را نیز مانعی برای تحقق ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن می دانند ولی بر اساس نظراتی که بیان شد، عزم ملی و هماهنگی دستگاه های متولی از یک طرف و تجدیدنظر در طرح ملی حفظ قرآن مهمتر از مسائل مالی است تا بتوان به اهداف چشم‌انداز دست پیدا کرد.
اگر تمام این موانع برطرف شود و تا سال ۱۴۱۴  آماری بالغ بر ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن داشته باشیم نباید فراموش کنیم تربیت حافظان قرآن مقدمه‌ای برای ورود به مفاهیم کلام وحی است تا بتوان مفاهیم و دستورات قرآنی را در متن زندگی و جامعه پیاده کرد و گزارش در این زمینه زمانی دیگر را می‌طلبد.