پژوهش«بررسی رابطه بین میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی»؛ به‌کوشش سیروس صابر (مجری طرح) و شورای علمی کمیسیون اجتماعی (ناظر طرح) انجام شده که توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1387 منتشر شد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این پژوهش نگاشته شده است جامعه ايرانی قدم به مرحله‌ای از گذر تاريخی گذاشته که از آن تحت عنوان «تجدد» ياد می‌شود.
تجدد همه حوز‌ه‌های سياسی، اجتماعی، اقتصادی و دينی را تحت تاثير قرار داده و ارزش‌های جديدی را در جامعه رواج می‌دهد، اين ارزش‌ها که از آن به ارزش‌های مدرن ياد می‌شود موجب تکثر اعتقادات و گرايش‌های فکری و تنوع سبک‌های زندگی می‌شود که در بيشتر مواقع در تقابل با آموزه‌های دينی قرار می‌گیرد.
بنابراين زندگی مسالمت‌‌آميز در اين شرايط پيچيده مستلزم داشتن سعه صدر و نگرش مداراجويانه از سوی افراد و گروه‌‌های دينی است.
علل و عوامل متعدد فرهنگی و اجتماعی ممکن است در اتخاذ نگرش و منش مداراجويانه و يا متعصبانه تأثیر داشته باشند، اين عوامل ممکن است ساختارهای سنتی و تمايز نيافته و به تبع آن نظام حقوقی سنتی، تأثیرپذیری از هنجارهای دموکراتيک، جزم انديشی، تقديرگرايی، گرايش به اقتدارگرايی و داشتن شخصيتی اقتدار طلب که متأثر از فرهنگ جامعه است، افزايش شبکه تعاملات اجتماعی و... باشد.
بنابراین هدف اصلی اين تحقيق بررسی نوع تأثیری است که ميزان و انواع دينداری بر مدارای اجتماعی می‌گذارد.
توجه به مدارا از گذشته‌های دور و در مجموعه توصيه‌های عرفانی و اخلاقی ما مورد توجه بوده است با اين‌حال، در «سنت اخلاقی ما مدارا يک ارزش و منش فردی است. در مجموعه توصيه‌های عرفانی و اخلاقی و آموزشی گذشته مدارا معمولاً معطوف به رفتار فرد در برابر فرد يا افراد ديگر است. اما در زندگی امروز، مدارا يک گرايش و روش سياسی، فرهنگی و اجتماعی است.
روش انجام اين تحقيق به صورت پيمايش ميداني و حجم جمعيت نمونه تحقيق 335 نفر بوده كه از بين چهار دانشكده دانشگاه محقق اردبيلی، و به شيوه نمونه‌گيری خوشه‌ای انتخاب شده است.
در دایرة المعارف فلسفه درذيل واژه toleration چنين آمده است: بردباری (يا تساهل، تسامح يا مدارا) روش تحمل و چشم پوشی است، وقتی چيزی وجود دارد که آن را دوست نداريم يا پسنديده نمي‌دانيم.
محقق این پژوهش شاخص‌هایی که برای مدارا لحاظ شده در بخش نتایج توصیفی این پژوهش به‌شرح ذیل نگاشته است.
مدارای اجتماعی:
برای مدارای اجتماعی هفت نوع در نظر گرفته شده است كه عبارتند از: مدارای دينی، مدارای مليتی، مدارای قوميتی، مدارای سياسی، مدارا با جرم و مجرمان.
ميزان مدارای اجتماعی در بين دانشجويان در سطح متوسطی قرار دارد،
زندگی دانشجويی در واقع، زندگی با افرادی از قوميتهای مختلف است، چه در كلاسهای درس و چه در خوابگاههای دانشجويی، افرادی از قوميتهای مختلف در كنار هم و به‌عنوان هم‌كلاسی و يا هم‌اطاقی به امر تحصيل می‌پردازند، بنابراين ايجاد رابطه با غير هم قومی مسأله چندانی محسوب نمی‌شود. چنانچه عميق‌‌ترين روابط يعنی ازدواج بين قوميتهای مختلف مشاهده می‌شود،
از لحاظ ميزان مدارا، مدارای مليتی بعد از مدارای قوميتی قرار دارد،
مدارا با مجرمان و مدارای سياسی در سطح متوسط قرار دارد،
كمترين مدارا در مورد جرم است،
هويت دينی هنوز يكی از ملاك‌های برقراری ارتباط با ديگران است؛ پذيرش افراد غيرمسلمان به عنوان شريك زندگی، تجاری و حتی به عنوان همنشين و همسايه در سطح وسيعی انجام نمی‌گيرد.
دين از چشم اندازهای گوناگون مورد توجه قرار می‌گيرد، از اين چشم اندازها تقسيم بندی‌‌های مختلفی صورت می‌پذيرد، در بالاترين سطح می‌توان اين مطالعات را به «درون دينی» و «برون دينی» تقسيم کرد.
مطالعات درون دينی، يعنی مجموع تکاپوهايی که درون يک دين برای شناخت دين، تعيين تکاليف مومنين، تعريف حدود و ثغور دين و مرزهای متمايز کننده آن با ساير مذاهب، اثبات حقانيت، تبليغ و انذار و دفاع از قلمرو معرفتی دين به عمل می‌آید و هدف نهايی از اين مطالعات دينی و برای دين است، برای نمونه، در مورد اسلام اين تلاش‌های معرفتی را تحت نام معارف اسلامی شامل فقه، اصول کلام، عرفان و... می‌شناسیم در تمام اديان الهی چنين رويکرد مطالعاتی رايج است.
اما مطالعه از بيرون شامل بررسی‌هايی می‌شود که دين را به مقصد و منظور دين مطالعه نمی‌کنند، بلکه دين و معرفت دينی را به‌عنوان متغير مستقل و تاثيرگذار و يا به‌عنوان متغير وابسته و تاثير پذير از شرايط و پديده‌های دينی مورد توجه قرار می‌دهند.
رهيافت‌های تاريخی، روانشناختی، جامعه‌شناختی، پديدار شناختی، زبان شناختی و فلسفی از مهمترین انواع مطالعات برون دينی شناخته می‌شوند. در اين تحقيق رويکرد به دين از منظر جامعه شناختی است.
همچنین محقق این پژوهش شاخص‌هایی که برای میزان دینداری لحاظ شده در بخش نتایج توصیفی این پژوهش به‌شرح ذیل نگاشته است.
ميزان دينداری:
ميزان دينداری در این پژوهش در چهار بعد اعتقادی مناسكی، تجربی و پيامدی مورد سنجش قرار گرفته است.
شاخص دينداری در بين دانشجويان در سطح نسبتاً بالايی قرار دارد،
اعتقاد دينی نسبت به ساير ابعاد در سطح بالايی قرار دارد،
احساس دينی نيز تقريباً به همين نسبت در بين دانشجويان وجود دارد،
باور دينی نسبت به ساير ابعاد به خصوص بعد اعمال دينی در سطح بالايی قرار دارد.
همچنین پیشنهادکاربردی این پژوهش به‌شرح ذیل نگاشته شده است:
دين متنی كه توسط خوانندگان خود معنا پيدا می‌كند، هر متنی از جمله متون اسلامی نه معناهای مطلق و بی‌چون و چرا بلكه امكان‌های متنوعی برای معنا پيش روی ما قرار می‌دهند، متون دينی قابليت و امكان هر دو قرائت را بدست می‌دهند.
بنابراين اگر خوانندگان نگاه اخلاقی به آن داشته باشند و چهره انسانی آن را ببينند مدارا و در نتيجه امكان زندگی مسالمت آميز همه اقوام و اديان و مذاهب را نيز در آن خواهند ديد و اگر نگاه خواننده برتر‌ی‌جويانه و سلطه‌طلبانه باشد پيامد آن نيز برداشت نامتساهلانه خواهد بود.
فایل پژوهش مذکور را می‌توانید از اینجا دانلود کنید:
