عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در جهان امروز هیچ چیزی منفورتر از عنصر عقل نیست، امروز عقل را نفی کرده و می‌گویند ما چیزی به نام عقل نداریم و کمتر روزی در تاریخ مانند جاهلیت اخرای امروز است البته آن عقلی هم که مطرح است عقلانیت ابزاری است.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا؛ رئیس دفتر قم بنیاد علمی فرهنگی آستان قدس رضوی، ۷ بهمن در دومین روز از همایش «سیره امام کاظم(ع)؛ مقاومت و استکبارستیزی» که از سوی این دفتر برگزار شد با بیان اینکه امام کاظم(ع) دو دهه در زندان بودند و مقاومت کردند و در نهایت هم به شهادت رسیدند، گفت: امام(ع) در ورای فرهنگ و جامعه اسلامی، مسیر مقاومت فرهنگی و معرفتی را در تعامل با شیعیان هموار کردند. ائمه نور واحد هستند گرچه در مقطعی مانند امام علی(ع) عمل می‌کنند و در مقطعی آتش‌بس و در مقطعی قیام.
وی با اشاره به روایتی از امام کاظم(ع) که هشام آن را نقل کرده است، افزود: امام کاظم(ع) بر اساس روایتی در کافی کلینی، خطاب به هشام بر عقل و ساحت‌های آن تاکید مکرر فرموده‌اند؛ امام(ع) در سده دوم این حدیث را فرمودند؛ در سده اول بنی‌امیه حاکم بودند و فرهنگ خاصی را نهادینه کردند. بنی‌امیه در نظام قبیلگی عرب محوریتی داشتند و کانون مقاومت در برابر اسلام و پیامبر(ص) بودند و سال هشتم هجری و در فتح مکه اسلام آوردند و تا آن روز در باطل خود مقاومت کردند و البته اسلام هم تعامل مناسبی با آنان داشت و بعضا امتیازات بیشتری هم به آنان عطا شد.
استاد پارسانیا در ادامه گفت: همین منافقان در پوشش اسلام اغراض خود را دنبال کردند و کار تا جایی پیش رفت که فرزند رسول الله(ص) را به نام دفاع از دین خدا به مسلخ بردند و حتی کلمات پیامبر(ص) را در مقطعی از بین بردند و نقل آن را ممنوع کردند و مدینه ضاله و گمراه ایجاد کردند.
وی افزود: چنین فضایی حذف عقل و منع از تدبر و تعقل است؛ این مسئله در سده اول رواج یافت و جریان اهل حدیث شکل گرفت که با تحریف و جعل و وضع احادیث به نام پیامبر(ص) قدرت خود را حفظ کردند و باز آن چیزی که منسوخ می‌شود تفکر و تعقل و پرسش و پاسخ است؛ ظواهر الفاظ مورد توجه است ولی تفکر و تعقل منع می‌شود.
حجت‌الالسلام و المسلمین پارسانیا بیان کرد: در سده دوم هم این جریان حضور دارند و در تمام این مدت آیات مرتبط با تعقل و خطبه‌های امیرمؤمنان(ع) و دعوت معصومین(ع) به تفکر و تعقل هم هست ولی نقل‌گرایی افراطی تلاش دارد عقل را خانه‌نشین و تعطیل کند و راهبرد امام کاظم(ع) در این مقطع آن است که اجازه این کار را ندهد.
مدرنیته عقل را تنزل داده است
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در جهان امروز هم هیچ چیزی منفورتر از عنصر عقل نیست، گفت: امروز عقل را نفی کرده و می‌گویند ما چیزی به نام عقل نداریم و کمتر روزی در تاریخ مانند جاهلیت اخرای امروز است البته آن عقلی هم که مطرح است عقلانیت ابزاری است وگرنه علم وارد حوزه و قلمرو عقل فراتر از ابزار نمی‌رود؛ عقل به اینکه ما از کجا آمده و به کجا می‌رویم و سمت وسوی ما کجاست نمی‌اندیشد.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: عقل به مثابه اینکه دلیلی برای رسیدن به خدا باشد وجود ندارد؛ عقل پدیده ذهنی است ولی چراغ راه نیست بلکه یک ابزار دست‌ساز انسان برای تامین اهواء است. در تقسیم‌بندی عقل در روایات، گاهی آن را بر یک موجود خارجی اطلاق می‌کنند؛ از پیامبر(ص) درباره عقل سؤال شد و ایشان فرمودند فرشته‌ای است چنین و چنان و اینکه اول ما خلق الله العقل.
وی ادامه داد: عقل بر عالم محیط و در ردیف فرشتگان است و با آمدنش جهان را می‌گستراند. این نوع عقل امری متعالی است و آن را بر روح‌القدس تطبیق کرده‌اند؛ البته مرتبه دیگری از عقل، قوه درک انسانی است؛ حدیث ۱۲ کتاب عقل و جهل کافی که روایتی بسیار طولانی است نشان می‌دهد امام کاظم(ع) و شیعیان ایشان چه راهبردهایی دارند و بیش از آن که در دوره و زمانه خود امام راهگشا بوده است به درد امروز ما می‌خورد.
تخریب عقل در نظر کانت
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه اهل حدیث تا قرن سوم همچنان حاکم بودند، گفت: امروز ما در جهانی زندگی می‌کنیم که عقل به عنوان قوه دراکه انسان از اینکه بتواند حقایق متافیزیکی را بشناسد معزول شده است؛ کانت این مسئله را تبیین کرد و عقل را چراغی برای شناخت جهان نمی‌دانست و آن را نوری نمی‌دانست که یقذفه الله فی قلب ما یشاء؛ جهان واقع از منظر کانت، جهان شهودی است و صورت‌گری ما از جهان همان امور محسوس است که ما در پناه عقل به آن صورت می‌دهیم و جریاناتی گفتند که ما معانی را فقط از حس می‌گیریم و عقل یک توهم است.
استاد دانشگاه تهران افزود: عقل یک حقیقت و نور نیست بلکه ابزاری برساخته است و انسان هم حیوان عقل‌ساز است و معانی را برای اغراض خود می‌سازد. همانطور که کشف است حس است و محسوسات را هم با عقل صورت می‌دهیم تا برای اهداف دنیوی خود استفاده کنیم و علم هم دانشی شد که از راه حس به دست می‌آید که به ما پیش‌بینی می‌دهد و بقیه ارزش و ایدئولوژی است نه علم.
استاد پارسانیا با بیان اینکه عقل در فرهنگ مدرن، عقلانیت ابزاری است، تصریح کرد: عقل را یا منکر شدند و یا گفتند عقل به جهان خارج ربطی ندارد ولی وقتی سراغ قرآن برویم تدبر و تعقل در هستی برای پی بردن به خدا مطرح است و این نوع عقل مورد تاکید. ما اگر شیعه هستیم امام کاظم(ع) عقل را قوه شناسایی عالم می‌دانند و به آیات قرآن استشهاد می‌کنند و کسانی که عقل را به کار نمی‌برند مورد مذمت هستند.
وی افزود: در این حدیث شریف به این آیه اسشتهاد شده است: إِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۗ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ؛ ما در چارچوب فرهنگ پدرانمان عمل می‌کنیم ولو فرهنگ پدرانمان بر مدار عقل و عقلانیت نباشد و آنان هدایت نشده باشند. عقل همه آفاق فرهنگ را داوری می‌کند و اگر در فرهنگی اینطور نیست؛ بل اکثرهم لا یعقلون. دانش موجود قرن بیستمی اصولی حسی دارد که آن را از فرهنگ می‌گیرد لذا علوم از جمله علوم تجربی را ذیل مفاهیم فرهگی شکل می‌دهد در حالی که در بیان امام کاظم(ع) فرهنگ دون عقلانیت صحیح جاهلانه است لذا همه افراد در بر ابر فرهنگ مسئول هستند.
حجت‌السلام و المسلمین پارسانیا بیان کرد: در نسبت بین دین و عقل، بیان شده است که دین باید با موازین عقلی سنجش شود؛ این عقل، تجربی محض نیست بلکه در حوزه متافیزیک قدرت داوری و ارزیابی دارد. چندین نسبت بین دین و عقل در این حدیث بیان می‌شود؛ خداوند بر آدمیان دو حجت دارد؛ حجت ظاهری و باطنی که حجت ظاهری انبیاء و ائمه هستند و حجت باطنی هم عقل آدمیان است. ما حجت ظاهری را با باطنی می‌شناسیم. وقتی مرجعیت چنین علمی برداشته شد سازمان‌ها و سیاست و فرهنگ ما هم این رنگ و بو را می‌گیرد. ما با نوعی ایمان‌گروی بدون عقل مواجهیم که در قرون وسطی هم بود و امروز هم پناه به عقلی می‌برند که فقط یک ابزار است در حالی که علم هم با حضور عقل شکل می‌گیرد.
منبع:ایکنا
