دکتر سیده فاطمه محبی، در تاریخ ۲۲ مهرماه با حکم دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، به عنوان سرپرست ستاد خانواده و زنان این شورا منصوب شد.
این ستاد با هدف تقویت و تحکیم نهاد مقدس خانواده، پاسداری از قداست آن و استوار ساختن روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی و حفظ و ارتقای جایگاه زنان تراز در جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است.
بدین مناسبت با وی در خصوص این برخی چالش های حوزه زنان و خانواده و نگاه تحولی در این حوزه در شورای عالی انقلاب فرهنگی به گفتگو نشستیم.
شکل‌گیری ستادهای چهارگانه شورا
در خصوص ستاد خانواده و زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی توضیح دهید و اینکه برنامه‌های پیش‌رو چگونه تعیین شده است ؟
سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی بعد از چندین ماه بحث و تبادل نظر، در سال ۱۴۰۱ به تصویب رسید، ستادهای چهارگانه ای را برای تحقق ماموریت‌های دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوب کرد که ستاد خانواده و زنان به عنوان یکی از این ستادها است. طبق سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی، این ستاد ماموریت راهبری و نظارت بر امور فرهنگی بانوان و خانواده و مسائل مرتبط به این حوزه را در عرصه اندیشه‌ورزی و تصمیم‌سازی از طریق ارتباط با جامعه نخبگانی و تشکل‌های مردمی بر عهده دارد و برنامه‌های این ستاد بر ۴ محور؛ مسئله‌یابی و راه‌بینی، محور راهبردی و سیاستگذاری و محور راهبری و هماهنگی و هدایت دستگاه‌ها در تحقق سیاست‌ها و مصوبات و محور چهارم نظارت و راه‌سنجی استوار شده است.
زنان انسان‌ساز هستند
همان‌گونه که در عنوان ستاد مطرح شده است پرداختن به دو حوزه زن و خانواده جزو مأموریت این ستاد است، از نظر شما زن تراز انقلاب اسلامی حائز چه ویژگی‌هایی باید باشد؟
زن ایرانی با ظهور انقلاب اسلامی تحول یافت و تحول آفرید؛ سهم بانوان در تشکیل و استواری و توسعه نظام اسلامی ممتاز و بی‌بدیل هست و بر این اساس مقام معظم رهبری، زن تراز انقلاب اسلامی را زن انسان‌ساز و تمدن‌پرداز می‌دانند. زنی که باید در این برهه از زمان در تحقق بیانیه گام دوم نقش‌آفرین باشد و برای تجلی هویت انسانی و ایفای نقش مادری، همسری و فرزندی در خانواده، الگوی سومی را برای بالندگی و نقش‌آفرینی زن در عرصه خانواده و جامعه ارائه کند.
بانوان نمونه و تراز در گفتمان انقلاب اسلامی هم در ایفای نقش‌های خانوادگی خود در حد مطلوب ظاهر می‌شوند و هم در عرصه اجتماعی و صحنه‌های سیاسی- اجتماعی، بسیار فعال و سازنده قدم برمی‌دارند و حرکت‌های اجتماعی عظیمی با مشارکت آنان شکل می‌گیرد. چنین الگوی سومی از زن مسلمان علاوه بر آن که نقش‌های اجتماعی و مشارکت سیاسی در عرصه‌های انقلاب را ایفا می‌کند، نهاد مقدس خانواده را ارج می‌نهد و در تحکیم آن تلاش می‌کند. در سطح بین‌الملل نیز الگوی زن تراز انقلابی و مسلمان، اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران را بروز و ظهور می‌دهد. این ظرفیت در گفتمان انقلاب اسلامی برای بانوان وجود دارد که در عرصه‌های مختلف اجتماعی، خانوادگی و... حضور داشته باشند و فقط از یک منظر به آنها نگاه نشود.
زنان در عرصه اقتصادی و اجتماعی باید فعال باشند
از منظر حوزه جامعه‌شناسی بفرمایید عرصه‌های فعالیت‌های اجتماعی زنان را چطور می‌بینید؟ و آیا در چند دهه بعد انقلاب اسلامی امکان مشارکت فعال زنان در عرصه‌های اجتماعی فراهم بوده است؟
بعد از انقلاب اسلامی الگویی از مشارکت سیاسی اجتماعی در بین بانوان ایرانی شکل گرفت که می‌توان آن را الگویی خاص و منحصر به فرد از مشارکت دانست. بانوانی که در راهپیمایی‌های اوایل انقلاب و در جریان پیروزی انقلاب، جان خود را فدا کردند و شهید شدند و در زمان دفاع مقدس نیز در عرصه حمایت و پشتیبانی از رزمندگان فعالیت داشتند، تداوم این مشارکت‌های سیاسی، زنان را در مناسبت‌های مهم و سرنوشت‌ساز کشور و در عرصه انتخابات به‌عنوان کنشگران فعال حوزه سیاست وارد میدان رقابت های سیاسی کرد تا به‌عنوان داوطلب عرصه سیاسی و هم به‌عنوان مشارکت‌کننده در فرآیند رای‌گیری‌ها و انتخابات ایفای نقش کند. عرصه دیگر فعالیت اجتماعی بانوان ایرانی در سال‌های پس از انقلاب، ایجاد تشکل‌ها و نهادهای مردمی است که دارای تنوع‌های مختلفی اعم از خیریه، انجمن‌های پیشگیری و کاهش آسیب‌ها و انجمن‌های علمی و پژوهشی بوده است؛ لذا تحدید مشارکت بانوان به حوزه اشتغال رسمی می‌تواند به نوعی اجحاف به جریان‌های خودجوش و مردمی و کنشگری های داوطلبانه بانوان در قالب های بسیج مردمی و نهادهای مردمی باشد که اعتبار مشارکت اجتماعی بانوان را محدودیت به اشتغال رسمی می‌کند.
آموزش عالی زنان چندوجهی است
سیاست‌های مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه آموزش عالی زنان چیست و چه ابعادی از مساله تحصیلات عالی بانوان را مد نظر قرار داده است؟
موضوع آموزش عالی زنان به‌عنوان یکی از موضوعات چند وجهی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهه ۱۳۸۰ همزمان با افزایش ورود دختران به دانشگاه‌ها مطرح شد و به موضوعات متنوع این حوزه ورود کرد. از جمله موضوع گسترش نهادها و مراکز آموزشی و پژوهشی زنان، بحث بومی‌گزینی دختران در کنکور به علت نگرانی برخی از خانواده‌ها از تحصیل دخترانشان در شهرهای دیگر و مسئله امنیت روانی دختران، همچنین رشته‌هایی مورد نیاز جامعه زنان و خانواده از جمله رشته مطالعات زنان و خانواده با گرایش‌ها و رویکرد فقهی، حقوقی و تربیتی و در مقاطع مختلف و موضوع توسعه جذب اعضای هیات علمی زن و بکارگیری بانوان هیئت علمی در سطوح مدیریتی دانشگاه‌ها از جمله مفاد این مصوبه است.
نگاه تک‌بعدی به زن باعث آسیب به جایگاه او می‌شود
از نظر شما فراکسیون زنان مجلس و کمیسیون‌ها و کمیته‌های ذیل این کمیسیون چگونه می‌توانند به ارتقای نقش خانواده و زنان یاری رسانند؟
در ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی، نگاه‌های متفاوتی نسبت به حوزه زنان و خانواده وجود داشته است. موثر بودن این نهادها و تشکیلات مرتبط با حوزه زنان و خانواده، منوط به ارتباط و تعامل سازنده بین آنها است؛ اینکه هر یک از این نهادها به‌صورت جزیره‌ای فعالیت نداشته باشد و دستاوردها و مطالعات و طرح‌ها و دانش خود را به اشتراک بگذارد و با توجه به نقاط مشترک و ظرفیت اثربخشی یکدیگر، هدف نظام اسلامی را در حوزه خانواده و زنان مورد توجه و دقت نظر قرار دهند و تلاش کنند از نگاه‌های تک‌ساحتی و تک‌بعدی به حوزه فرابخشی خانواده بپرهیزند و از سوی دیگر نیز از توجه به توانمندی‌ها و نقش‌آفرینی زنان غفلت نکنند، زیرا نگاه تک‌بعدی باعث صدمه به جایگاه خانواده می‌شود. امروزه وقتی از نهاد خانواده صحبت می‌شود لازم است که همه نقش‌های زنان و خانواده با هم و در کنار هم دیده شود تا کمبودهای این حوزه جبران شود.
برای پیشبرد قانون جوانی جمعیت باید همه نهادها به صورت هماهنگ پیش روند
نقش مصوبه جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی را در پیشبرد قانون جوانی جمعیت چطور ارزیابی می‌کنید؟
یکی از راهبردهای نقشه مهندسی فرهنگی (مصوب ۱۳۹۱ ) راهبرد ۴ این نقشه با عنوان: افزایش «نرخ باروری کل» است که در مراحل مختلف بعد از تصویب تلاش‌هایی از جانب شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده انجام شد تا این مصوبه را به اجرا برسانیم: اولین اقدام، تلاش جهت ارائه برنامه عمل ملی و تقسیم کار دستگاهی است که در ستاد ملی زن و خانواده تهیه شد اما با تغییر دولت‌ها این برنامه اجرایی نشد؛ لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی و به‌طور خاص شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در تعامل مثبت با مجلس شورای اسلامی درصدد تهیه طرح‌های قانونی جهت قانونی‌سازی راهبرد ۴ نقشه مهندسی فرهنگی کرد. این شورا رایزنی‌هایی با قوه مقننه با این موضوع که ما قانونی لازم داریم که دستگاه‌ها را ملزم کند وظایفی که شورا برای آنها تعیین کرده را انجام داده و در صورت تخطی مجازات‌هایی برای آنها اعمال شود که در نهایت قانون جوانی جمعیت به تصویب رسید و گزارشات ستاد ملی جوانی جمعیت حاکی از آن است که این قوانین در حال پیگیری و اجرا است و از طرفی دولت هم در بحث ارائه تسهیلاتی نظیر زمین، خودرو و... کمک کرده است هرچند همچنان در جامعه اتفاق چشمگیری در روند افزایش جمعیت نیفتاده است.
عمده‌ترین علت این است که تمام ساختارها اعم از اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی باید به‌صورت هماهنگ مردم را برای فرزندآوری تشویق کنند. وقتی در بحث فرهنگی به سبک زندگی‌های غربی نظیر تنها زندگی کردن، عدم تمایل به فرزندخواهی، نگهداری حیوانات خانگی و... وجود دارد که با فرهنگ ایرانی- اسلامی سازگار نیست؛ در فضای مجازی نیز در اثر تبلیغات گسترده چنین سبک زندگی رواج پیدا کرده است.
همچنان در جامعه اتفاق چشمگیری در روند افزایش جمعیت نیفتاده است. عمده‌ترین علت آن این است که تمام ساختارها اعم از اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی باید به‌صورت هماهنگ مردم را برای فرزندآوری تشویق کنند.
قانون جوانی جمعیت توازن نقش‌های بانوان را در نظر دارد
برخی معتقدند که قانون جوانی جمعیت زنان را به نقش‌های سنتی محدود کرده است، نظر شما چیست؟
در پی کاهش مداوم و مستمر نرخ باروری کل و کاهش شدید جمعیت، قانون حمایت از خانواده و جوانی به تصویب رسید. در این قانون چند گروه جزو مخاطبین هستند: بانوان اعم از بانوان شاغل، بانوان دانشجو و دانشگاهی، زنان مناطق محروم و روستایی و خانواده به طور عام .همان طور که از عنوان قانون مشخص است، حمایت از خانواده و جوانی جمعیت هدف اصلی است. حمایت خانواده برای افزایش جمعیت و کاهش طلاق شامل تسهیل در ازدواج و بعد تحکیم آن است، از طرفی تحکیم خانواده و امنیت اقتصادی خانواده، می‌تواند فرزندآوری را افزایش دهد. تمام مطالعات اجتماعی نشان می‌دهد، فرزندآوری موجب تحکیم خانواده می‌شود و خانواده‌هایی که فرزند بیشتری دارند دلگرمی بیشتری برای ادامه زندگی و حفظ نهاد خانواده خود دارند.
برخی به قانون جوانی جمعیت اشکال وارد می‌کنند که این قانون، نقش‌های سنتی بانوان را پررنگ می‌کند؛ اما وقتی می‌بینیم مخاطب این قانون همه اقشار بانوان شامل بانوان شاغل، دانشگاهی، روستایی و کم برخوردار و... هستند، می‌توان دریافت که این قانون به توازن نقش‌های اجتماعی و خانوادگی توجه دارد و به‌طور همزمان برای دختران و پسرانی در سنین ازدواج، درصدد ارائه تسهیلات زندگی خانوادگی است تا ازدواج را در دوران تحصیل دانشگاه آسان‌سازی کند. به عنوان مثال دانشجویان متاهل‌اند و نیازمند خوابگاه متأهلی هستند جزو مخاطبین قانون قرار دارند زیرا دانشجوی متأهل در کنار حمایت همسر به خوبی می‌تواند به تحصیل بپردازند. کشور در سال‌های آتی با مسئله پیری و کاهش جمعیت مواجه می‌شود و نیازمند توجه به موضوع جمعیت هستیم و قطعا پیشرفت‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و... در شرایط کنونی مدیون جوانان کشور است.
مطالبه‌گری خانواده‌ها مبارزه با ولنگاری در فضای مجازی است
نظر شما در مورد جلوگیری از این هجمه تبلیغی علیه تغییر سبک زندگی در ایران به ویژه از طریق فضای مجازی چیست؟
ستاد خانواده و زنان در بحث فضای مجازی و خانواده نشست‌های تخصصی برگزار کرده و تبعات متفاوت آزادی‌های رسانه‌ای در حوزه کودکان، خانواده، زن و هویت آن... را در شبکه‌های اجتماعی گزارش کرده است، در مجلس هم طرح صیانت کاربران انجام شد. اما کل سه قوه در این موضوع به یک اجماع نرسیدند و تلاش‌های پراکنده افراد دغدغه‌مند باعث ممانعت از ولنگاری مجازی نمی‌شود. بهترین کار در این حوزه مطالبه‌گری مردم و خانواده‌ها است. خانواده‌ها باید بخواهند قوانینی برای فضای مجازی وضع شود و کودکان و نوجوانان طبق آن قوانین از این فضا استفاده کنند، نهادهای فرهنگی و خانواده‌ها باید یک صدا مطالبه کنند زیرا نقش‌های تربیتی والدین تحت تاثیر این فضا در حال کمرنگ شدن است، حتی در حوزه ازدواج دختران و پسران جوان، برخی از این کاربران فکر می‌کنند مدل‌های سنتی ازدواج مناسب نیست و این فضا را بستری می‌دانند که بخواهند شریک زندگی خود را پیدا کنند، اما دچار مشکلات عاطفی و روانی زیادی می‌شوند. متأسفانه رسانه هم در بحث آگاه‌سازی درباره فضای مجازی دیر وارد عمل شده است.
