حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی در همایش ملی «معنویت های نوظهور، شاخصه‌ها و نقدها» که به همت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی و قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی دفتر تبلیغات اسلامی در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با بیان این که بحث معنویت‌های نوظهور، یک پدیده فراملی می‌باشد، اظهار داشت: این مسأله صرفاً اختصاص به جامعه ما ندارد و بسیار متنوع است؛ بیش از چهار هزار نحله مختلف را احصا کرده اند که در این زمینه‌ها بروز و ظهور و فعالیت دارند.
وی با تأکید بر این که نباید در سطح انتزاعی بحث معنویت‌های نوظهور مستقر شویم، گفت: کسانی که در این زمینه قدم بر می‌دارند، باید به این نکته توجه کنند که این وجه فراملی که معنویت‌های نوظهور دارد، باعث نشود که در سطح انتزاعی این بحث‌ها مستقر شویم؛ مسلماً هر اهل فضلی که بخواهد در یک وادی ورود کند، لازم است که در یک سطح انتزاعی و علمی تخصصی آشنایی کافی و خوبی داشته باشد اما باید در این مباحث، اولویت را به مباحث بومی خود و آنچه که به شکل انضمامی جامعه ما را درگیر کرده و حضور دارد و تأثیرگذار است، بدهیم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به ضرورت انجام فعالیت‌های وضعیت شناسانه در پرداختن به مباحث معنویت‌های نوظهور تصریح کرد: این اولویت پرداختن به مباحث بومی عرصه معنویت‌های نوظهور، جنس دو نوع فعالیت است: یکی فعالیت وضعیت شناسانه است که لازم بوده تا تصویر روشن و یک سری مطالعات توصیفی و تبیینی و آسیب شناسانه از وضعیت کنونی جامعه خود در خصوص معنویت‌های نوظهور داشته باشیم و در آن مطالعات تبیینی به خاستگاه نشر و نمو این نوع مباحث بپردازیم.
وی افزود: گونه دوم فعالیت در این عرصه، به فعالیت‌های ایجابی و یا اصلاحی و یا به بهینه سازی فضای معنوی جامعه می‌پردازد که خروجی آن، بهداشت معنوی جامعه است؛ این نوع فعالیت‌ها می‌تواند هم وجه علمی و هم وجه اقدامات درمان گرایانه داشته باشد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان این که بخشی از این فعالیت‌های ایجابی به عرضه مناسب، مطلوب و متناسب با نیاز معنویت اسلامی بر می‌گردد، اظهار داشت: بشر به شکل فطری به امور معنوی و اخلاقی گرایش دارد چرا که بشر فطرت خداخواه دارد و در بشر سرشته است و در تحولات اجتماعی همواره این عطش وجود دارد و باید با کار ایجابی مناسب این خلأ را پر کند.
وی با اشاره به این که بخشی از افرادی که به بعضی از این معنویت‌های نوظهور دچار شده اند، نیازمند درمانگری هستند، گفت: باید بتوانیم در میان متخصصین و کسانی که مشغول به عرصه معنویت‌های نوظهور هستند، کسانی را داشته باشیم که عملاً بتوانند اقدامات درمان گرایانه داشته باشند و چهره به چهره حضور عینی در بستر جامعه داشته باشند و نسبت به مبتلایان اثر بخشی موردی داشته باشند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان این که شکل گیری این معنویت‌های نوظهور و تکثر آن علل و عوامل بسیار متشتت زیادی دارد، تصریح کرد: انواع ناکامی‌های روحی و روانی، سرخوردگی‌های سیاسی و اجتماعی و مسأله عرضه نامناسب معنویت‌های دینی برای رشد این معنویت‌های نوظهور و یارگیری در عینیت جامعه خیلی اثرگذار است.
وی افزود: اگر ما نگاه بومی به بحث معنویت‌های نوظهور داشته باشیم، جای دو نوع بحث خالی است، یکی بحث در تأثیر نهاد دین و روحانیت و حوزه‌های علمیه در مسأله معنویت‌های نوظهور و دیگری تأثیر و نقش نواندیشی دینی در این عرفان‌های نوظهور است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار کرد: در لایه‌های فرهیخته جامعه که در واقع مشتغل به امر معرفت دینی و تفسیر دین و ارائه تصویری از دین هستند، دو گروه وجود دارند، یکی روحانیت و حوزه‌های علمیه و دیگری آن دسته از روشنفکرانی هستند که نقطه عزیمت روشنفکری خود را ارائه تفسیرهای نوین و قرائت‌های نواندیشانه از دین قرار می‌دهند که این دو قشر معطوف به دین هستند.
وی گفت: تفاوت این دو بر این است که روشنفکران دینی معمولاً مخاطبان خاص دارند و قشر نخبگانی مورد خطاب شأن بوده و در آحاد و لایه‌های معمولی جامع کمتر درگیر هستند اما روحانیت و نهادهای رسمی دینی به لحاظ گروه مخاطب، مخاطب گسترده ای دارند و از طبقات مختلف اجتماع، از قشر نخبگانی گرفته تا اقشار کاملاً معمولی مورد خطاب و تعامل با روحانیت و حوزه‌های علمیه هستند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: تفاوت دیگر در این است که در قشر روشنفکر دینی، مقوله کنش و رفتار خیلی تأثیرگذار نیست، یعنی قالب مواجهه، صرفاً تئوریک و معرفتی است اما صرفاَ فرآورده اندیشگی و فکری روحانیت و حوزه‌های علمیه، پژواک در جامعه ندارد، بلکه رفتار و سلوک هم خیلی پژواک دارد، یعنی گره خوردگی روحانیت و حوزه‌های علمیه با دین به گونه‌ای است که حتی سلوک و رفتار هم می‌تواند پژواک اجتماعی داشته باشنه، نه فقط قالب اندیشه‌ای.
وی با بیان این که روحانیت و روشنفکران دینی در بحث معنویت‌های نوظهور دارای دو گونه ظرفیت سلبی و ایجابی هستند، افزود: این دو قشر می‌توانند نقش تسهیل کننده، زمینه ساز و مقدماتی برای گریز از معنویت شریعت محور و معنویت اسلامی و سوق دادن جامعه به سمت معنویت‌های نوظهور داشته باشند، کما اینکه اگر خوب استحصال شود، برای تأثیرگذاری ایجابی و رشد اخلاق و معنویت صحیح در جامعه ظرفیت بالایی دارند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان این که ادبیات تعبیری در بیان وجه‌های مختلف دین باید همسو با تحولات اجتماعی و سطح معلومات مخاطب و دغدغه‌های او تفاوت کند، تصریح کرد: عرضه باید متناسب با نیاز مخاطب باشد که اختصاص به روشنفکر و غیر روشنفکر ندارد؛ یعنی هر کسی که می‌خواهد دین را نقطه عزیمت تخاطب خود با جامعه قرار دهد، باید نیازسنجی، مخاطب سنجی و عرضه جذاب و مؤثری از آموزه‌های دینی داشته باشد.
وی افزود: اتفاقی که افتاده، این است که ما در طی صد سال گذشته شاهد یک رویکردی در نواندیشی دینی هستیم که به دنبال ارائه قرائتی از دین هست که این قرائت، یک الهیات جدید، متفاوت و نظام معرفتی دینی کاملاً متفاوت با آن شاکله مغفول و راجع در قرون اعصار در میان علمای اسلامی (اعم از شیعه و اهل سنت) است و گونه متفاوتی از دین عرضه می‌شود که بسیار متأثر از نحله الهیات لیبرال قرن ۱۹ است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار داشت: اگر نگاه به قرآن این چنین و تاریخ‌مند باشد، در واقع شریعت اسلامی معطوف به جامعه خاص عصر نبوی است و در این صورت فراتاریخی و فراعصری نخواهد بود؛ یعنی پیامبر (ص) می‌خواست جامعه عصر خود را اصلاح کند و جوامع دیگر در بستر تاریخ، مخاطب او نبود.
وی گفت: تأکید بر قرائت انسانی از دین از دیگر مسائلی است که در ده‌های اخیر در زبان روشنفکران دینی شاهد آن هستیم که دین را از خاصیت جهت‌دهی به بشر تهی می‌کند؛ یعنی می‌گویند که محتوای دین مومی است که ما به آن شکل می‌دهیم. در این صورت دین فلش جهت‌دهنده زندگی نیست، بلکه ریسمان است؛ گاهی گفته می‌شود که دین پیامی از چشم خداوند به انسان است و گاهی گفته می‌شود دین محتوایی است که از فیلتر عینک بشر عبور می‌کند و ما محتوا را شکل می‌دهیم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: در لسان برخی نواندیشان دینی روی این نکته تأکید می‌شود که آنچه در متون دینی قرآن و روایت در مورد اخلاقیات بیان شده قرائت پیامبر اسلام (ص) از اقتضائات اخلاقی زمانه خود است یا تعبیر می‌شود تفسیر اخلاقی پیامبر از اراده خداوند است. بعد گفته می‌شود انسان امروز باید تفسیر اخلاقی خود را از اراده خدا داشته باشد و نه تفسیر اخلاقی پیامبر و معصومین. لذا باید تفسیر اخلاقی از خدا را وفق درک انسان امروز ارائه دهد. یعنی حتی چیزی که در متون دینی واجب باشد، ولی در درک اخلاقی انسان امروز جایگاهی نداشته باشد باید کنار گذاشته شود.
وی افزود: اگر چنین قرائت‌هایی از دین برای جوان امروز عرضه شود که متون مقدس آن آورده نبوی با محدودیت بشری باشد و پیام الهی نداشته باشد؛ فقه و شریعت آن معطوف به آن عصر و زمانه باشد و اخلاقیات دینی تفسیر آنان در زمانه خودشان از اراده خدا و مرجع تفسیر امروزی از اخلاق خواست انسان امروز باشد، در این صورت جایی برای شریعت و اخلاقیات دینی وجود ندارد و میان انسان امروز و آورده دینی انقطاع حاصل می‌شود. در مسئله بهسازی و سالم‌سازی جوامع اسلامی دو نهاد و طایفه یعنی حوزه و روحانیت و روشنفکران دینی خیلی مؤثر هستند.