حجت الاسلام و المسلمین محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی صبح امروز با حضور در برنامه چاپ اول در شبکه خبر به سوالات مجری این برنامه پاسخ داد.
مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید؛
*علت ایجاد برخی سؤالات و ابهامات در خصوص برگزاری ماه محرم امسال چه چیزی است و سازمان تبلیغات اسلامی چه اقداماتی انجام داده است؟
عید مباهله مبارک. ما با شرایط پیچیده‌ای برای نهایی شدن شیوه‌نامه‌ها مواجه هستیم. من از کلمه «پروتکل» خوشم نمی‌آید چون شاید بیش از پیش روی این مسئله حساس شده‌ایم. طبیعتاً باید توسط کارشناسان مختلف مباحثات مختلفی صورت می‌گرفت. تأخیر در اعلام نهایی شیوه‌نامه‌ها، آفت و اِشکال بود، چون مجموعه‌هایی که می‌خواهند برای عزاداری اقدام کنند، باید مقدمات زیادی را فراهم کنند. طبیعتاً مسئول نهایی کردن این شیوه‌نامه‌ها یا پروتکل‌ها، ستاد مقابله با بیماری کرونا است و ما سعی به کمک در مباحثات داشتیم. نکات، ملاحظات و حتی اختلاف‌نظرهایمان را بیان کردیم، اما نهایتاً الان که شیوه‌نامه‌ها ابلاغ شده، ان‌شاءالله همه ملتزم به شیوه‌نامه‌ها هستند و محکم به سمت اجرای آن خواهیم رفت. شاید در فضای رسانه‌ای روی ساده‌سازی تبیین شیوه‌نامه‌ها به صوت «اینفو» و «موشن» کم‌کاری شده، ولی این روزها دوستان ما شروع به انجام این کار کرده‌اند چه در رسانه ملی و چه در فضای مجازی و به نظر می‌رسد فضا کمی روشن‌تر و شفاف‌تر می‌شود. بر اساس آنچه مصوب ستاد ملی مبارزه با کرونا است، انشاءالله عزاداری‌ها به خوبی و پرقدرت اجرا می‌شود.
*درآستانه محرم شما چه کارهای ویژه‌ای را به لحاظ شرایط کرونایی انجام می‌دهید؟
همه و عموم مردم ایران اهل علاقه عزاداری سیدالشهدا هستند و دلداده حضرت هستند، اما برخی خیلی‌اوقات احساس تبعیض و برخورد دوگانه می‌کنند. در خیلی از موارد در جامعه که در حال حاضر به ضرورت جریان پیدا می‌کند، مانند کسی که در مترو است و از کرج به تهران می‌آید. من پریروز از مترو استفاده کردم، آنقدر شلوغ بود که شاید تعبیر «چهره به چهره» در آنجا مقداری کم بود. شاید یکی به مزاح می‌گفت «تنفس دهان به دهان است» یعنی همه در آن سقف کوتاه و محیط کوچک از دهان هم تنفس می‌کردند. کسی که از کرج به سرکار می‌آید و برمی‌گردد شاید سه ساعت در محیط مترو است. طبیعتاً دلمان می‌خواهد که در آنجا هم امکان مراعات وجود داشته باشد. یا مقایسه ناخودآگاه می‌کنم که هفته قبل اعلام ممانعتی برای سفرهای تفریحی به شمال نشد که یک حس برخورد دوگانه وجود دارد. شاید نتوان خرده گرفت به کسانی که ۶ ماه مراعات کردند و حال خسته شده‌اند و می‌خواهند به خانواده خود سر بزنند البته کسانی که مراعات نمی‌کردند، انصافاً جای گله دارند ولی شاید شخصاً سخت باشد که گلایه کنم چرا کسی با خانواده به تفریح رفته است، ولی وقتی سفرهای بزرگ به شمال سواحل کشور آغاز می‌شود و چه بسا سلامتی مردم شمال این کشور به خطر می‌افتد، حس مردم این است که در آنجا ممانعتی وجود ندارد. در همین پارک‌های تهران مکرر تصاویر آن در فضای مجازی می‌چرخد، پر از جمعیت و ازدحام است.
شب گذشته دکتر نمکی وزیر بهداشت نامه‌ای در این زمینه منتشر کرد و به این مسئله اشاره کرد که می‌خواهیم به گونه‌ای مراسم باشکوه عزاداری را اباعبدالله در ماه محرم را برگزار کنیم که بعداً هیچ گلایه و شکایتی از عزاداران اباعبدالله وجود نداشته باشد.
شهادتی می‌دهم که کادر وزارت بهداشت اعم از آقایان دکتر رئیسی و دکتر حریرچی شخص آقای نمکی، آقای جهانپور و خانم دکتر لاری انصافاً همه حسینی هستند و دغدغه سیدالشهدا را دارند و بقیه مسئولین شاید سردار اشتری و آقای نوریان و آقای سردار بابایی در نیروی انتظامی همه امام حسینی هستند و دغدغه عزاداری سیدالشهدا را دارند و نگرانی اینکه نکند بدخواهانی بخواهند عنوانی را الصاق کنند یا تبعات تلخی که برخی پیش‌بینی‌ها در داخل یا خارج از کشور دارند و می‌گویند که ممکن است در پاییز تلاقی ویروس کرونا با آنفلوآنزا وجود داشته باشد و این بیماری به پای عزاداری نوشته نشود؛ این حرف دقیقی است، ولی فردی که اهل مراعات است اساساً شاید حرف بنده را بپذیرد چون این برنامه درست است که از شبکه خبر پخش می‌شود ولی برنامه تحلیلی است. دوست دارم این حرف را بزنم که فردی که متعهد است، اساساً بیش از بقیه مراعات می‌کند. وقتی به چراغ قرمز می‌رسد، حتماً اهل مراعات کردن است، چه بسا پای کار و مردم بودند، با وقوع سیل و زلزله، در بیماری کرونا، هیئت‌های عزاداری بیش از بقیه از روز اول به کمک کادر بهداشتی و درمانی آمده‌اند، حتماً دغدغه‌مند و دلسوز وارد شدند و همیشه اهل مراعات هستند، چون مقام معظم رهبری و مراجع بزرگوار هم فرمودند آنچه ستاد ملی مبارزه با کرونا ابلاغ کرده، اجرا خواهد شد و جای نگرانی وجود ندارد.
*به دستورالعمل‌های بهداشتی اشاره کردید که قابل توجه است. ضمانت اجرای این دستورالعمل‌ها با چه کسی است و چه کسی ناظر بر اجرای آنها خواهد بود؟
ممکن است در هر قشری درصدی مراعات نکنند، چون قشر امام حسینی‌های جامعه ما خیلی بزرگ هستند و درصد کمی که ممکن است زیاد به چشم بیاید ممکن است مراعات نکنند، گرچه ستاد مبارزه با کرونا هم گفته و بنده هم کمیته نظارتی معین کردم. ستاد، کمیته‌ای را برای نظارت معین کرده از بین خود مردم و ضوابط مشخصی را برای آن در نظر گرفته‌است. کمیته نظارت کار خودشان را انجام می‌دهند، ولی اگر بخواهیم نگاه واقع‌بینانه داشته باشیم، آن قدر عزای سیدالشهدا (ع) گسترده است که حتماً بهترین ناظر، خود مردم هستند. خود علاقه‌مندان به عزاداری سیدالشهدا و هیئتی‌ها که همواره هر جا ناظر بر این کشور بوده، حضور داشتند. به طور مثال در نظارت بر انتخابات، این افراد ناظر بودند چون معتمد مردم بودند. بهترین ناظر حتماً خود مردم و عزاداران هستند و به بهترین وجه وقتی نظارت مردمی به میدان می‌آید، کارها انجام می‌شود. هر وقت کار را به مردم سپرده‌ایم، صدمه نخورده‌ایم. در جایی که کار را به مردم سپرده‌ایم، حتماً شاهد برکات بزرگ بوده‌ایم، ولی درصد محدود و اندکی که ممکن است در هر کاری تخطی کنند، ممکن است مراعات نکنند. چنین شرایطی در سال‌های قبل هم وجود داشته و برای برخی از قاعده‌هایی که قبل از کرونا و سال‌های قبل بوده، مراعات نمی‌شده، حتماً کمیته‌ها و ضابطه‌هایی وجود دارد و مردم فرهیخته هستند و به نظر می‌رسد که روی فرهیختگی عزاداران سیدالشهدا می‌توان حساب باز کرد.
*هر خانه یک هیأت، شعاری است که برای محرم امسال در نظر گرفته شده است. سازمان تبلیغات برای واقعی شدن این شعار چه کاری کرده و در ادامه خواهد کرد؟
کارهای مختلفی انجام شده، یک نمونه برای شما مثال می زنم. سامانه‌ای معین شده منبری‌های مطرح و غیرمطرح، مداحان مطرح و غیرمطرح که داوطلبند اکثر قریب به اتفاق دریافتی نداشته باشند. هر خانه‌ای که اعلام نیاز می‌کند که از منبری، مداح یا شاعری استفاده کند در روضه‌ای که در خانه برگزار می‌کند نهایتاً با اعضای نزدیک خانواده یا افراد فامیل که رفت و آمد زیادی دارند مانند، خواهر و برادر و پدر و مادر که به طور طبیعی که جمع می‌شوند و فقط برای روضه نیست، می‌توانند در این سامانه درخواست کنند، مداح خوب، سخنران خوب در اختیارشان قرار می‌گیرد.
*یک سامانه است؟
بله برای اینکه تبلیغ نشود و بین آنها رقابت هست اسم نمی برم. خدمت‌های مختلفی صورت گرفته، اما این عشق و محبتی که در دل مردم است حتماً بروز و جلوت بیرونی اش مهم است، اما درون خانه‌ها هم بردن هیأت هم امتیاز است و امسال فرصتی است که حتماً روضه سیدالشهدا در هر خانه‌ای برگزار می‌شود. انواع و اقسام کمک‌های فضای مجازی، اجتماعی، مردمی و رسانه ملی برای این کار مهیاست.
*همیشه هر سال به محرم مانده بود همه کوچه‌ها و فضاهای مختلف شهری را می‌دیدیم که آماده عزاداری اباعبدالله می‌شوند که هر چه باشکوه‌تر برگزار کنند، امسال گفته شده همه جا نباید هیأت باشد و صرفاً در مکان‌های مشخص شده باشد. برای محرمی شدن فضای شهر چه برنامه‌ای دارید؟
پروژه محرم پروژه بزرگ و اجتماعی است، یعنی به پهنای این کشور در رگ رگ کوچه‌ها و محله‌ها به تعبیری باید اقامه عزا شود و این حال و هوا محرمی شود. یک فضا سازی صوتی و یک فضاسازی بصری داریم که بخشی از آن به نهادهای عمومی دولتی و غیردولتی برمی گردد؛ مثلاً تعامل حوزه هنری با شهرداری‌های کل کشور به خصوص شهرداری‌های شهرهای بزرگ کشور برای فضاسازی‌های موثر انجام شده، اما اصل کار بر روی دوش مردم است. طبیعتاً وقتی می‌خواهید ۳۰، ۴۰ میلیون ساختمان پرچم مشکی بر سر در خانه‌ها باشد، اساساً این در بضاعت سازمان تبلیغات اسلامی نیست. حالا پرچم و بیرق را تهیه کنید.
ما بودجه این کار را نداریم، اما با نهادها و دستگاه‌ها و خصوصاً خیرین و واقفین صحبت کردیم. ان شاءالله به حد کفایت پرچم و بیرق در اختیار مردم قرار می‌گیرد. خود مردم همواره هزینه عزاداری سیدالشهدا از جمله سیاه پوش کردن و … را داده‌اند و خواهند داد، اما ما هم در این زمینه اقداماتی انجام داده‌ایم که در رسانه‌ها اعلام شده و می‌شود.
*از سمت سازمان تبلیغات اسلامی جایی نیست که مراجعه کنند؟
بله، در ادارات کل و ادارات مان از طریق شورای هیئات مذهبی سامانه‌های مردمی که در اختیار داریم این حمایت‌ها صورت می‌گیرد، اما تأکید می‌کنم این ماجرا بسیار گسترده است و با یک سازمان و به یک مجموعه پیش نخواهد رفت.
*به نظر شما عملکرد کدام یک از گزینه‌ها در رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در عزاداری‌های ماه محرم موثر تر است؟ ۱) سازمان تبلیغات اسلامی؟ ۲) هیأتها و مداحان؟ ۳) عزاداران؟
به قول آقای دکتر عارف سوال غلط است. سازمان تبلیغات اسلامی در عرض مردم نباید قرار بگیرد، سازمان تبلیغات خادم مردم است و خادم گروه‌های مردمی مثل هیأت‌ها.
سازمان تبلیغات در کنار مردم است، طرفدار مردم است، اما اگر جواب درستی برای این سوال باشد، اول مردم و بعد هیأت‌ها که از بین مردم هستند و جدا از مردم نیستند. سازمان تبلیغات نهایتاً یک سازمان حامی و پشتیبان است که به قدر بضاعتش، همان کاری که مردم انجام می‌دهد را پشتیبانی می‌کند، آن کسی که بار اصلی بر دوشش است در موضوع فرهنگ و روضه سیدالشهدا حتماً مردم هستند، از این جهت می گویم که سازمان تبلیغات قابل مقایسه با مردم نیست.
*از زاویه نگاه به نقش نظارتی سازمان تبلیغات چطور؟
ما بیشتر از آنکه ناظر باشیم حامی و پشتیبان هستیم. محور، مردم هستند. مردم را با خادم شان نمی‌توان مقایسه کرد. ما در عرض مردم نیستیم، حامی مردم هستیم. این شعار نیست، بلکه تلقی ما از جایگاه سازمان تبلیغات این است. لذا در پاسخ به این سوال سه و دو به ترتیب یا تلفیقی از این دو چرا که هیأت‌ها جزیی از مردم است.
*حالا شما که پشتیبان و حامی مردم هستید در این امر فرهنگی و اسلامی نمی‌توانید هدایت کنید؟
بله وظیفه داریم. هم بین مردم هم اندیشمندان، فرهیختگان، شعرا، ادبا، مادحین، روحانیون کسانی هستند که سطح فرهیختگی خوبی دارند. خود اینها در مسیر هدایت قرار می‌گیرند. ما اینجا تسهیل کننده هستیم. حامی و پشتیبان هستیم. این هدایت هم که شما می‌فرمایید از خود مردم برای باقی مردم استفاده می‌شود. یکی از نقش‌های نظارتی، امر به معروف و نهی از منکر است که فلسفه قیام سیدالشهدا بوده و هیأتی ها آن را خوب می‌شناسند. حتماً خود مردم هادی و حامی همدیگر هستند. علما حامی و هادی مردم هستند. اینجا ما هم نقش تنظیم گر و ارتباط برقرار کن و پشتیبان را حتماً خواهیم داشت.
*میزان نظارت و تأثیرگذاری سازمان تبلیغات اسلامی بر هیأت‌ها و مداحان تا چه اندازه است؟ چقدر امکان دارد که بعضی از هیأت‌ها از روی شور حسینی برخی از دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت نکنند؟
کاملاً محتمل است درصد محدودی مراعات نکنند. این احتمال وجود دارد، اما مهم این است که درصد زیادی از مردم قطعاً رعایت خواهند کرد و این تحلیل ما مبتنی بر فهم مان از فرهنگ و فرهیختگی جامعه عزادار ایرانی است و طبیعتاً مواردی که تخطی صورت می‌گیرد از طریق ابزارهای مردمی و هیأتی زمینه مراعات و التزام در آنها بیشتر می‌شود. سازمان زبان مشترکی با هیئات دارد و به تعبیری گفتگوی ما در جریان است و جاری است و می‌توانیم مباحثه کنیم تا آن درصد کم و ناچیزی که تخطی صورت می‌گیرد، ان شاالله کمتر شود.
*آیا قبل از شروع ماه محرم سازمان تبلیغات اسلامی با هیئات نشست دارد؟
بله. این اتفاقات افتاده. هم مادحین ارجمند در سطوح ملی و استانی هم سخنرانان محترم و هم با هیأت داران ارتباط و گفتگو و مباحثه صورت گرفته است. خود این بزرگوانان برای قشر و نسل دیگری نقش هدایتی و آموزشی را دارند. وعده خوبی هم از رسانه ملی گرفتیم، خصوصاً در این هفته رسانه ملی باید نقش ایفا کند. به نظرم برای مراعات جای نگرانی نیست. تضمین مراعات به حساب فرهیختگی مردم متدین که آموزش دیده‌اند و مردمی که در این ایام در جریان مخاطرات قرار گرفته‌اند، امید به جایی است.
*سوال آخر. برنامه سازمان تبلیغات برای خروج از اقدامات شعاری و واقعی شدن تأثیر گذاری این نهاد مهم چیست؟
ما گوشه‌ای از یک حکومتی هستیم که ایده پایه این حکومت، مردم سالاری دینی است. این موارد از پاسخ فرارکردن نیست، واقعاً اینگونه است. صادقانه هرجا مردم محور بودند، مردم، سالار بودند، به مردم اعتماد شد و مردم بار به دوش کشیدند، کار بهتر و بیشتر پیش رفته است. راهکار ما مردمی‌تر شدن تبلیغ است. کارهایی که قابلیت واگذاری به مردم را دارد، به نمایندگانی از مردم سپردن است. تبلیغ به نظر شما چیست؟ از حضرت امام یک جمله زیبا را وام بگیرم. تبلیغ شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم زشتی و راه‌های منع آن است. این را چه کسی باید انجام دهد؟ می‌فرمایند همه مردم. یک نفر باید حامی باشد به جای اینکه سازمان تبلیغات ولو غیرشعاری بخواهد، دستگاهی باشد که مردم را به هدایت نزدیک کند و خود را صرفاً عامل هدایت بداند. باید به تعبیری زمینه همگانی شدن، مردمی شدن و اجتماعی شدن این تشویق به سمت خوبی‌ها را فراهم کند. با این راهبرد، حتماً سازمان تبلیغات موثرتر خواهد شد.
*به نظر می‌آید اگر می‌گویید حامی و پشتیبان هستید باید یک سری کارها را خودتان انجام بدهید. در مسیری که قرار است روشن باشد که مردم حرکت کنند، نیاز به نور هست یا نه؟
نور هم مردم هستند. از میان مردم عالمانی هستند که نور هدایت می‌تابند. باید برای اینکه مردم توانمندتر شونددر مسیر امور فرهنگی و تبلیغی، پشتیبانی و حمایت شوند، هم افزایی های فکری و ساماندهی‌ها بین شان صورت گیرد. لذا با آرامش خاطر هرچقدر به مردم بیشتر میدان بدهیم فواید بیشتری در حوزه فرهنگ و تبلیغ خواهیم داشت.