دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نشست امروز شورای توسعه فرهنگ قرآنی درباره بررسی بیانیه کمیته منتخب شورا در خصوص تحول و بازسازی نظام امور قرآنی کشور، گفت: بیانیه در این نشست مصوب نشود چون بیانیه، کاری است و شعاری نیست. کمیته به فعالیت خود همچنان ادامه داده و حتی اعضای جدیدی به آن ملحق شوند تا دستگاه‌های مختلف مشارکت بیشتری برای جمع‌بندی نهایی داشته باشند.
پنجاه و چهارمین نشست شورای توسعه فرهنگ قرآنی، ششم بهمن‌ماه با دستور جلسه ارائه بیانیه کمیته منتخب شورا در خصوص تحول و بازسازی ساختار و نظام امور قرآنی کشور، بررسی و تصویب ساختار امور قرآنی کشور، انتخاب چهارمین دوره عضویت صاحب‌نظران حقیقی امور قرآنی شورا همراه با تصویب شرایط پیشنهادی، ارائه و بررسی نتایج کمیته بررسی ساماندهی و یکپارچه‌سازی سامانه‌های امور قرآنی کشور برگزار شد.
جلسه با قرائت قرآن توسط حمید مجیدی‌مهر، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه آغاز شد. در ابتدا حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: از سوم تا بیستم آذرماه ۱۴۰۰ هفت جلسه کمیته تحول تشکیل شده و همچنین فراخوانی به صورت گسترده برای صاحب‌نظرانی که می‌خواهند عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی شوند، اعلام شد.
وی با بیان اینکه مجمع مشورتی سه نشست داشته که در دو نشست آخر به صورت ویژه بحث تحول مورد توجه قرار گرفته است، گفت: کتاب سال ۹۹ نیز در این فاصله منتشر و نهایی شد.
دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با انتقاد از عدم حضور وزرا در صحن شورا و غیبت بیش از سه جلسه برخی از اعضا، بیان کرد: آقای شیخ اکبری، رئیس شبکه قرآن و دبیر شورای معارف سیما مأمور شد تا پیش‌نویس بیانیه تحول را آماده کنند.
در ادامه محمد انجم‌شعاع، مدیرعامل اتحادیه کشوری مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت با اشاره به تلاش‌هایی که برای ادعام دو اتحادیه انجام شد، گفت: یک سال و نیم از زمان ادغام گذشته؛ خوب است بدانیم چه بهره‌ای از آن برده‌ایم. تا این ساعت به غیر از انعقاد تفاهم‌نامه‌ها، واگذاری انجام نشده است.
خطر انحلال چند صد مؤسسه
وی ادامه داد: با کوشش همه دوستان طی سال‌های قبل، سه هزار و اندی مؤسسه تشکیل و بنا شد اینها حقوقی شوند تا کارهایشان قانونی شود، کد کارگاهی نیز دریافت کردند. الان بیمه سراغ مؤسسات آمده تا سهم کارفرما را از آن‌ها بگیرد و از آنجا که مؤسسات قادر به این امر نیستند، ممکن است انحلال چند صد مؤسسه را شاهد باشیم؛ پیشنهادم این است که مصوبه‌ای را به صورت ماده‌واحده داشته باشیم و بر اساس آن، مؤسساتی که بازده اقتصادی ندارند، معاف از مالیات شوند.
محمدعلی خواجه‌پیری، عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی پیرو سخنان مدیرعامل کشوری اتحادیه موسسات با بیان اینکه جامعةالقرآن ۵۵۰ شعبه را تعطیل کرده است، گفت: باید عاجلانه فکری کرد وگرنه کار بسیار سخت‌تر خواهد شد.
محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز بیان کرد: خبر خوش این است که بناست حجم قابل توجهی از قرآنیان ذیل صندوق بیمه هنرمندان که ظاهراً اسم قرآن و عترت به آن اضافه شده، قرار گیرند. باید از هر مسیری ممکن که می‌شود، در حوزه بیمه و مالیات حمایت صورت گیرد.
در ادامه جواد شیخ‌اکبری با بیان اینکه این بیانیه مسیر تحول را زمینه‌‌سازی می‌کند، به ارائه گزارشی راجع به روند فعالیت کمیته‌ها پرداخت و گفت: هفت جلسه کارشناسی تشکیل و سپس خروجی آن‌ها در معرض آرای صاحب‌نظران قرار داده و به موازات، بحث رسانه‌ای نیز پیگیری شد و افرادی که نتوانستد در آن جلسات صحبت کنند، از طریق رسانه حرف‌هایشان را مطرح کردند.
مدیر شبکه قرآن و معارف سیما با اشاره به وجود اجماع کلی در بحث تحول، افزود: ۱۳ موردی که در بحث‌های قرآنی باید مورد توجه قرار گیرد از سخنان مقام معظم رهبری استخراج کردیم.
وی ادامه داد: شش مورد سیاست تحولی مد نظر قرار گرفت که می‌توان به حفظ و تقویت دستاوردهای قرآنی چهل سال گذشته، ارتقای سطح تولیت امور قرآنی با رفع خلأها و کاستی‌های گذشته، واگذاری حداکثری فعالیت‌های اجرایی به بخش مردمی و کاهش تصدی دولتی و تمحض آن بر امور حاکمیتی، کاهش موازی‌کاری و تداخل بین دستگاهی در فعالیت‌های حاکمیتی، چابک‌سازی ساختارها و تشکیلات سیاستگذاری و اجرایی، تقویت نظارت و ارزیابی عملکرد بخش‌های دولتی و مردمی و محوریت اسناد راهبردی اجرای منشور در طراحی مدل‌های ارتقای وضع موجود اشاره کرد.
تحول از آسیب‌شناسی وضع موجود آغاز می‌شود
شیخ‌اکبری با بیان اینکه تحول از آسیب‌شناسی وضع موجود آغاز می‌شود، گفت: آسیب اصلی این است که بحث‌های قرآنی در زندگی اجتماعی مردم ساری و جاری نشده است، بر این اساس آسیب‌شناسی در سه حیطه نگرشی، فرایندی و ساختاری شروع شد.
وی با بیان اینکه در عین نگاه به چشم‌انداز باید مباحث ارائه شده قابل اجرا باشند، ادامه داد: بحث فرایندهای مالی، اداری و نیروی انسانی نیز در حوزه فرایندی مطرح شد. منشور توسعه فرهنگ قرآنی نیز، مفاد خوبی داشت ولی اجرا نشد. در بیانیه پیش‌نویس تحول بحث اولویت‌بندی مطرح شد تا پراکندگی که یکی از آسیب‌های منشور بود، رفع شود.
مدیر شبکه قرآن و معارف سیما با ذکر این مطلب که در حیطه نگرشی، بحث اصلی گفتمان‌سازی، نقش حداکثری قرآن در حل مسائل بود، مدیران، روحانیان، خانواده، معلمان و فعالان رسانه‌ای را گروه‌های هدف تحول نگرشی دانست و گفت: از منشور، ۱۶ مورد استخراج شده که قابلیت کار اجرایی و ابلاغ به دستگاه‌های ذی‌ربط از ابتدای سال آینده را دارد.
وی، ضعف نظارت و ارزیابی را از آسیب‌های دیگر دانست و افزود: مشخص شدن این موارد، هم به ما در شفاف شدن بحث‌های مالی و یکسان‌سازی ردیف‌های دستگاه‌ها در قانون بودجه عمومی کشور کمک می‌کند و هم در بحث ارزیابی می‌تواند ملاک خوبی باشد.
مدیر شبکه قرآن و معارف سیما همچنین بیان کرد: اگر در حوزه مالی شاهد تقویت توسعه مشارکت مالی مردمی و وقف و خیریه در امور قرآنی باشیم، این امر می‌تواند بسیاری از گره‌ها را باز کند.
وی در خصوص حیطه ساختاری نیز اظهار کرد: در این حیطه چهار موضوع را مطرح کردیم که بدین شرح است: ۱. ایجاد قرارگاه متمرکز سیاستگذاری، هماهنگی و نظارت راهبردی در امور قرآنی با اصلاح ترکیب شورا و استقرار ستاد قرآن در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ ۲. استقرار قرارگاه استانی امور قرآنی با احیا و تقویت شورای گسترش فرهنگ قرآنی استان و دبیرخانه آن؛ ۳. بازمهندسی مأموریت امور قرآنی سازمان دارالقرآن الکریم، معاونت قرآن و عترت و مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه برای حذف موازی‌کاری و واگذاری فعالیت‌های فاقد متولی؛ ۴. تشکیل شورای هماهنگی امور قرآنی در سطح ستادها و نهادها.
شیخ‌اکبری در ادامه بیان کرد: اگر این بیانیه مورد توجه دوستان قرار بگیرد، می‌توانیم قدم‌های بعدی را محکم‌تر برداریم.
بنا بر گزارش ایکنا، لاله افتخاری، رئیس هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی در ادامه گفت: در حیطه نگرشی در بیانیه تحول، مرجعیت قرآنی در نظام تربیتی حوزه علمیه لحاظ شده اما در آموزش عالی دیده نشده است. ممکن است این حذف، باعث خارج شدن از عمل نیز شود. باید همه دانش‌ها به طرف نگاه قرآنی سوق داده شوند که تجربه ثابت کرده اگر مدیر در هر حوزه‌ای باور به قرآن داشته باشد، این مطلب در همه بخش‌های زیرمجموعه او خود را نشان می‌دهد.
جعفری‌نژاد، مشاور سازمان برنامه و بودجه در ادامه به طرح این پرسش‌ها پرداخت که قرار است پیش‌نویس بیانیه تحول چه کارکردی داشته باشد؟ نسبت آن با بقیه اسناد مصوب چیست؟
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا شاهسونی، مدیر مؤسسه بیت‌الاحزان نیز در این نشست با طرح سوالی بیان کرد: می‌خواهیم جایگاه تصمیم گیری قرآنی را ارتقا دهیم ولی با این قرارگاه که همان شورای توسعه فرهنگ قرآنی است، چه اتفاق جدیدی می‌افتد که جایگاه تصمیم‌گیری بالاتر برود؟ مطلب دیگر اینکه وقتی بودجه‌های چهار نهاد توسط قرارگاه پرداخت نشود، می‌توان توقع حرف‌شنوی داشت؟ اگر بودجه‌ها از مجموعه‌های خودشان پرداخت شود، قاعدتاً آن‌ها برنامه‌های خودشان را دارند و چون بودجه از اینجا نمی‌گیرند، تحقق این مورد خیلی سخت است.
وی افزود: یکی دیگر از مشکلات بیانیه این است که مؤسسات تبلیغی و ترویجی از سازمات تبلیغات و آموزشی از ارشاد مجوز بگیرند، تفکیک بین مؤسسات تبلیغی و ترویجی و آموزشی خیلی سخت است، هر مؤسسه‌ای برای پیشرفت کار خودش فعالیت‌های تبلیغی ـ ترویجی و آموزشی دارد، حالا یک مؤسسه جدید چرا باید دو مجوز از ارشاد و تبلیغات دریافت کند؟ اینها ابهاماتی است که ما را در اجرا با مشکل مواجه خواهد کرد.
در اداره امور قرآنی کشور تشتت داریم
شاهسونی با بیان اینکه در اداره امور قرآنی کشور تشتت داریم، اظهار کرد: این کاری که انجام می‌دهیم ایجاد یک ساختار جدید در کنار ساختارهای دیگر است؛ این ساختار و این سطح تصمیم‌گیری نمی‌تواند مشکل قرآنی کشور را حل کند. ممکن است تا حدودی تقسیم کار شود اما در همان هم با مشکل مواجه خواهیم بود. الان در همین جلسه ما چند وزیر حاضر هستند؟ آیا بعد که قرارگاه شد خواهند آمد؟ آیا با تغییر نام، وزیر در آن شرکت می‌کند؟
اصغر امیرنیا، سرپرست معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در ادامه عنوان کرد: فرمایشات آقای شاهسونی را تأیید می‌کنم، در حیطه فرایندی به ایجاد سامانه شفاف امور مالی اشاره شده، اصلا چرا این همه سامانه را ایجاد می‌کنیم؟ چرا قبلی‌ها را تقویت نمی‌کنیم؟ چرا به استفاده از ادارات و مدارس که بحث امنیت خودشان را دارند، اشاره شده اما به ۹۰ هزار مسجدی که داریم و استفاده نمی‌کنیم، اشاره نشده است؟
وی با بیان اینکه شأنیت شورا قانون‌گذاری است نه توزیع اعتبارات مالی، افزود: شورای توسعه، کار راهبری و هدایت را انجام دهد. نباید برای مؤسسات قرآنی بلاتکلیفی به وجود آورده و آن‌ها را دوباره آواره کنیم.
تحول در نگرش؛ اولین حلقه تحول
در ادامه نشست، سیدعلی سرابی، قائم مقام شورای عالی قرآن با بیان اینکه بحث تحول در نگرش باید به عنوان اولین حلقه تحول تلقی شود، اظهار کرد: در بند ۴ به صورت حاشیه‌ای این موضوع مطرح شده است. چند روز پیش در کمیسیون بین‌الملل که حجت‌الاسلام قرائتی را دعوت کرده بودند، ایشان بیان کردند، اگر چه همه به قرآن اعتقاد داریم ولی این اعتقاد، کلی است و به این موضوع که قرآن واقعاً می‌تواند همه مشکلات ما را حل کند باور نداریم.
وی، مهم‌ترین کار شورا را تحول نگرش در سطح جامعه و کسانی که در سطح فرهنگ سیاستگذاری می‌کنند دانست و ادامه داد: در بند یک، اشاره‌ای به اصلاح ترکیب شورا و استقرار ستاد قرآن شده؛ خواسته ما نیز این است که فاصله شورای توسعه با شورای عالی آنقدر زیاد نشود که از حیز انتفاع خارج شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رستمی، مسئول نهاد نمایندگی ولی‌فقیه دانشگاه‌های کشور گفت: بیانیه پیش‌نویس تحول به نوعی شکل و محتوای حرکت به سمت تحول را پیگیری می‌کند، اینکه در آن به مطالبات حضرت آقا توجه شده، امر ارزشمندی است. ابهام در شکل‌گیری ستادها در سند پیشنهادی نیز هست و لازمه‌اش این است که ابتدا خروجی طرح تحول را در دست داشته باشیم و بر اساس آن اقدامات انجام شود. دستگاه‌های اجرایی، علی‌رغم کاهلی و ... نباید حذف شوند زیرا حذفشان به معنای حذف مأموریت‌هاست، نتیجه حذف دستگاه‌های اجرایی، خروج جریان قرآنی از همکاری و نظارت و مشارکت در پیگیری‌هاست که در شورا اتفاق می‌افتد.
خواجه‌پیری در ادامه با بیان اینکه بودجه ۹۸و ۹۹ به تمام معنا قابل دفاع است و به‌روز پایش شده و کنترل می‌شود، گفت: بخشی از اولویت‌هایی که در این بیانیه آمده، مستلزم وجود اعتبارات است.
محمدمهدی عزیززاده، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم نیز در سخنانی این بیانیه را دارای تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای با بیانیه‌ای که در رسانه‌ها منتشر شده دانست و گفت: در بخش اول این بیانیه که بندهای ۷ گانه‌ای در این نسخه وجود دارد، اشارات دقیقی شده اما آنجایی که وارد راهکارها می‌شود، تفاوت سطح جدی اتفاق می‌افتد. الان در اینکه چرا اسناد اجرا نشدند، اجماع است، اما فرایند اجرایی شدن اسناد چیست؟
وی با تأکید بر اینکه ساز و کار تخصیص بودجه منطبق بر اجرای اسناد دیده شود، اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب فرمودند که دبیرخانه چابک‌سازی شده و از ظرفیت دستگاه‌ها برای امور اجرایی استفاده شود، خواهش می‌کنم از دبیران کمیسیون‌ها حتماً در جلسات کمیته دعوت شود.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین زارع بی‌عیب، مدیرکل بین‌المللی تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با اشاره به عدم توجه به بحث بین‌الملل در بیانیه، گفت: زمانی که در هند بودم تعداد ایرانیان در آنجا نزدیک به پنج میلیون نفر بود. چون نگاه بین‌المللی ضعیف است، غالباً به شبهه می‌افتند که آیا واقعاً ۲۰ میلیون ایرانی خارج از کشور داریم؟
در بخش دیگری از نشست، رضا سلامت‌پناه، دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی توضیحات بیشتری درباره کمیته تحول ارائه داد و گفت: گزارشی از اجرایی‌سازی اسناد داده و بنا شد گروه ارزیابی و آسیب‌شناسی شکل بگیرد. خروجی این گروه، مقارن با حکم رهبری جهت انتصاب اعضای حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی شد و در جلسه ۵۳ شورای توسعه فرهنگ قرآنی مقرر شد کارگروهی بابت تحول در نظام امور قرآنی کشور تشکیل شود. هم‌اندیشی نسبتاً گسترده با صاحب‌نظران داشتند و در نهایت اسم آن سیاستگذاری را بیانیه گذاشتند تا شورای توسعه، این گزاره‌های تحولی را پیگیری کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فاطمی‌پور، معاون فرهنگی و سیاسی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نیز بیان کرد: به لحاظ محتوایی این بیانیه یک سند است که در قالب بیانیه جمع‌آوری شده تا حساسیت روی آن کمتر شود.
وی، موضوع دیگر را تعیین تکلیف ساختار شورای عالی انقلاب فرهنگی دانست که شوراهای اقماری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ادامه داد: بیش از ۹ هزار واحد درس قرآن در این ترم در دانشگاه‌ها داشتیم، اما سهم آموزش عالی در اینجا اصلاً دیده نشده؛ بعضی از موارد هم امکان عملیاتی شدن را ندارد. معتقدم بعضی از سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی نباید واگذار شود.
شیخ‌اکبری با بیان این مطلب که وقتی بحث تحول را ایجاد کردیم، این انتظار در جامعه قرآنی به وجود آمده که باید تحولی اتفاق بیفتد، عنوان کرد: اولویت را به فرایند دادیم که می‌توان با زمان‌بندی آن را به سمت اجرایی شدن ببریم، مثلاً فرایند صدور مجوز ممکن است ۱۵ مرحله داشته باشد که می‌توان ۱۲ مورد را به اتحادیه مؤسسات قرآنی واگذار کرد. مؤسسات می‌گویند ما می‌خواهیم کار قرآنی انجام دهیم، پس چرا باید برای این مسئله چند ماه پیگیر باشیم؟.
محمدحسین فریدونی، مشاور دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز با اشاره به ناکارآمدی کمیسیون‌ها، بیان کرد: برای وزرا از هر دو جناح، هیچگاه قرآن اولویت نبوده است. در گذشته تلاش کردیم که یک جلسه اعضای شورا را خدمت مقام معظم رهبری ببریم و ایشان راجع به اهمیت کار کمیسیون‌ها صحبت کنند؛ شاید اگر این جلسه آن روز در حضور رهبری انجام می‌شد، نوع برخورد وزرا متفاوت می‌شد.
وی با طرح این سوال که آیا می‌توانیم فرایندهای اجرایی را دنبال کنیم؟، اظهار کرد: یکی از مشکلات این است که خود کمیسیون نمی‌تواند با رئیس آن کمیسیون ارتباط بگیرد. نیاز است شورای توسعه فرهنگ قرآنی جلسه‌ای برای مدیران کل بگذارند تا قرآن برای آن‌ها مسئله و محور شود.
در ادامه نشست، عاملی درخصوص علت ناکارآمدی کمیسیون‌ها، اظهار کرد: هم به خود کمیسیون‌ها نامه بزنید تا خودشان آسیب‌شناسی کنند و هم در شورا آسیب‌شناسی کنیم و علت را بیابیم.
حجت‌الاسلام محمدی در جمع‌بندی نشست گفت: بسته جامع حمایت از مؤسسات مردمی را تصویب کردیم که در جلسه بعد شورای توسعه فرهنگ قرآنی که اواسط اسفندماه تشکیل می‌شود، درباره آن صحبت می‌شود. دکتر عاملی پیشنهاد داشتند موضوع قرآن، محور بحث یک جلسه هیئت دولت باشد، این را برای اولین جلسه سال ۱۴۰۱ می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که در واقع ملاقات قرآنیان با رئیس جمهور هم باشد.
وی گفت: زیاد شدن اعضای جلسه(اعضای حقیقی)، مشکل تو در تو شدن بحث‌ها را پیش می‌آورد، نسبت به حضور صاحب‌نظران فراخوان عمومی اعلام کردیم و ۷۸ نفر متقاضی شدند. پیشنهاد می‌کنم کارگروه حدود پنج نفره، افراد واجد شرایط را بررسی و لیست کسانی که با شرایط تطبیق داشتند، احصا کنند. یکسری موارد اختلافی در مورد اعضا بوده که نیاز است همین کمیته‌ای که گفتیم، راجع به این موارد به توافق برسند.
در انتهای نشست به این نکات اشاره شد:
طرح و راهنمایی گرفتن از مقام معظم رهبری حق جامعه قرآنی است.
احصای نکات بیشتری از فعالان قرآنی در رابطه با بیانیه طرح تحول
لزوم مشخص شدن منظور از شخصیت حقیقی مستقل
قرار گرفتن بحث حدیث در کنار قرآن و عترت و تشکیل شورای حدیثی در کنار شورای قرآن
