در صد و هفدهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، برنامه‌های قرآنی وزرای دولت سیزدهم مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در نهایت مقرر شد از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی مکاتباتی با وزراء برای ارائه برنامه‌هایی مبتنی بر امور قرآنی و نیز انتصاب مدیران با شاخص‌های تعیین شده در جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی، صورت گیرد.
یکصد و هفدهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی یکشنبه، ۲۱ شهریورماه به منظور بررسی پنج موضوع با حضور اعضای این جلسه به دو صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی پس از طرح اولین دستور جلسه، که بررسی برنامه‌های قرآنی وزرای دولت سیزدهم بود، گفت: در بین برنامه‌های اعلام شده بیشترین پیشنهاد برای وزیر ارشاد بوده و سایر وزراء از وزیر علوم تا آموزش و پرورش، بهداشت و ... اگر هم برنامه‌ای داشتند، وضعیت آنها مشخص نیست. گاهی ممکن است در یک برنامه به مباحث قرآنی در اندازه یک بند اشاره شده باشد و همان بند بسیار پربارتر از چند صفحه باشد.
محمدی در ادامه به جلسه هفته گذشته وزرای علمی و فرهنگی دولت در شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و افزود: در این جلسه مباحث خوبی مطرح شد و بنده نیز در مورد وضعیت منشور و فعالیت‌های قرآنی توضیحاتی را ارائه دادم.
مطالبه‌گری قرآنی از ابتدای شکل‌گیری دولت
در ادامه قائم‌مقام شورای عالی قرآن نیز با اشاره به اینکه در ابتدای راه لازم است که شورای توسعه و حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد اینکه دولت جدید برای قرآن چه کار خاصی انجام می‌دهد، ورود داشته باشد. گفت: در دوره‌های گذشته با این فرض که جایگاه قرآن در نگاه دولتمردان همان جایگاه شایسته و بایسته است، مطالباتی از دولت‌ها مطرح شد؛ مع الاسف این نگاه وجود نداشته و لذا خرده مطالباتی هم که مطرح شده چون در آن نگاه اساسی ضعف داشته‌ایم، این خرده مطالبات هم نادیده گرفته شده است.
قائم‌مقام شورای عالی قرآن بیان کرد: اگر اصرار مقام معظم رهبری بر آموزش و تبلیغ و ترویج قرآن نبود، شاید همین دستاوردهای اندک را هم نداشتیم، چرا که این نگاه واقعاً وجود ندارد. نتایج یک پروژه، نشان می‌داد که در نزد دولتمردان، قرآن، یک خرده‌فرهنگ در میان مباحث فرهنگی است، در حالی که قرآن بر موضوع فرهنگ، بلکه بر تمام مسائل و شئونات بشری هیمنه دارد. اگر قرآن را به عنوان راهکار رفع نیازهای بشر بدانیم، باید در تمام تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه‌های مختلف پیوست قرآنی داشته باشیم.
معطوف بودن برنامه‌های وزیر ارشاد به مفاد منشور
عضو شورای توسعه فرهنگ قرآنی اظهار کرد: در برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مطالبی گفته شده که بسیاری از آن معطوف به مصوبات شورا و منشور است اگر همین هم دنبال شود می‌تواند نتایج مطلوبی به همراه داشته باشد. با این وجود برخی موضوعات مورد غفلت واقع شده است به خصوص اینکه در وزارت ارشاد باید هیمنه قرآن بر همه بخش‌ها مطرح شود. شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید به این قضیه ورود پیدا کند. به مناسبتی برنامه ششم توسعه، که سال پایانی آن است، مطالعه می‌کردم، دریغ از یک لفظ قرآن در این برنامه و پیوست‌های فرهنگی آن، این در حالی است که به یاد دارم در جلسات شورا بندهایی برای پیوست فرهنگی برنامه ششم تصویب شد. جالب است که در پیوست فرهنگی این برنامه به مباحثی همچون مساجد، اربعین، ورزش و ... اشاره شده، اما در مورد قرآن حتی یک کلمه نیامده است و این حداقل برای ما به عنوان شورای توسعه فاجعه است.
عضو هیئت مدیره اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت با اشاره به اینکه برنامه هفتم توسعه در حال نهایی شدن است، گفت: مباحث قرآنی حتماً در برنامه هفتم باید حضور داشته باشد، چرا که اگر در برنامه پنج‌ساله، بندی گنجانده شود، هر سال می‌توان، برنامه در آن موضوع به تصویب رساند.
سرابی به برنامه‌های قرآنی وزیر ارشاد دولت سیزدهم اشاره و تصریح کرد: برخی خلاءها به تصریح نیامده است، ضمن اینکه بهتر بود به مسئله حفظ قرآن که از طرف مقام معظم رهبری نیز مطرح شده است، اشاره می‌شد. با تمام این تفاسیر در بند ۹ برنامهها به پیگیری مجدانه تحقق منشور توسعه فرهنگ قرآنی اشاره شده است، اگر همین یک بند باشد، کافی است و اگر همان را پیگیری می‌کردند خیلی موارد محقق می‌شد.
در ادامه این جلسه رضا سلامت‌پناه، دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی گفت: در مورد برنامه هفتم یک کارگروه قرآنی ایجاد شده و وضعیت موجود قرآنی را آماده کرده و تا سه هفته آینده بر اساس این وضعیت چند مسئله استخراج می‌شود و در داخل برنامه هفتم درج شود.
بیتوجهی وزرا به گنجاندن قرآن در برنامه‌هایشان نشانه چیست؟
وی به بررسی برنامه‌های قرآنی وزرای دولت سیزدهم پرداخت و گفت: اینجا دو موضوع مورد بحث است. بحث اول وزارت ارشاد است که معاونت قرآنی دارد و باید یک برنامه منسجمی ارائه دهد. بحث دوم نهادهای دیگر همچون وزارت علوم، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش و ... است که مأموریت، برنامه و فعالیت قرآنی دارند، اما در برنامه‌های اعلامی وزرا هیچ بند قرآنی دیده نشده است. این موضوع یا نشان از بی‌اطلاعی نسبت به مأموریت‌ها هست و یا حکایت از بی‌توجی به مسائل قرآنی دارد.
سلامت‌پناه ضمن ابراز گلایه از فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی، بیان کرد: گلایه‌ای که از فراکسیون قرآن و عترت داریم این است که می‌توانست در همین مقطع ایفای نقش تاریخی داشته باشند.
دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با تأکید بر اینکه برنامه قرآنی وزارت ارشاد از یک جنبه‌ای بسیار مهم است، گفت: بسیاری از معاونان وزارتخانهها برنامه اقدام و عمل اصلی خود را بر اساس همین برنامه اعلام شده انجام می‌دهند لذا از این بابت توجه به این برنامهها باید مضاعف باشد.
در بخش دیگری از این نشست محمدحسین حسنی، رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور گفت: وزیر علوم در برنامه‌های اعلام شده خود به مباحث قرآنی اشاره داشته است، که در قالب بند «ترویج مفاهیم قرآنی، زیست مؤمنانه، پیگیری اهداف انقلاب اسلامی و تمدن نوین اسلامی با بهره‌گیری از آموزه‌های بیانیه گام دوم انقلاب و ایجاد بستر مناسب برای ایفای نقش مطلوب و ...» ارائه شده است.
مدیرعامل ایکنا همچنین بیان کرد: با توجه به اینکه وزیر ارشاد در برنامه‌های خود قرآن را بخشی دیده‌اند، جا دارد به عنوان یکی از مصوبات جلسه، مکاتبه‌ای با ایشان صورت گیرد و علاوه بر این موضوع، تأکید شود که ترویج قرآن و مفاهیم آن، نه‌تنها در معاونت مربوطه بلکه در دیگر معاونت‌های وزارت ارشاد مورد توجه قرار گیرد.
رضا سلامت‌پناه، در همین باره افزود: البته این بند مربوط به حوزه فعالیت‌های معاونت فرهنگی وزارت علوم است در حالی که مطالبه اصلی شورای توسعه درباره مباحث پژوهشی این مجموعه است.
در ادامه این جلسه روح‌الله محمدعلی‌نژاد، رئیس مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت نیز با اشاره به اینکه در وزارت بهداشت یک برنامه مشترک در حوزه قرآن با کارگروه قرآن، عترت و سلامت تنظیم شده است، گفت: این برنامه به وزیر بهداشت ارائه شده است. هفته گذشته هم جلسه‌ای با حضور وزیر برگزار شد، در این جلسه از ۹ مصوبه مربوط به معاونت فرهنگی چهار مصوبه در حوزه کمیسیون بوده است و در مورد نحوه برگزاری جلسات کمیسیون نیز نکاتی را بیان کردند.
محمدمهدی عزیززاده، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن نیز در این جلسه به بیان نکاتی پرداخت و گفت: در حال حاضر بهترین فرصت برای اصلاح ساختار کمیسیون‌ها فراهم شده است، چرا که ساختار توسعه فرهنگ قرآنی نمی‌تواند معطل نتیجه‌گیری سیستم شود.
وی افزود: ما در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد یک ماموریت در قبال اصحاب فرهنگ و هنر و یک ماموریت در مورد برنامه‌های قرآنی داریم، یک وظیفه کلان هم راهبری فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی است که اینها باید از هم تفکیک شود، لذا به اعتقاد من مصوبه اول این جلسه باید اصلاح ساختار کمیسیون‌ها باشد.
عزیززاده با تأکید بر اینکه افراد اصلی که نقش جدی در راهبری اسناد دارند یکی از عوامل اصلی اجرایی‌سازی اسناد هستند، گفت: وزرای دولت نباید افرادی را که آشنایی با این مسائل ندارند، معرفی کنند. یعنی افرادی که به عنوان مثال در سمت معاون وزیر معرفی می‌شوند، نباید افرادی نا آشنایی باشند، چرا که ناآشنایی این افراد با امور، زمان زیادی را از بین می‌برد. در جلسات گذشته شورا در مورد شاخص‌های انتصاب و معرفی مدیران امور قرآنی مباحثی مطرح شد که اگر بتوانیم زودتر این را به نتیجه برسانیم نتایج بهتری خواهد داشت.
در ادامه این نشست لاله افتخاری، عضو هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی نیز در سخنانی بیان کرد: شورای توسعه فرهنگ قرآنی یک ارزیابی نسبت به جایگاه قرآن در برنامه‌های وزرا و نمایندگان مجلس در زمان رأی اعتماد انجام دهد. بحث برنامه هفتم توسعه نیز بسیار مهم است و قبل از آن گزارشی از میزان تحقق ماموریت‌های قرآنی در دولت‌های مختلف ارائه شود.
وی با اشاره به اینکه با نامه‌نگاری، پیگیری‌های مداوم و مصاحبه نسبت به مطالبه‌گری از وزرا اقدام شود، بیان کرد: اگر بحث مطالبه‌گری را کم رنگ کنیم دیگر نباید منتظر حضور مدیران میانی هم باشیم. چندصدایی در برخی وزارتخانهها هم باید از بین برود و الگویی ایجاد شود تا اینها با هم همسو شوند تا زودتر کارها به نتیجه برسد.
بر اساس گزارش ایکنا در ادامه بررسی دستور جلسه نخست این مجمع، محمدعلی خواجه‌پیری از اعضای شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان مطالبی پرداخت و گفت: وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی علاوه بر برنامه‌ای که در مجلس ارائه داده است از همه معاونان برنامه جامع‌تر که همراه با نگاه تحولی باشد در دست تهیه دارد. به نظرم تعامل با این معاونت و معاونت‌های دیگر برای کامل‌تر و جامع‌تر شدن برنامهها کار خوبی خواهد بود.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز به موضوع لزوم ثبات در مدیران امور قرآنی اشاره و اظهار کرد: حدود ۱۶ سال است که مدیریت یک مجموعه پژوهشی - قرآنی را بر عهده دارم، در این مدت به این نتیجه رسیده‌ام که رفت و آمد مدیران تغییراتی در برنامهها به وجود می‌آورد که بیشترین ضرر را متوجه کسانی که می‌خواهند کار کنند، خواهد کرد.
وی افزود: اگر به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا به نحوی در بحث قرآن یک برنامه ثابت مورد استفاده قرار گیرد تا انسان احساس نکند، اگر این وزیر آمد یا یک مدیرکل رفت، خلل یا تغییری در برنامهها ایجاد شود. الان شرایط برای تثبیت فعالیت‌های قرآنی فراهم شده است. با توجه به اینکه شخص مقام معظم رهبری به موضوع قرآن اهتمام ویژه دارند، این نظرات به حضرت آقا منتقل شود که دستگاه‌های قرآنی به خاطر تغییرات مداوم مدیران با چالش مواجه هستند.
در ادامه این نشست رضا سلامت‌پناه، دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی ضمن جمع‌بندی مباحث مطرح شده، گفت: طی تماسی که روز گذشته با دفتر وزیر ارشاد داشتیم، گویا قرار شده است به خاطر حجم مسائل و مشکلات درون‌برنامه‌ای که به مجلس ارائه شده است، برنامه دیگری تدوین شود. الان نقطه ورود ما برای ایجاد تغییرات به سمت مطلوب مد نظر ما، همین نقطه است. یکی از عارضه‌های مزمن نظام نابرنامه‌ریز در وزارتخانه، عدم التزام عملی به مرجعیت اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی است. قوه مجریه وظیفه اولویت گزینی، پیشنهاد و اجراسازی اسناد بالادستی نظام است؛ وضعیت نباید به این صورت باشد که وزارت ارشاد یا هر وزارتخانه دیگری بنشیند و برای کل نظام قانون وضع کند و به برنامه‌ریزی بپردازد.
سلامت‌پناه بیان کرد: موضوع دیگر عدم بهره بردن از خرد جمعی است، وقت بسیار زیادی گذاشته شده است تا برای اسناد راهبردی قرآن برنامه‌ریزی صورت گیرد، اما این زمان و نادیده گرفته شده و در برنامهها دیده نشده است.
دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با اشاره به اینکه علاوه بر مطالبه‌گری باید مطالبه‌سازی را هم در دستور کار قرار دهیم، به برخی ایرادات وارده به برنامه‌های قرآنی وزیر ارشاد پرداخت و گفت: دو اشکال اساسی به این برنامه وارد است. اشکال اول اینکه اصلاً بحث فرهنگ، هنر، رسانه و تبلیغ و ترویج در حوزه وزارت ارشاد است که در برنامهها مورد غفلت واقع شده است و اگر نگاهی به برنامه‌های وزیر داشته باشید گویا وزارت ارشاد برای حوزه آموزش و پرورش برنامه‌ریزی کرده است.
وی افزود: مسئله دیگر جزایر پراکنده وزارت ارشاد است. بحث قرآن در هیچ کدام از معاونت‌های دیگر نیامده است در صورتی که قرار بود معاونت قرآن و عترت پشتیبان‌کننده معاونت‌های دیگر باشد. در این برنامه تفاوت بین مسئله، مشکل، راهبرد و هدف دیده نشده است. در این برنامه به اهداف منشور اشاره شده اما تکالیف کمی و کیفی که این منشور بر عهده این وزارتخانه نهاده، مورد اشاره قرار نگرفته است. به عنوان مثال در برنامه‌های وزیر ارشاد به تأسیس ۲۰۰۰ موسسه تا پایان سال ۱۴۰۰ اشاره شده است در حالی که همین الان هم ۲۶۰۰ موسسه دایر است، یعنی ۶۰۰ موسسه از برنامه وزیر ارشاد پیش هستیم.
بر اساس گزارش ایکنا در پایان بررسی دستور اول این جلسه مقرر شد از طریق دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی «مکاتبه با وزراء برای ارائه برنامه‌های مبتنی بر امور قرآنی و نیز انتصاب مدیران با شاخص‌های تعیین شده در جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی» مورد پیگیری قرار گیرد.
بررسی دستور دوم
در بخش دیگری از این نشست دومین دستور که ماده واحده «پیش‌نویس ترویج و توسعه نشر الکترونیک دانش و محتوای قرآنی» بود، ارائه شد.
بر اساس این ماده واحده «به منظور توسعه نشر الکترونیک دانش و محتوای قرآنی و ترویج شفافیت، کلیه دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی موظف هستند، متن آثار و مستندات قرآنی غیر محرمانه که تحت مالکیت آنهاست یا از محل اعتبارات حمایتی دولت تهیه شده‌اند در قالب‌های قابل پردازش در پایگاه اطلاع‌رسانی به طور رایگان در دسترس عموم قرار دهند یا در صورت مطالبه متقاضیان به ایشان ارائه کنند.»
در این بخش هر کدام از اعضای جلسه که به صورت آنلاین یا حضوری در جلسه حاضر شده بودند، به بیان دیدگاه‌های خود در مورد این ماده واحده پرداختند.
بیتوجهی به بخش خصولتی و تعیین تکلیف نشدن آنها در این ماده واحده
احصا کامل روش‌های نوین تولید محتوای قرآنی و نگارش یک سند جامع در همین رابطه
برخی از تولیدات در مجموعه‌ها غیر از بخش محرمانه، سرمایه آن مجموعه است که از طریق همان درآمد، برنامه‌های دیگر را اجرا می‌کند و اگر این درآمدها حذف شود، مجموعه ضربه می‌خورد، برای این موضوع تمهیدی اندیشیده شود
شورای توسعه و کمیسیون‌ها در حوزه تخصصی خود، محصولاتی که این قابلیت را دارند، شناسایی کنند و اگر منعی برای در اختیار گرفتن نیست از سوی کمیسیون‌ها خریداری شود
تولید محصولات به صورت فیزیکی امروز هم هزینه دارد و هم مقرون به صرفه نیست
ذیل شورا یا کمیسیون‌ها مربوطه فضای مناسبی ایجاد شود تا بازار عرصه محصولات به صورت الکترونیکی و مجازی ایجاد شود
در این ماده واحده تمرکز بر روی بخش مکتوب است، اما در حال حاضر تولید آثار به روش چندرسانه‌ای بیشتر است
طراحی سامانه‌ای با عنوان «دی جی آلا» برای عرضه آثار و محصولات قرآنی موسسات
تدبیری اندیشیده شود که تولیدات قرآنی، وقف شود.
حجت‌الاسلام محمدی، در این بخش ضمن ارائه یک جمع‌بندی به ارائه توضیحاتی در مورد فلسفه این ماده‌واحده پرداخت و گفت: فلسفه آن این است که شورای توسعه فرهنگ قرآنی از دسترسی به برخی منابع مورد نیاز محروم بود و کمیسیون‌ها برخی آثار را که با بودجه منشور تولید کرده بودند در اختیار شورا نمی‌گذاشتند. لذا تدوین این ماده‌واحده به ذهن رسید.
وی افزود: در حال حاضر باید تأکید کنیم تمامی آثاری که با بودجه منشور تولید می‌شود یک نسخه از اثر تولیدی در اختیار دبیرخانه شورا قرار گیرد و شورا از طریق سامانه خود آن را در اختیار دیگران قرار دهد و این موضوع به عنوان مصوبه جلسه است.
سومین دستور این جلسه که کوتاه‌ترین زمان جلسه را به خود اختصاص داد، «شرایط پیشنهادی نحوه انتخاب صاحبنظران امور قرآنی عضو شورای توسعه فرهنگ قرآنی» بود. در این بخش با توجه به کمبود وقت مقرر شد طی یک هفته، شرایط پیشنهادی از سوی اعضای مورد بازنگری قرار گرفته و به دبیرخانه اعلام شود.
