سومین نشست از سلسله نشست‌های اندیشکده ادبیات پایداری با موضوع «هویت ملی، زبان و ادبیات فارسی، ادبیات انقلاب اسلامی» با حضور غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی محمدرضا سنگری ریاست اندیشکده ادبیات پایداری، علیرضا کمری عضو هیئت امنای اندیشکده ادبیات پایداری و مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، جواد کامور بخشایش دبیر اندیشکده ادبیات پایداری و اعضای هیئت امنای اندیشکده ادبیات پایداری در سالن طاهره صفارزاده برگزار شد.
در ابتدای جلسه محمدرضا سنگری با مرور موضوعات مطرح شده در دو جلسه پیشین ضمن عرض تسلیت به محمدرضا دادبه اعلام کرد که این استاد برجسته به دلیل درگذشت برادرشان در این جلسه حضور ندارند. سپس از حدادعادل عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دعوت کرد به بیان سخنان خود در موضوع هویت ملی و زبان و ادبیات فارسی بپردازد.
حدادعادل در بخش آغازین سخنان خود به معنی واژه هویت اشاره کرد و گفت: هویت یک موضوع مهم فلسفی است و اگر بخواهیم درباره آن توضیحی ارائه دهیم باید بگوییم که تعریف هویت یعنی هرچیزی خودش، خود آن است. هویت یک اصل عقلی است. هرچند بسیاری از زبان شناسان و ادبیان میان واژه زبان و ادبیات تفاوت هایی قائل می شوند اما باید بگویم که در این جلسه معنی زبان و ادبیات یکسان تعریف شده و هر دو بر اساس یک رویکرد بکار گرفته می شود. زبان شناسان گونه هنری زبان را ادبیات می دانند و رکن هنر در ادبیات اصلی مهم و تعیین کننده است.
وی ادامه داد: بخشی در هویت داریم که به هویت فردی و جمعی تقسیم می‌شود. هویت لایه‌هایی از جمله شناسنامه، خصوصیات جسمانی و شخصیت فرد را دارد. برخی هویت‌ها به چیستی و بعضی به کیستی جواب می‌دهند. در کنار آن هم یک هویت جمعی داریم. اگر حافظه را در هویت فردی تعریف کنیم همان مقوله اگر در هویت جمعی وارد شود به تاریخ تبدیل می شود و اگر عادت را در سطح جامعه و هویت جمعی کنکاش کنیم به سنت خواهیم رسید. اما به طور خاص واژه زبان چه در هویت فردی و چه در هویت جمعی معنایی یکسان دارد و همین مسئله است که زبان فارسی را از سایر زبان ها متفاوت می کند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: سال‌های زیادی است که درباره فرهنگ تامل می‌کنم. من فرهنگ را شخصیت جمعی می‌دانم. این نحوه نگاه به ما امکان می‌دهد که هم فرهنگ و هم شخصیت را بهتر بشناسیم. با تجزیه و تحلیل دخیل در شخصیت افراد می‌توانیم نظایر آن را در جامعه بیابیم. از این رو زبان ما با فرهنگ رابطه دارد و فرهنگ هویت ملی ماست.
حداد عادل با اشاره به نقش زبان در هویت جمعی افزود: باید نقش زبان را در شخصیت فرد به یاد بیاوریم. آن را بزرگ کنیم و به جامعه تسری دهیم. قطعاً یکی از عناصر معرفی کننده ما به جهانیان زبان فارسی است من زبان را ظرف فرهنگ می‌دانم.بسیاری زبان را آینه فرهنگ می دانند اما باید اشاره کنیم که آینه همه چیز را بدون دخل و تصرف نشان می دهد، یعنی بازتابی بدون تغییر است، اما من زبان را ظرف فرهنگ می دانم، ظرف در عین حفظ مظروف به آن شکل هم می دهد، گاهی مظروف به دلیل ارزشی که دارد در ظرفی گرانبها حفظ می شود و دقیقا این همان کاری است که زبان فارسی برای حفظ فرهنگ ناب ایرانی انجام می دهد. گاهی یک واژه خودش شعر است. به عنوان مثال در زبان انگلیسی راه شیری را برای کهکشان قرارداد کرده اند، زیرا اگر در دل کویر باشید گوشه ای از آسمان را مشاهده می کنید که همانند یک خط سفید شیری آسمان را روشن کرده است. اما در زبان فارسی به آن کهکشان می گویند یعنی جایی که خوشه های زرین کاه ریخته شده است.
وی ادامه داد: این تفاوت ها نشان می دهد که چقدر فرهنگ در زبان نقش دارد و قدرت فکر و نگاه مردم را در خود نگاه می دارد. در مثالی دیگر باید بگویم که عرب ها به دلیل گرمای زیاد شبانه در دل صحرا سفر می کردند، برای هدایت کاروان ها ستون های بلندی وجود داشته که در بالای آن آتش درست کرده و کاروان ها با دیدن نور آتش به مسیردرست هدایت می شدند، به آن ستون های بلند منار می گویند که اسم مکان است به معنی محل نگهداشت آتش، همان ستون ها در ایران برای بنای مساجد گلدسته نامیده می شود که همانند یک دسته گل تشبیه شده است. این مثال ها نشان می دهد که تا چه اندازه زبان و فرهنگ باهم ارتباطی تنگاتنگ دارند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: زبان فارسی از قالب زبان انگلیسی استفاده نمی‌کند. امروز هر زبانی قالب مخصوص آوایی خودش را دارد. از سوی دیگر زبان کارکرد ارتباطی دارد و با این مقدمه باید بگویم انقلاب اسلامی بدون تردید بزرگترین تحول سیاسی و اجتماعی دوران زندگی ماست. این موضوع تا حدی اهمیت دارد که می‌تواند از حالت کلی دربیاید و به سوالات جزئی تری خرد شود و هر سوالش موضوع پایان نامه قرار بگیرد.