وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان اینکه وقف پشتوانه توسعه است، گفت: حرکت به سمت بازسازی مفهومی وقف ضروری است. وقف از برخی جهات یک مفهوم سیار است نه ثابت و این یکی از ویژگی های جامعه سازی این مقوله است و واژه هایی که در تعریف وقف در طول تاریخ تغییر کرده، معنادار است.
دکتر سیدعباس صالحی در همایش ملی یاوران وقف با تاکید بر این مطلب و با گرامیداشت هفته وقف و روز دانش آموز، افزود: وقف را با دو نگاه می توان مورد توجه قرار داد. یک نگاه توجه به وقف به عنوان مستحبات و حسنات است که با این نگاه، جدی و مهم ولی در حد یک عمل مستحب فردی و اجتماعی به شمار می آید.
وی ادامه داد: در نگاه دوم نسبت به وقف وقتی به تفکر اسلامی، دینی و تاریخ تمدن اسلامی می نگریم درمی یابیم که وقف موتور تمدن سازی اسلامی است. با این نگاه، وقف در حاشیه زندگی فردی و اجتماعی نیست بلکه موتور حرکت بخش جامعه سازی است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به آغاز حرکت وقف در زمان پیامبر (ص)، افزود: وقف تا آن زمان در جامعه جاهلی سابقه نداشت و وقتی پیامبر (ص) به مدینه آمدند سرمایه گذاری تعلیمی و عملی در این زمینه به وجود آمد و این اقدام به مرحله ای رسید که هیچ یک از صحابه حضرت محمد (ص) بدون موقوفه نبود و نماد و نمونه اعلای این اقدام حضرت علی (ع) و موقوفات ایشان در زمینه نخلستان ها و چاه های مختلف است.
دکتر صالحی تصریح کرد: تمدن سازی اسلامی با موتور تحول وقف به عنوان یک مسیر در تاریخ تمدن اسلامی حرکت می کند و اگر به مظاهر تمدن توجه داشته باشیم در جای جای آن متوجه می شویم که موتور حرکت آن وقف است.
وی در عین حال تصریح کرد: اگر توسعه انسانی را به عنوان کانون تمدن سازی می شناسیم متوجه می شویم که همه بخش ها بر محور وقف بوده است. مساجد صرفا پایگاه عبادت نبوده و نقش مهم آن در تعلیم، آموزش و انسان سازی با پشتوانه وقف بوده است. بنابراین مساجد را نباید به عنوان معبد نگاه کنیم بلکه مساجد یکی از پایگاه های مهم توسعه انسانی است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: پشتوانه مدارس هم به اتکای وقف بوده است. به عنوان مثال مدرسه نظامیه بغداد یکی از مدارس پرقدرت علمی است که بر پشتوانه وقف استوار است.
وی با بیان اینکه بخش دیگر توسعه انسانی بر عهده کتابخانه ها است، ادامه داد: بسیاری از کتابخانه ها با پشتوانه وقف حرکت کرده اند. بنابراین اگر تمدن سازی و تمدن گستری را به توسعه انسانی متصل کنیم می بینیم وقف پشتوانه همه این ها است. بخش دیگر در حوزه بهداشت و درمان است. وقتی به تاریخ تمدن اسلامی نگاه می کنیم متوجه می شویم به نحو قابل توجهی پشتوانه بسیاری از درمانگاه ها و بیمارستان ها به وقف متصل است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: بخش دیگری از مظاهر تمدن در تولید و خدمات عمومی است. تمدن ها کالاهای عمومی خود را به وفور و ارزانی تولید می کنند که از ویژگی های تمدن سازی است و بخش قابل توجهی از پشتوانه این تولیدات وقف است. ده ها عنوان در تولید خدمات عمومی در تاریخچه وقف داریم. کاشت درختان و وقف فرا انسانی در حوزه حیوانات و ... از جمله این عنوان ها است. در حوزه حقوق حیوانات نمونه های قابل توجهی از وقف وجود دارد.
صالحی افزود: یکی دیگر از مظاهر تمدن سازی شهر سازی است. اینکه شهر سازی چگونه باشد که متناسب با تمدن باشد. موتور نقشه های شهری ما بر وقف استوار است و هم قانون شهری و هم پیرامون شهری بر مبنای وقف حرکت کرده اند. وقتی تاریخ شهرها را نگاه می کنیم متوجه می شویم مرکز شهر بر بنیاد وقف شکل گرفته است و چیزی که به حفظ نقشه شهرها کمک می کرد از طریق درآمدهای موقوفه حفاظت می شد و شهرها به سرعت پوسته خود را تغییر نمی دادند زیرا قالب های مرکزی شهرها از طریق نظام موقوفه حفاظت می شدند.
بخش قابل توجهی از موقوفات ما را زنان انجام داده اند
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در عین حال تصریح کرد: تمدن سازی اسلامی با این مبنا و موتور تحرک اینچنینی شروع به حرکت و کار کرد و در این حرکت فقط قشر خاص سرمایه گذار نبود بلکه جامعه اسلامی درگیر وقف بود. نظام جریان وقف در فضای تمدن اسلامی مختص به قشر متمکن و جنسیت خاصی نبود. در تفکر اسلامی زنان حق مالکیت داشتند و بخش قابل توجهی از موقوفات ما را زنان انجام داده اند که یکی از افتخارات تمدن اسلامی است.
وی ادامه داد: بنابراین جریان تفکر اسلامی هم جامعه را فارغ از طبقات اقتصادی، اجتماعی و جنسیتی درگیر خود کرده و این یکی از نکات قابل توجه در مسیر نوع نگاه به مقوله وقف است که با این نگاه اگر به سمت یک جامعه سازی حرکت می کنیم، وقف را باید به عنوان موتور آن بدانیم.
وقف به انسان افق بلند مدت می دهد
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه جریان عصر مدرن به طرف فردگرایی و منافع کوتاه مدت است، تاکید کرد: وقف به انسان افق بلند مدت می دهد. وقف صدقه جاریه است.
وی گفت: وقف دارای فضای انسان سازی، جامعه سازی و تمدن سازی است و اگر این نگاه را داشته باشیم که چشم اندازها و برنامه ریزی ها، ارتباطات با حاکمیت، بخش عمومی و خصوصی و ... وسیع تر شود دیگر وقف یک عمل حاشیه ای نیست بلکه یک جوهره در حرکت اجتماعی است.
صالحی ادامه داد: وقف فقط دارایی مشهود نیست و دارایی های نامشهود هم می تواند وقف شود.
وی افزود: مدل سازی های مدیریتی هم در حوزه وقف باید مورد توجه قرار گیرد. هم مدیریت های موجود تجربه شده و هم مدل های جدید مدیریت. نظام مدیریت وقف متناسب با زمان خود و الگوهای موجود تنوع پذیری زیادی داشته است و ما به الگوهای مدیریتی وقف تجربه شده و تجربه های جدید نیاز داریم.
صالحی گفت: کشف نیازها، خلق و احساس نیازها هم در حوزه وقف از اهمیت برخوردار است و کشف آن ها می تواند جریان وقف را پر شتاب تر کند.
وی در پایان تاکید کرد: حوزه های فرهنگ، هنر و رسانه سه حوزه مهم و اساسی در تمدن سازی انسانی به طور عام، در تمدن سازی اسلامی به طور خاص و در تمدن سازی اسلامی ایرانی به طور اخص است. که وقتی اخص می شود شناسنامه تمدنی ما محسوب می شود. اینکه چگونه می توانیم جریان وقف را در این سه حوزه با تقویت سرمایه های مادی، معنوی و خلاقانه به کمک بگیریم قابل اهمیت است.
گفتنی است، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان این همایش از نمایشگاه میراث وقف بازدید کرد.
منبع: مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
