آیت الله دکتر سیدابراهیم رئیسی، رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه «راهبردهای تعالی فرهنگی در پرتو زیارت اربعین» که در جلسه 890 مورخ 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است، را برای اجرا ابلاغ کرد.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، متن کامل مصوبه «راهبردهای تعالی فرهنگی در پرتو زیارت اربعین» که در جلسه 890 مورخ 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس مصوبه 803 مورخ 1402/05/24 شورای فرهنگ عمومی به تصویب رسیده است؛ به شرح ذیل است:
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
شورای فرهنگ عمومی کشور
وزارت کشور
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزارت اطلاعات
وزارت امورخارجه
وزارت آموزش و پرورش
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده
معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری
سازمان صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران
سازمان تبلیغات اسلامی
سازمان بسیج مستضعفین
جهاد دانشگاهی
سازمان حج و زیارت
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
مجمع جهانی اهل بیت(ع)
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
مرکز مدیریت حوزههای علمیه
شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه
بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
جامعه المصطفی العالمیه
جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاههای چهار استان خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان
سازمان هنری رسانه‌ای اوج
سازمان مدیریت بحران
ستاد اقامه نماز
ستاد بازسازی عتبات عالیات
ستاد کانونهای فرهنگی - هنری مساجد کشور
تولیت مسجد مقدس جمکران
نهاد کتابخانههای عمومی کشور
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
مصوبه «راهبردهای تعالی فرهنگی در پرتو زیارت اربعین» که در جلسه 890 مورخ 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس مصوبه 803 مورخ 1402/05/24 شورای فرهنگ عمومی به تصویب رسیده است؛ به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می‌گردد:
مقدمه
زیارت اربعین به عنوان یک واقعیت تاریخی، اولین گام انتشار حقیقت و جاذبه حسینی(ع) در عالم بود که پیام نهضت عاشورا را به عمق جان انسانها رسانید و این ندای آسمانی را در تمامی اعصار، طنین انداز کرد. در عصر حاضر، اربعین از یک کنش صرفاً نمادین آیینی فراتر رفته و تبدیل به یک حرکت تاریخی - تمدنی با ابعاد مختلف فرهنگی، دینی، سیاسی و اجتماعی شده است. حرکت اربعین؛ جریانی هویت‌ساز است و نقش اساسی در آرامش و نشاط معنوی جامعه ایفاء می‌کند. بنابراین یکی از ارکان اولیه و اساسی حرکت اربعین، تأکید و توجه آن به زیست معنوی و دینی افراد است که در جهان امروز مورد غفلت قرار میگیرد. از طرف دیگر؛ اربعین اگرچه در اساس، حرکتی شیعی و نشانگر قوت معرفتی و ساختاری شیعه است؛ در عین حال مسیر وحدت در عین کثرت را برای همه مسلمین بر محور حب اهل بیت پیامبر اکرم(ص) هموار می‌کند. همچنین؛ حرکت اربعین علاوه بر این که اقتدار شیعیان و جهان اسلام را نمایان می‌سازد، دارای ابعادی جهانی نیز می‌باشد و آزادگان، مستضعفین و حقجویان سراسر جهان را با ادیان و مذاهب مختلف بر سر کلمه واحده «حق» در برابر نظام سلطه و استکبار گرد هم می‌آورد و زمینه عبور از محدودیتهای زیستجهان مدرن غربی را مهیا می‌کند.
رئوس محوری حرکت اربعین:
- فهم اربعین به عنوان حرکتی دینی با محوریت امام و حجت الهی در راستای گسترش سبک زندگی دینی و معنابخشی به حیات فردی و جمعی انسان و زمینه‌سازی ظهور منجی جهانی
- فهم اربعین به عنوان حرکتی جمعی و تاریخی با مؤلفههای همگرایی شیعی، اسلامی، منطقهای، جهانی و تمدنی و همسو با اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی
ماده 1- گستره موضوعی
سیاست‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی این حرکت، امری به لحاظ ماهوی فرهنگی، نرمافزاری و اجتماعی است که البته ابعاد رفاهی، امنیتی، انتظامی و دیپلماتیک نیز دارد. در این نگاه راهبردی، زیارت اربعین را میتوان منشأ تحول و تعالی در ابعاد مختلف فرهنگی، تمدنی، سیاسی در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقهای و جهانی دانست که اگر با دقت و جدیت به آن پرداخته شود، می‌تواند مسیر وصول به بخش مهمی از آرمان‌های انقلاب اسلامی را محقق و هموار سازد. به همین منظور، مصوبه حاضر، به ارائه خطوط راهبردی و اقدامات ذیل، ناظر به فرصت‌های اربعین در فرایند حکمرانی فرهنگی داخل کشور می‌پردازد. لازم به ذکر است فعالیتهای مرتبط با اربعین در خارج از کشور و یا سایر ابعاد رفاهی، امنیتی و... در نهادهای مربوطه نظیر ستاد مرکزی اربعین، وزارت کشور و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی‌جویی و پیگیری می‌شود.
ماده 2 – فرصت‌های اربعین
حرکت اربعین فرصت‌های بیبدیلی را در راستای تعالی فرهنگی و تأمین امنیت نرم فرهنگی؛ پیش روی ما میگذارد که اهم موارد آن عبارتند از:
الف- افزایش انسجام اجتماعی جامعه ایرانی از طریق مشارکت حداکثری اقشار مختلف اجتماعی در فرایند اربعین و احساس تعلق به آن بر محور حب اهلبیت (ع) و ارزشهای عام حسینی(ع)
ب- تقویت همگرایی و برادری میان امت اسلام به ویژه ملتهای ایران و عراق؛ زمینه‌سازی حضور جهانی شیعیان و ایجاد شبکه گستردهای از ارتباطات میانفرهنگی بر پایه مفاهیم جهانشمول عدالت طلبی، نفی ظلم و استکبار، ترویج توحید و صلح جهانی
ج- فراهم سازی فرصت‌های پیشرفت پایدار و فرهنگبنیان خصوصاً در استانهای ایلام و خوزستان به عنوان طریقالحسین(ع) و پایتخت صنایع فرهنگی _ آیینی و محصولات سبک زندگی دینی و اربعینی
د- افزایش معنویت و دینباوری و گسترش مؤلفههای زیست مؤمنانه در میان آحاد مردم
ماده 3- اصول و چارچوب
الف- حفظ و پاسداشت ماهیت و صبغه مردمی حرکت اربعین و پرهیز از مداخلات مستقیم یا تصدی‌گری نهادهای دولتی که باعث کاهش یا حذف نقش محوری مردم می‌شود و تمرکز بر ایجاد و تقویت زیرساخت‌‌‌ها خصوصاً زیرساخت‌های فرهنگی
ب- برجسته‌‌‌سازی و مفهوم پردازی محوریت امام معصوم(ع) و ظهور منجی جهانی به عنوان دال مرکزی زیارت اربعین و ابتناء سایر محتوی فرهنگی و نظام معانی حرکت اربعین بر آن
ج- بسترسازی تداوم پیوند و انس آحاد جامعه با فضای معنایی حرکت اربعین در طول سال با برگزاری رویدادها و حمایت از زنجیره ارزش در تولید، توزیع و مصرف محصولات و صنایع فرهنگی مرتبط با زیست مؤمنانه و سبک زندگی دینی
د- تمرکززدایی از فرایندهای حکمرانی اربعین و ایجاد سازوکارهای افزایش نقش مشارکتی سایر استانها و بهره‌مندی آنها از فرصت‌های گوناگون توسعه فرهنگی، زیرساختی، اجتماعی و اقتصادی حرکت اربعین
هـ- هماهنگی و هم‌‌‌افزایی میان نهادهای دولتی، عمومی و مردمی با هدف تأمین زیرساخت‌های فرهنگی گسترش و تعمیق حرکت اربعین
ماده 4- راهبردها
الف) عرصه تبلیغ و ترویج
- افزایش آگاهی زائران نسبت به ابعاد معنوی و معرفتی حرکت اربعین و معرفی ابعاد تاریخی، فرهنگی و سیاسی نهضت عاشورا و شناسایی وظایف خود نسبت به امام معصوم(ع)
- تبیین و ترویج انگاره انتظار و آرمان مهدویت و افزایش معرفت نسبت به امام زمان(عج) و راهها و الزامات نصرت ایشان به عنوان وارث عاشورا
- توجه به زن و ارائه نمونه‌های آرمانی به‌ویژه با یاری گرفتن از شخصیت حضرت زینب(س) در ارتباط با این موضوع و نقش زنان و خانواده‌ها در حرکت جهانی اربعین(حرکت خانواده پایه)
- تأکید و تمرکز بر ترویج فرهنگ اقامه نماز اول وقت و جماعت، ایجاد زمینه مناسب انس آحاد مردم با قرآن کریم، ترویج فرهنگ دعا و نیایش و افزایش سطح مدارا و تعاون اجتماعی
- اهتمام ویژه به نوجوانان، خانواده‌ها و زنان در مجموعه فعالیتهای فرهنگی، تبلیغی و ترویجی با توجه به قرارگیری ایام زیارت اربعین در تعطیلات تابستانی طی سالهای آتی و فراهم آمدن فرصت حضور حداکثری دانش آموزان به همراه خانواده‌ها در این حرکت الهی
ب) عرصه فرهنگ و هنر
- بهرهورسازی بازه انتظار زوار در شهرها و مناطق مرزی ایران با طراحی و زمینه‌سازی برگزاری رویدادهای مختلف فرهنگی و هنری در این مناطق نظیر: نمایش‌‌‌های آیینی و تعزیهخوانی، ثبت خاطرات و دل‌‌‌نوشته‌‌‌ها، محافل شعرخوانی و مسابقات و جشنوارهها متناسب با شرایط و اقتضائات محیط و برنامهریزیهای ترویج سبک زندگی اربعینی در طول سال
- حمایت از هنرمندان در خلق آثار هنری خصوصاً هنرمندان رشتههای مرتبط با هنرهای نمایشی در جهت اجرای نمایش‌‌‌های آئینی و فعالیت مستندسازان، عکاسان و گرافیستها در زمینه تولید آثار هنری متناسب با ظرفیتهای رسانه‌ای محلی، ملی و فضای مجازی
ج) عرصه اطلاع رسانی و آموزش
- فراهم سازی زمینه رسانه‌ای لازم برای خبررسانی سریع، دقیق و هوشمندانه نسبت به اخبار و وضعیت لحظهای مرزها، طریق کربلا و پدیدههای مرتبط
- اطلاع‌‌‌رسانی و فرهنگ سازی نسبت به شرایط زیارت اربعین و لزوم کوتاه بودن مدت اقامت، احترام نسبت به جایگاه والای مرجعیت دینی در عراق؛ شناخت و رعایت قوانین، آداب، رسوم و هنجارهای رفتاري این کشور؛ تکریم مردم عراق به عنوان میزبان و محور زیارت اربعین و ترویج فرهنگ سپاسگزاری و همکاری با کارگزاران و عوامل اجرایی
د) عرصه پژوهش و نوآوری
- طراحی و اجرای رویدادهای نوآورانه اربعینی با تأکید بر ایده پردازی برای رفع نیازهای جامعه اربعینی و ارتقاء سطح بهره‌مندی از اربعین و نیز الگوگیری از پدیده اربعین در ارتقاء نظام‌های حکمرانی فرهنگی، اجتماعی و تربیتی
- طراحی پژوهش‌‌های مختلف در گستره مطالعات کمی و رصد، مطالعات کیفی و مردم نگاری، مناسک، آیین‌ها، زوار و مواکب در ایران و عراق و تغییرات آنها و استخراج فرصت‌‌‌ها و تهدیدها، آینده‌پژوهی فرهنگی- تمدنی اربعین و انعکاس گزاره‌های راهبردی به دستگاههای تصمیمگیر و اجرایی
هـ) عرصه ارتباطات میانفرهنگی
- شناسایی نقاط اشتراک و همسوییهای فرهنگی - ارزشی و تقویت روابط دو ملت ایران و عراق با تکیه بر ارتباطات مردم با مردم و مناسبات و خاطرات مشترک فرهنگی
- طراحی الگوهای مناسب و زمینه‌سازی برپایی موکبهای میانفرهنگی به عنوان مثال موکب مشترک ایرانیان و عراقیها، موکب مشترک اقوام مختلف ایرانی، موکب مشترک شیعیان و اهل سنت
- تقویت همگرایی میان اقوام، پیروان مذاهب اسلامی و ادیان الهی با تکیه بر وحدت اعتقاد به منجی و تلاش در جهت ایجاد و تقویت پیوندهای ایمانی و اخوت اسلامی میان زائران و تحقق امت واحده
- پرهیز از ایجاد و گسترش اختلافات میان گروه‌‌‌های متعدد شیعی، مذاهب اسلامی، اقوام و ملیت‌‌‌های گوناگون حاضر در زیارت اربعین، پرهیز از دامن زدن به مناقشات و مجادلات سیاسی و پرهیز از به کارگیری نمادهای (نشانه‌‌‌ها، تصاویر، شعارها، علائم و...) حساسیت‌‌‌زا و تأکید بر نشانههای مورد قبول همگان
- توجه به ظرفیت زائران پاکستانی، کشمیری و افغانستانی که از مرزهای شرقی کشور وارد و از مرزهای غربی، عازم زیارت اربعین میشوند با توجه به طول مدت اقامت در ایران و فرصت تقویت پیوندهای فرهنگی و آشنایی با آرمان‌های جهانی انقلاب اسلامی
ماده 5- نگاشت نهادی و تقسیم وظایف
شرح وظایف دستگاههای مرتبط براساس جدول زیر تعریف می‌شود:
| عرصه مرتبط |
راهبرد و اقدام |
دستگاههای متولی |
| مجری اصلی |
دستگاههای همکار |
| تبلیغ و ترویج |
- افزایش آگاهی زائران در خصوص ابعاد معنوی و معرفتی حرکت اربعین و معرفی ابعاد تاریخی، فرهنگی و سیاسی نهضت عاشورا و شناسایی وظایف نسبت به امام معصوم(ع) |
سازمان تبلیغات اسلامی |
- وزارت آموزش و پرورش
- مرکز مدیریت حوزههای علمیه
- ستاد اقامه نماز
- شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه
- بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج)
- تولیت مسجد مقدس جمکران
- معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده |
| - تبیین و ترویج انگاره انتظار و آرمان مهدویت و افزایش معرفت نسبت به امام زمان(عج) و راهها و الزامات نصرت ایشان به عنوان وارث عاشورا |
| توجه به زن و ارائه نمونه‌های آرمانی به ویژه با یاری گرفتن از شخصیت حضرت زینب(س) در ارتباط با این موضوع و نقش زنان و خانواده‌ها در حرکت جهانی اربعین (حرکت خانواده پایه) |
| تأکید و تمرکز بر ترویج فرهنگ اقامه نماز اول وقت و جماعت، ایجاد زمینه مناسب انس آحاد مردم با قرآن کریم، ترویج فرهنگ دعا و نیایش و افزایش سطح مدارا و تعاون اجتماعی |
| توجه ویژه به نوجوانان، خانواده‌ها و زنان در مجموعه فعالیتهای فرهنگی، تبلیغی و ترویجی با توجه به قرار گرفتن ایام زیارت اربعین در تعطیلات تابستانی طی سالهای آتی و فراهم آمدن فرصت حضور حداکثری دانشآموزان به همراه خانواده‌ها در این حرکت الهی |
| فرهنگ و هنر |
بهره ورسازی بازه انتظار زوار در شهرها و مناطق مرزی ایران با طراحی و زمینه‌سازی برگزاری رویدادهای مختلف فرهنگی و هنری در این مناطق نظیر: نمایش‌‌‌های آیینی و تعزیهخوانی، ثبت خاطرات و دل‌‌‌نوشته‌‌‌ها، محافل شعرخوانی و مسابقات و جشنواره ها متناسب با شرایط و اقتضائات محیط و توسعه کنشها و برنامهریزیهای ترویج سبک زندگی اربعینی در طول سال |
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی |
- وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- سازمان بسیج مستضعفین
- سازمان هنری رسانه‌ای اوج
- ستاد کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور
- نهاد کتابخانههای عمومی کشور
- جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی |
| حمایت از هنرمندان در خلق آثار هنری خصوصاً هنرمندان رشتههای مرتبط با هنرهای نمایشی جهت اجرای نمایش‌‌‌های آئینی و مستندسازان، عکاسان و گرافیستها در زمینه تولید آثار هنری متناسب با ظرفیتهای رسانههای محلی، ملی و فضای مجازی |
| اطلاع رسانی و آموزش |
اطلاع‌‌‌رسانی و فرهنگسازی نسبت به شرایط زیارت اربعین و لزوم کوتاه بودن مدت اقامت، احترام نسبت به جایگاه والای مرجعیت دینی در عراق؛ شناخت و رعایت قوانین، آداب، رسوم و هنجارهای رفتاري این کشور؛ تکریم مردم عراق به عنوان میزبان و محور زیارت اربعین و ترویج فرهنگ سپاسگزاری و همکاری با کارگزاران و عوامل اجرایی |
سازمان صدا
و سیما |
- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
- وزارت کشور
- سازمان مدیریت بحران |
| فراهم آوری زمینه رسانه‌ای لازم برای خبررسانی سریع، دقیق و هوشمندانه نسبت به اخبار و وضعیت لحظهای مرزها، طریق کربلا و پدیدههای مرتبط |
| پژوهش و نوآوری |
طراحی و اجرای رویدادهای نوآورانه اربعینی با تأکید بر ایدهپردازی برای رفع نیازهای جامعه اربعینی و ارتقاء سطح بهره‌مندی و الگوگیری از پدیده اربعین در ارتقاء نظام‌های حکمرانی فرهنگی، اجتماعی و تربیتی |
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری |
- دانشگاه آزاد اسلامی
- معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری
- سازمان جهاد دانشگاهی
- پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
- دانشگاههای چهار استان:
خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان |
| طراحی پژوهش‌‌های مختلف (مطالعات کمی و رصد، مطالعات کیفی و مردمنگاری) مناسک، آیین‌ها، زوار و مواکب در ایران و عراق و تغییرات آنها و استخراج فرصت‌‌‌ها و تهدیدها، آینده‌پژوهی فرهنگیتمدنی اربعین و انعکاس گزاره‌های راهبردی به دستگاههای تصمیمگیر و اجرایی |
| ارتباطات میان فرهنگی |
شناسایی نقاط اشتراک و همسوییهای فرهنگی ارزشی و تقویت روابط بین دو ملت ایران و عراق با تکیه بر ارتباطات مردم با مردم براساس مناسبات و خاطرات مشترک فرهنگی |
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی |
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- وزارت امورخارجه
- وزارت اطلاعات
- مجمع جهانی اهل بیت(ع)
- مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
- ستاد بازسازی عتبات عالیات
- سازمان حج و زیارت
- جامعهالمصطفی العالمیه
- جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی |
| طراحی الگوهای مناسب و زمینه‌سازی برپایی موکبهای میانفرهنگی به عنوان مثال موکب مشترک ایرانیان و عراقیها، موکب مشترک اقوام مختلف ایرانی، موکب مشترک شیعیان و اهلسنت |
| تقویت همگرایی میان اقوام، پیروان مذاهب اسلامی و ادیان الهی با تکیه بر وحدت اعتقاد به منجی و تلاش در جهت ایجاد و تقویت پیوندهای ایمانی و اخوت اسلامی میان زائران و تحقق امت واحده اسلام |
| پرهیز از ایجاد و گسترش اختلافات میان گروه‌‌‌های متعدد شیعی، مذاهب اسلامی، اقوام و ملیت‌‌‌های گوناگون حاضر در زیارت اربعین، پرهیز از دامن زدن به مناقشات و مجادلات سیاسی و پرهیز از به کارگیری نمادهای (نشانه‌‌‌ها، تصاویر، شعارها، علائم و ...) حساسیت‌‌‌زا و تأکید بر نشانههای مورد قبول همگان |
| توجه به ظرفیت زائران پاکستانی، کشمیری و افغانستانی که از مرزهای شرقی کشور وارد و از مرزهای غربی، عازم زیارت اربعین میشوند با توجه به طول مدت اقامت آنها در ایران و فرصت تقویت پیوندهای فرهنگی و آشنایی با آرمان‌های جهانی انقلاب اسلامی |
ماده 6- برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت
الف- شورای فرهنگ عمومی کشور با همکاری دستگاههای ذیربط، نظارت بر حسن اجرای این مصوبه را به عهده خواهد داشت. دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی موظف است به طور پیوسته؛ اجراییسازی محورهای این مصوبه را پی‌جویی، پیگیری و زمینههای هماهنگی دستگاههای ذیربط را فراهم نماید.
ب- گزارشی از روند اجراییسازی این مصوبه توسط دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور تهیه و در جلسه علنی این شورا که هرسال پیش از ایام عزاداری امام حسین(ع) برگزار می‌شود، ارائه می‌گردد.
ماده 7- این مصوبه در یک مقدمه و 7 ماده در جلسه 890 مورخ 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.
سید ابراهیم رئیسی
رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی
