مصوبه شماره:236 (شماره ابلاغ :19238)

جلسه: 890
|
تاریخ تصویب: 16 آبان 1402
|
تاریخ ابلاغ: 29 آذر 1402
|
شماره مصوبه: 236
|
شماره ابلاغ: 19238

«راهبردهای تعالی فرهنگی در پرتو زیارت اربعین»

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
شورای فرهنگ عمومی کشور
وزارت کشور
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزارت اطلاعات
وزارت امورخارجه
وزارت آموزش و پرورش
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده
معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری
سازمان صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران
سازمان تبلیغات اسلامی
سازمان بسیج مستضعفین
جهاد دانشگاهی
سازمان حج و زیارت
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
مجمع جهانی اهل بیت(ع)
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
مرکز مدیریت حوزه‎های علمیه
شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج)
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
جامعهالمصطفی العالمیه
جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاههای‌ چهار استان خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان
سازمان هنری رسانه‌ای اوج
سازمان مدیریت بحران
ستاد اقامه نماز
ستاد بازسازی عتبات عالیات
ستاد کانونهای فرهنگی - هنری مساجد کشور
تولیت مسجد مقدس جمکران
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی

مصوبه «راهبردهای تعالی فرهنگی در پرتو زیارت اربعین» که در جلسه 890 مورخ 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس مصوبه 803 مورخ 1402/05/24 شورای فرهنگ عمومی به تصویب رسیده است؛ به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می‌گردد:

مقدمه

زیارت اربعین به عنوان یک واقعیت تاریخی، اولین گام انتشار حقیقت و جاذبه حسینی(ع) در عالم بود که پیام نهضت عاشورا را به عمق جان انسان‎ها رسانید و این ندای آسمانی را در تمامی اعصار، طنین‎انداز کرد. در عصر حاضر، اربعین از یک کنش صرفاً نمادین آیینی فراتر رفته و تبدیل به یک حرکت تاریخی - ‎تمدنی با ابعاد مختلف فرهنگی، دینی، سیاسی و اجتماعی شده است. حرکت اربعین؛ جریانی هویت‌ساز است و نقش اساسی در آرامش و نشاط معنوی جامعه ایفاء می‎کند. بنابراین یکی از ارکان اولیه و اساسی حرکت اربعین، تأکید و توجه آن به زیست معنوی و دینی افراد است که در جهان امروز مورد غفلت قرار می‎گیرد. از طرف دیگر؛ اربعین اگرچه در اساس، حرکتی شیعی و نشانگر قوت معرفتی و ساختاری شیعه است؛ در عین حال مسیر وحدت در عین کثرت را برای همه مسلمین بر محور حب اهل ‎بیت پیامبر اکرم(ص) هموار می‌کند. همچنین؛ حرکت اربعین علاوه بر این که اقتدار شیعیان و جهان اسلام را نمایان می‌سازد، دارای ابعادی جهانی نیز می‌باشد و آزادگان، مستضعفین و حق‎جویان سراسر جهان را با ادیان و مذاهب مختلف بر سر کلمه واحده «حق» در برابر نظام سلطه و استکبار گرد هم می‌آورد و زمینه عبور از محدودیت‎های زیست‎جهان مدرن غربی را مهیا میکند.
رئوس محوری حرکت اربعین:

فهم اربعین به عنوان حرکتی دینی با محوریت امام و حجت الهی در راستای گسترش سبک زندگی دینی و معنابخشی به حیات فردی و جمعی انسان و زمینه‌سازی ظهور منجی جهانی
فهم اربعین به عنوان حرکتی جمعی و تاریخی با مؤلفه‎های همگرایی شیعی، اسلامی، ‎منطقه‎ای، جهانی و تمدنی و همسو با اهداف و آرمان‎های انقلاب اسلامی

ماده 1- گستره موضوعی

سیاست‎گذاری کلان و برنامه‎ریزی این حرکت، امری به لحاظ ماهوی فرهنگی، نرم‎افزاری و اجتماعی است که البته ابعاد رفاهی، امنیتی، انتظامی و دیپلماتیک نیز دارد. در این نگاه راهبردی، زیارت اربعین را می‎توان منشأ تحول و تعالی در ابعاد مختلف فرهنگی، تمدنی، سیاسی در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقه‎ای و جهانی دانست که اگر با دقت و جدیت به آن پرداخته شود، می‌تواند مسیر وصول به بخش مهمی از آرمان‌های انقلاب اسلامی را محقق و هموار سازد. به همین منظور، مصوبه حاضر، به ارائه خطوط راهبردی و اقدامات ذیل، ناظر به فرصت‎های اربعین در فرایند حکمرانی فرهنگی داخل کشور می‌پردازد. لازم به ذکر است فعالیت‎های مرتبط با اربعین در خارج از کشور و یا سایر ابعاد رفاهی، امنیتی و... در نهادهای مربوطه نظیر ستاد مرکزی اربعین، وزارت کشور و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی‌جویی و پیگیری می‌شود.

ماده 2 – فرصت‌های اربعین
حرکت اربعین فرصت‎های بی‎بدیلی را در راستای تعالی فرهنگی و تأمین امنیت نرم فرهنگی؛ پیش روی ما می‎گذارد که اهم موارد آن عبارتند از:
الف- افزایش انسجام اجتماعی جامعه ایرانی از طریق مشارکت حداکثری اقشار مختلف اجتماعی در فرایند اربعین و احساس تعلق به آن بر محور حب اهل‎بیت (ع) و ارزش‎های عام حسینی(ع)
ب- تقویت همگرایی و برادری میان امت اسلام به ویژه ملت‎های ایران و عراق؛ زمینه‎سازی حضور جهانی شیعیان و ایجاد شبکه گسترده‎ای ‎از ارتباطات میان‎فرهنگی بر پایه مفاهیم جهان‎شمول عدالت‎طلبی، نفی ظلم و استکبار، ترویج توحید و صلح جهانی
ج- فراهم‎سازی فرصت‎های پیشرفت پایدار و فرهنگ‎بنیان خصوصاً در استان‎های ایلام و خوزستان به عنوان طریق‎الحسین(ع) و پایتخت صنایع فرهنگی _ آیینی و محصولات سبک‎ زندگی دینی ‎و اربعینی
د- افزایش معنویت و دین‎باوری و گسترش مؤلفه‎های زیست مؤمنانه در میان آحاد مردم

ماده 3- اصول و چارچوب

الف- حفظ و پاسداشت ماهیت و صبغه مردمی حرکت اربعین و پرهیز از مداخلات مستقیم یا تصدیگری نهادهای دولتی که باعث کاهش یا حذف نقش محوری مردم میشود و تمرکز بر ایجاد و تقویت زیرساخت‌‌‌ها خصوصاً زیرساخت‎های فرهنگی
ب- برجسته‌‌‌سازی و مفهوم‎پردازی محوریت امام معصوم(ع) و ظهور منجی جهانی به عنوان دال مرکزی زیارت اربعین و ابتناء سایر محتوی فرهنگی و نظام معانی حرکت اربعین بر آن
ج- بسترسازی تداوم پیوند و انس آحاد جامعه با فضای معنایی حرکت اربعین در طول سال با برگزاری رویدادها و حمایت از زنجیره ارزش در تولید، توزیع و مصرف محصولات و صنایع فرهنگی مرتبط با زیست مؤمنانه و سبک‎زندگی دینی
د- تمرکززدایی از فرایندهای حکمرانی اربعین و ایجاد سازوکارهای افزایش نقش مشارکتی سایر استان‎ها و بهره‎مندی آنها از فرصت‎های گوناگون توسعه فرهنگی، زیرساختی، اجتماعی و اقتصادی حرکت اربعین
هـ- هماهنگی و هم‌‌‌افزایی میان نهادهای دولتی، عمومی و مردمی با هدف تأمین زیرساخت‌های فرهنگی گسترش و تعمیق حرکت اربعین

ماده 4- راهبردها

الف) عرصه تبلیغ و ترویج

افزایش آگاهی‌‌‌ زائران نسبت به ابعاد معنوی و معرفتی حرکت اربعین و معرفی ابعاد تاریخی، فرهنگی و سیاسی نهضت عاشورا و شناسایی وظایف خود نسبت به امام معصوم(ع)
تبیین و ترویج انگاره انتظار و آرمان مهدویت و افزایش معرفت نسبت به امام زمان(عج) و راه‎ها و الزامات نصرت ایشان به عنوان وارث عاشورا
توجه به زن و ارائه نمونه‌های آرمانی به ویژه با یاری گرفتن از شخصیت حضرت زینب(س) در ارتباط با این موضوع و نقش زنان و خانواده‎ها در حرکت جهانی اربعین(حرکت خانواده‎پایه)
تأکید و تمرکز بر ترویج فرهنگ اقامه نماز اول وقت و جماعت، ایجاد زمینه مناسب انس آحاد مردم با قرآن کریم، ترویج فرهنگ دعا و نیایش و افزایش سطح مدارا و تعاون اجتماعی
اهتمام ویژه به نوجوانان، خانواده‎ها و زنان در مجموعه فعالیت‎های فرهنگی، تبلیغی و ترویجی با توجه به قرارگیری ایام زیارت اربعین در تعطیلات تابستانی طی سال‎های آتی و فراهم آمدن فرصت حضور حداکثری دانش‎آموزان به همراه خانواده‎ها در این حرکت الهی

ب) عرصه فرهنگ و هنر

بهره‎ورسازی بازه انتظار زوار در شهرها و مناطق مرزی ایران با طراحی و زمینه‎سازی برگزاری رویدادهای مختلف فرهنگی و هنری در این مناطق نظیر: نمایش‎های آیینی و تعزیه‎خوانی، ثبت خاطرات و دل‌‌‌نوشته‌‌‌ها، محافل شعرخوانی و مسابقات و جشنواره‎ها متناسب با شرایط و اقتضائات محیط و برنامهریزیهای ترویج سبک زندگی اربعینی در طول سال
حمایت از هنرمندان در خلق آثار هنری خصوصاً هنرمندان رشته‎های مرتبط با هنرهای نمایشی در جهت اجرای نمایش‌‌‌های آئینی و فعالیت مستندسازان، عکاسان و گرافیست‎ها در زمینه تولید آثار هنری متناسب با ظرفیت‎های رسانه‎های محلی، ملی و فضای مجازی

ج) عرصه اطلاع‎رسانی و آموزش

فراهم‎سازی زمینه رسانه‎ای لازم برای خبررسانی سریع، دقیق و هوشمندانه نسبت به اخبار و وضعیت لحظه‎ای مرزها، طریق کربلا و پدیده‎های مرتبط
اطلاع‌‌‌رسانی و فرهنگ‎سازی نسبت به شرایط زیارت اربعین و لزوم کوتاه بودن مدت اقامت، احترام نسبت به جایگاه والای مرجعیت دینی در عراق؛ شناخت و رعایت قوانین، آداب، رسوم و هنجارهای رفتاري این کشور؛ تکریم مردم عراق به عنوان میزبان و محور زیارت اربعین و ترویج فرهنگ سپاسگزاری و همکاری با کارگزاران و عوامل اجرایی

د) عرصه پژوهش و نوآوری

طراحی و اجرای رویدادهای نوآورانه اربعینی با تأکید بر ایده‎پردازی برای رفع نیازهای جامعه اربعینی و ارتقاء سطح بهره‎مندی از اربعین و نیز الگوگیری از پدیده اربعین در ارتقاء نظام‎های حکمرانی فرهنگی، اجتماعی و تربیتی
طراحی پژوهشهای مختلف در گستره مطالعات کمی و رصد، مطالعات کیفی و مردم نگاری، مناسک، آیین‌ها، زوار و مواکب در ایران و عراق و تغییرات آنها و استخراج فرصت‌‌‌ها و تهدیدها، آینده‌پژوهی فرهنگی‎- تمدنی اربعین و انعکاس گزاره‌های راهبردی به دستگاه‎های تصمیم‎گیر و اجرایی

هـ) عرصه ارتباطات میان‎فرهنگی

شناسایی نقاط اشتراک و همسویی‎های فرهنگی - ‎ارزشی و تقویت روابط دو ملت ایران و عراق با تکیه بر ارتباطات مردم با مردم و مناسبات و خاطرات مشترک فرهنگی
طراحی الگوهای مناسب و زمینه‎سازی برپایی موکب‎های میان‎فرهنگی به عنوان مثال موکب مشترک ایرانیان و عراقی‎ها، موکب مشترک اقوام مختلف ایرانی، موکب مشترک شیعیان و اهل‎سنت
تقویت همگرایی میان اقوام، پیروان مذاهب اسلامی و ادیان الهی با تکیه بر وحدت اعتقاد به منجی و تلاش در جهت ایجاد و تقویت پیوندهای ایمانی و اخوت اسلامی میان زائران و تحقق امت واحده
پرهیز از ایجاد و گسترش اختلافات میان گروه‌‌‌های متعدد شیعی، مذاهب اسلامی، اقوام و ملیت‌‌‌های گوناگون حاضر در زیارت اربعین، پرهیز از دامن زدن به مناقشات و مجادلات سیاسی و پرهیز از به کارگیری نمادهای (نشانه‌‌‌ها، تصاویر، شعارها، علائم و...) حساسیت‌‌‌زا و تأکید بر نشانه‎های مورد قبول همگان
توجه به ظرفیت زائران پاکستانی، کشمیری و افغانستانی که از مرزهای شرقی کشور وارد و از مرزهای غربی، عازم زیارت اربعین می‎شوند با توجه به طول مدت اقامت در ایران و فرصت تقویت پیوندهای فرهنگی و آشنایی با آرمان‎های جهانی انقلاب اسلامی

ماده 5- نگاشت نهادی و تقسیم وظایف
شرح وظایف دستگاه‎های مرتبط براساس جدول زیر تعریف می‎‌‌شود:

عرصه مرتبط	راهبرد و اقدام	دستگاههای متولی
عرصه مرتبط	راهبرد و اقدام	مجری اصلی	دستگاههای همکار
تبلیغ و ترویج	- افزایش آگاهی‌‌‌ زائران در خصوص ابعاد معنوی و معرفتی حرکت اربعین و معرفی ابعاد تاریخی، فرهنگی و سیاسی نهضت عاشورا و شناسایی وظایف نسبت به امام معصوم(ع)	سازمان تبلیغات اسلامی	- وزارت آموزش و پرورش - مرکز مدیریت حوزه‎های علمیه - ستاد اقامه نماز - شورای سیاستگذاری ائمه جمعه - بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) - تولیت مسجد مقدس جمکران - معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده
	- تبیین و ترویج انگاره انتظار و آرمان مهدویت و افزایش معرفت نسبت به امام زمان(عج) و راه‎ها و الزامات نصرت ایشان به عنوان وارث عاشورا
	توجه به زن و ارائه نمونه‌های آرمانی به ویژه با یاری گرفتن از شخصیت حضرت زینب(س) در ارتباط با این موضوع و نقش زنان و خانواده‎ها در حرکت جهانی اربعین (حرکت خانواده‎پایه)
	تأکید و تمرکز بر ترویج فرهنگ اقامه نماز اول وقت و جماعت، ایجاد زمینه مناسب انس آحاد مردم با قرآن کریم، ترویج فرهنگ دعا و نیایش و افزایش سطح مدارا و تعاون اجتماعی
	توجه ویژه به نوجوانان، خانواده‎ها و زنان در مجموعه فعالیت‎های فرهنگی، تبلیغی و ترویجی با توجه به قرار گرفتن ایام زیارت اربعین در تعطیلات تابستانی طی سال‎های آتی و فراهم آمدن فرصت حضور حداکثری دانش‎آموزان به همراه خانواده‎ها در این حرکت الهی
فرهنگ و هنر	بهره‎ورسازی بازه انتظار زوار در شهرها و مناطق مرزی ایران با طراحی و زمینه‎سازی برگزاری رویدادهای مختلف فرهنگی و هنری در این مناطق نظیر: نمایش‎های آیینی و تعزیه‎خوانی، ثبت خاطرات و دل‌‌‌نوشته‌‌‌ها، محافل شعرخوانی و مسابقات و جشنواره‎ها متناسب با شرایط و اقتضائات محیط و توسعه کنشها و برنامهریزیهای ترویج سبک زندگی اربعینی در طول سال	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی	- وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - سازمان بسیج مستضعفین - سازمان هنری رسانه‌ای اوج - ستاد کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور - نهاد کتابخانههای عمومی کشور - جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی
فرهنگ و هنر	حمایت از هنرمندان در خلق آثار هنری خصوصاً هنرمندان رشته‎های مرتبط با هنرهای نمایشی جهت اجرای نمایش‌‌‌های آئینی و مستندسازان، عکاسان و گرافیست‎ها در زمینه تولید آثار هنری متناسب با ظرفیت‎های رسانه‎های محلی، ملی و فضای مجازی	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
اطلاع رسانی و آموزش	اطلاع‌‌‌رسانی و فرهنگ‎سازی نسبت به شرایط زیارت اربعین و لزوم کوتاه بودن مدت اقامت، احترام نسبت به جایگاه والای مرجعیت دینی در عراق؛ شناخت و رعایت قوانین، آداب، رسوم و هنجارهای رفتاري این کشور؛ تکریم مردم عراق به عنوان میزبان و محور زیارت اربعین و ترویج فرهنگ سپاسگزاری و همکاری با کارگزاران و عوامل اجرایی	سازمان صدا و سیما	- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات - وزارت کشور - سازمان مدیریت بحران
اطلاع رسانی و آموزش	فراهم‎آوری زمینه رسانه‎ای لازم برای خبررسانی سریع، دقیق و هوشمندانه نسبت به اخبار و وضعیت لحظه‎ای مرزها، طریق کربلا و پدیده‎های مرتبط	سازمان صدا و سیما
پژوهش و نوآوری	طراحی و اجرای رویدادهای نوآورانه اربعینی با تأکید بر ایده‎پردازی برای رفع نیازهای جامعه اربعینی و ارتقاء سطح بهره‎مندی و الگوگیری از پدیده اربعین در ارتقاء نظام‎های حکمرانی فرهنگی، اجتماعی و تربیتی	وزارت علوم، تحقیقات و فناوری	- دانشگاه آزاد اسلامی - معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری - سازمان جهاد دانشگاهی - پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات - دانشگاههای‌ چهار استان: خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان
پژوهش و نوآوری	طراحی پژوهش‎های مختلف (مطالعات کمی و رصد، مطالعات کیفی و مردم‎نگاری) مناسک، آیین‌ها، زوار و مواکب در ایران و عراق و تغییرات آن‎ها و استخراج فرصت‌‌‌ها و تهدیدها، آینده‎پژوهی فرهنگی‎تمدنی اربعین و انعکاس گزاره‌های راهبردی به دستگاه‎های تصمیم‎گیر و اجرایی	وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
ارتباطات میان فرهنگی	شناسایی نقاط اشتراک و هم‎سویی‎های فرهنگی ‎ارزشی و تقویت روابط بین دو ملت ایران و عراق با تکیه بر ارتباطات مردم با مردم براساس مناسبات و خاطرات مشترک فرهنگی	سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی	- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - وزارت امورخارجه - وزارت اطلاعات - مجمع جهانی اهل بیت(ع) - مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی - ستاد بازسازی عتبات عالیات - سازمان حج و زیارت - جامعهالمصطفی العالمیه - جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی
	طراحی الگوهای مناسب و زمینه‎سازی برپایی موکب‎های میان‎فرهنگی به عنوان مثال موکب مشترک ایرانیان و عراقی‎ها، موکب مشترک اقوام مختلف ایرانی، موکب مشترک شیعیان و اهل‎سنت
	تقویت همگرایی میان اقوام، پیروان مذاهب اسلامی و ادیان الهی با تکیه بر وحدت اعتقاد به منجی و تلاش در جهت ایجاد و تقویت پیوندهای ایمانی و اخوت اسلامی میان زائران و تحقق امت واحده اسلام
	پرهیز از ایجاد و گسترش اختلافات میان گروه‌‌‌های متعدد شیعی، مذاهب اسلامی، اقوام و ملیت‌‌‌های گوناگون حاضر در زیارت اربعین، پرهیز از دامن زدن به مناقشات و مجادلات سیاسی و پرهیز از به کارگیری نمادهای (نشانه‌‌‌ها، تصاویر، شعارها، علائم و ...) حساسیت‌‌‌زا و تأکید بر نشانه‎های مورد قبول همگان
	توجه به ظرفیت زائران پاکستانی، کشمیری و افغانستانی که از مرزهای شرقی کشور وارد و از مرزهای غربی، عازم زیارت اربعین می‎شوند با توجه به طول مدت اقامت آنها در ایران و فرصت تقویت پیوندهای فرهنگی و آشنایی با آرمان‎های جهانی انقلاب اسلامی

ماده 6- برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت

الف- شورای فرهنگ عمومی کشور با همکاری دستگاه‎‎های ذی‌ربط، نظارت بر حسن اجرای این مصوبه را به عهده خواهد داشت. دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی موظف است به طور پیوسته؛ اجرایی‎سازی محورهای این مصوبه را پی‌جویی، پیگیری و زمینه‎های هماهنگی دستگاه‎های ذیربط را فراهم نماید.
ب- گزارشی از روند اجرایی‌‎سازی این مصوبه توسط دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور تهیه و در جلسه علنی این شورا که هرسال پیش از ایام عزاداری امام حسین(ع) برگزار می‌شود، ارائه میگردد.
ماده 7- این مصوبه در یک مقدمه و 7 ماده در جلسه 890 مورخ 1402/08/162 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.

سید ابراهیم رئیسی
رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی

رونوشت به انضمام يك نسخه مصوبه، به: