کتاب آموزشوپرورش آینده بازخوانی آموزشوپرورش ایران در آستانۀ قرن پانزدهم شمسی با حضور دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سرپرست وزارت آموزشوپرورش و رؤسای فرهنگستان‌های چهارگانه، شنبه ششم خرداد ۱۴۰۲، در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران رونمایی شد.
دکتر غلامعلی حداد عادل با بیان این مطلب که کتاب «آموزشوپرورش آینده» حاصل همکاری چهار فرهنگستان است؛ گفت: تحقق این امر را به رؤسای فرهنگستان‌ها و به استادانی که در این کار سهیم بوده‌اند تبریک می‌گویم. مایلم در این مراسم به عنوان یک آموزش‌وپرورشی سخن بگویم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان این مطلب که اهمّیّت آموزشوپرورش از آموزش عالی بیشتر است؛ گفت: اگر نظام آموزشوپرورش ما اصلاح نشود در آموزش عالی نیز به نتیجه نمی‌رسیم. آموزشوپرورش در نظام آموزشی، حکم دوران جنینی را دارد. اگر یک جنین با نقص متولد شود این نقص تا پایان زندگی با او همراه خواهد بود. نباید از آموزشوپرورش غفلت کنیم.
او افزود: کتاب آموزشوپرورش آینده با همکاری چهار فرهنگستان و 41 استاد و با 23 مقاله منتشر شده است و به آموزش و پرورش ایران تقدیم می‌شود. این کتاب دلیل روشنی است که فرهنگستان‌ها به وظایف خود آگاهی دارند. در فرهنگستان‌ها عده‌ای از استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران فارغ از کار اجرایی دور هم جمع شده‌اند تا برای کشور و آیندۀ آن فکر کنند و به مجریان کمک کنند.
حداد عادل گفت: من در طول عمرم کار اجرایی بسیار کرده‌ام؛ مسئولان تا زمانی که مسئول نشده‌اند آرمان‌گرا هستند، اما زمانی که مسئولیت بر دوش آن‌ها گذاشته می‌شود به اندازه‌ای با واقعیّت کار اجرایی درگیر می‌شوند که دیگر فرصت آرمان‌گرایی پیدا نمی‌کنند. در واقع مسئولان اجرایی با انبوهی از کارها مواجه هستند که دیگر حتی فرصت فکر کردن پیدا نمی‌کنند. یک جایی باید باشد که این مسئولیت را برعهده بگیرد و فرهنگستان‌ها برای خود چنین نقش و وظیفه‌ی قائل هستند.
حداد عادل با بیان این مطلب که اگر آموزشوپرورش درستی داشته باشیم می‌توانیم اطمینان داشته باشیم که آینده را ما می‌سازیم؛ گفت: برای رسیدن به آیندۀ مطلوب هیچ راهی جز توجه به آموزشوپرورش وجود ندارد. اگر می‌خواهید بدانید آیا حال فردای کشور خوب است باید امروز نبض آموزشوپرورش را بگیرید. بی‌شک اگر حال آموزشوپرورش خوب باشد، حال کشور نیز در همه شئون خوب خواهد بود.
او افزود: مؤلفان مقالات کتاب آموزشوپرورش آینده از سرآمدان این عرصه هستند و تمام مطالبی که در این مقالات ارائه شده است حاصل سال‌ها فکر و اندیشه است. هر یک از فرهنگستان‌ها بنا به نوع فعالیّتش تدوین بخشی از مبانی این کتاب را بر عهده گرفته است. مثلاً فرهنگستان زبان و ادب فارسی جنبۀ هویّت، ملّیّت و زبان تلاش کرده در این کتاب پیشنهادها و راهکارهایی برای آموزشوپرورش ارائه دهد. تألیف و تدوین این کتاب نشان می‌دهد که برای ما دانشگاهی‌ها آموزشوپرورش مهم است. انتشار این کتاب اتّفاق مهمی است و به این موضوع توجه دارد که دانشگاهی‌ها به آموزش‌‌و پرورش توجه دارند.
حداد عادل در ادامه با انتقاد از شیوۀ آموزشوپرورش در ایران گفت: در آموزشوپرورش ما بیشتر به علم بها داده شده تا شیوۀ تعلیم. باید از خودمان بپرسیم که ما چند استاد متخصّص در زمینۀ آموزش ریاضی، یا آموزش زبان فارسی تربیت کرده‌ایم. متأسفانه در نظام آموزشی کشور به مسئلۀ مهم تربیت معلّم متخصّص در رشته‌های مختلف فکر نکرده‌ایم و جای این مباحث نیز در این کتاب خالی است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: اگر نبض آموزشوپرورش را بگیریم متوجه می‌شویم که حال آموزشوپرورش ما خوب نیست. باید صریح بگویم ما مسائل کلانی در آموزشوپرورش داریم و هنوز این مسائل حل نشده است. ما هنوز نظریۀ اقتصادی روشنی برای آموزشوپرورش نداریم و هنوز شاهد دعوا بر سر نظام آموزش دولتی و غیر‌دولتی هستیم. هنوز نمی‌دانیم سهم بخش خصوصی در آموزشوپرورش کجاست؟
او افزود: مسئلۀ دیگر؛ فشار مشکلات اقتصادی است که آموزشوپرورش با آن روبروست. باید بررسی کنیم که این فشارهای اقتصادی در سال‌های اخیر چه صدماتی به آموزشوپرورش وارد کرده است. بی‌ثباتی مدیریتی ضررهای جبران ناپذیری در آموزشوپرورش به همراه داشته است. فقط در 10 سال گذشته 8 وزیر در آموزشوپرورش بر سرکار آمده. این بی‌ثباتی را شما کجا سراغ دارید؟!
حداد عادل ادامه داد: با توجه به اهمّیّت امر تربیت معلّم؛ مقالۀ من در کتاب آموزشوپرورش آینده به دانشگاه فرهنگیان اختصاص دارد. باید تلاش کلاف سردرگم آموزشوپرورش ایران را باز کنیم و تربیّت معلّم سر نخ کلاف آموزشوپرورش است. نگاه ما باید نسبت به دانشگاه فرهنگیان تغییر کند. دانشگاه فرهنگیان نباید تبدیل به یک دانشگاه درجۀ چهارمی شود. این دانشگاه فضای آموزشی درستی در اختیار ندارد. باید به این دانشگاه امکانات مناسبی اختصاص داده شود.
او در بخش دیگر سخنانش با اشاره به تأثیر آزمون سراسری دانشگاه‌ها بر فضای دبیرستان‌های کشور گفت: متأسفانه در دبیرستان‌ها همه چیز همین آزمون سراسری است و همین موضوع باعث شده مدرسه معنای خودش را از دست بدهد. تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی که 60 درصد نمرۀ قبولی در دانشگاه‌ها را به نمرۀ دروس در دبیرستان‌ها اختصاص داده است در راستای بازگردان اعتبار به درس و تحصیل است. چرا به اهمّیّت این موضوع در کشور توجه نمی‌شود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش پایانی سخنانش ضمن تأکید به این موضوع که بی‌اعتنایی به آموزشوپرورش جبران‌ناپذیر است از تمام کسانی که در تألیف کتاب آموزشوپرورش آینده نقش داشته‌اند قدردانی کرد و گفت: امیدوارم رونمایی از این کتاب پایان تشریفاتی یک کار نباشد. بلکه در آینده نیز متناسب با نیازهای روز در مطالب آن بازنگری کرد.
در این مراسم دکتر علی اکبر صالحی، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان علوم، ضمن خیرمقدم به حاضران در این مراسم گفت: کتاب آموزشوپرورش آیندۀ ایران، یک سند مهم برای دولت و مجلس به شمار می‌رود و باید از این کتاب در تصمیم‌هایی که در حوزۀ آموزشوپرورش گرفته می‌شود، بهره گرفت.
او با تأکید بر اهمّیّت آموزش کودکان و نوجوانان گفت: اگر می‌خواهیم جامعۀ متعالی داشته باشیم باید بستر خوبی برای آموزش کودکان فراهم کنیم و اگر امروز به امر آموزش کودکان توجه کنیم، آیندۀ روشنی را می‌توانیم برای جامعه متصوّر شویم.
صالحی در ادامه گفت: انتشار کتاب آموزشوپرورش آینده، اتّفاق بسیار ارزشمندی است و مقالات این کتاب می‌تواند راهگشای دست‌اندرکاران نظام آموزشوپرورش باشد. البته باید مطالب این کتاب همواره به‌روز شود تا پاسخگوی نیازهای نظام آموزشوپرورش در سال‌های آینده نیز باشد.
او در ادامه با اشاره به دانشگاه فرهنگیان گفت: این دانشگاه از نظر امکانات بسیار ضعیف است و باید این دانشگاه با سایر دانشگاه‌ها همکاری داشته باشد. همچنین همۀ ما از وضیعت معاش معلّم‌ها باخبریم باید در جهت رفع مشکلات معلّم‌ها تلاش کنیم. به نظرم با راه‌اندازی سازمان نظام معلّمان می‌توانیم پاسخگوی معلم‌ها نیز باشیم.
در ادامه دکتر محمدعلی محقّقی، معاون فرهنگستان علوم؛ درباره روند شکل‌گیری و تدوین کتاب آموزشوپرورش آینده سخن گفت.
به گفته او از سال 1395، جلسۀ مشترک معاونین پژوهشی فرهنگستان‌ها شکل گرفته است و تا امروز 45 جلسۀ مشترک برگزار کرده‌اند و از سال 1397 این جلسات توسعه پیدا کرده و کارگروه هنجارهای فرهنگی شکل گرفته و تاکنون 32 جلسه برگزار کرده است و در هر جلسه مهم‌ترین موضوعات شناسایی شده‌اند و آموزشوپرورش رسمی کشور یکی از موضوعاتی بوده که در این جلسات درباره آن بحث و گفت‌وگو شده است.
او افزود: در این نشست‌ها تلاش کرده‌ایم به شناخت هنجارهای فرهنگی براساس فرهنگ و هویّت ملّی با تأکید بر عدالت آموزشی و در راستای هویّت ملّی بپردازیم تا بتوانیم الگوهای الهام‌بخشی در این حوزه ارائه کنیم. کتاب آموزشوپرورش آینده با تعامل و همکاری شکل گرفته است و فرهنگ همکاری و مشارکت از ارکان مهم در نظام‌های تعلیم و تربیّت محسوب می‌شود.
در ادامه دکتر مریم دانشگر، سرپرست گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گفت: کتاب آموزشوپرورش آینده؛ بازخوانی آموزشوپرورش ایران در آستانۀ قرن پانزدهم شمسی در قالب پنج فصل نگاهی به آینده، سلامت همه‌جانبه، عدالت آموزشی، هویّت ملّی و سندکاوی و آسیب‌شناسی و بیست‌وسه بخش سامان یافته است. انتخاب موضوعات در کارگروه مشترک فرهنگستان‌ها مبتنی بر اسناد بالادستی آموزشوپرورش، شامل سند تحوّل بنیادین آموزشوپرورش و برنامۀ درسی ملّی صورت گرفته است.
او افزود: انتخاب نویسندگان هر بخش بر اساس تخصّص، شهرت علمی و راهبرد کتاب انجام شده است. بررسی علمی و تخصّصی هر یک از بخش‌های کتاب بر اساس موضوع به عهدۀ یکی از فرهنگستان‌های زبان و ادب فارسی، علوم، علوم پزشکی و هنر بوده است. ویراستاری کتاب در فرهنگستان زبان و ادب فارسی انجام شده و طراحی و امور هنری در فرهنگستان هنر صورت گرفته است.
دکتر دانشگر ادامه داد: در برنامه‌ریزی و تألیف کتاب به این مسئلۀ توجه شده که ساختار و نظام آموزشی مبحثی پیچیده با جزئیاتی متعدد است و برای هر‌گونه نظر و ارائه پیشنهاد و راهکار در بهبود ساختار آموزش عمومی پیش از دانشگاه، نیاز است به موضوع آموزشوپرورش نگرشی چند‌سویه داشته باشیم. به‌همین‌سبب با علم به این که گستردگی موضوع به حدّی است که زمان و مشارکت بیشتری می‌طلبد، کتاب حاضر با بازخوانی نقّادانه تجارب زیستۀ گذشته، در تلاش است پیشنهادهایی واقع‌گرایانه و کاربردی به نظام رسمی آموزشوپرورش کشور در وضعیت فعلی ارائه دهد.
در ادامه دکتر سیّد علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی، گفت: آموزشوپرورش یک انسان از دوران جنینی او آغاز می‌شود و نباید دوران جنینی تا هشت سالگی کودک را نادیده گرفت چون در همین دوران است که آیندۀ یک انسان شکل می‌گیرد. باید فرزندان خود را از دوران جنینی از نظر روحی و جسمی تغذیه درستی بکنید و یک فرد مهارت‌های زندگی را در دوران کودکی فرا می‌گیرد.
دکتر مرندی تعهّد و تخصّص را دو بال کسانی عنوان کرد که در حوزۀ آموزشوپرورش فعالیّت می‌کنند و گفت: حضرت علی(ع) در سخنانش به امام حسن(ع) تأکید خاصی به فرزندپروری دارند و می‌گویند قلب یک کودک همچون زمینی است که در آن هر بذری بکاری، به بار خواهد نشست.
رئیس فرهنگستان علوم پزشکی با اشاره به اهمّیّت دورۀ پیش‌دبستانی در آموزشوپرورش گفت: دورۀ پیش‌دبستانی از مهم‌ترین دوره‌هایی است که باید در امر آموزش کودکان سرمایه‌گذاری کرد. اگر به این دوره توجه شود یک فرد آیندۀ تحصیلی خوبی خواهد داشت. البته در امر آموزش نباید به معنویات بی‌اعتنا باشیم و افرادی که در دوران کودکی معنویات به آن‌ها آموزش داده نشده است، آیندۀ خوبی پیش‌رو نخواهند داشت.
دکتر بهمن نامور مطلق، رئیس فرهنگستان هنر، در ابتدای سخنان خود به جلوه‌های معرفت پرداخت و گفت: معرفت جلوه‌های گوناگونی دارد که دست‌ِکم چهار گونۀ اصلی آن عبارتند از: معرفت وحیانی، معرفت فلسفی، معرفت علمی و معرفت زیبایی‌شناختی. هر کدام هم روش و شیوۀ مخصوص به خود دارند: وحیانی نقلی، فلسفی تعقلی، علمی تجربی و زیبایی‌شناختی تخیلی است. این چهار دسته با هم بی‌ارتباط نیستند، برعکس مکمل همدیگرند. چنانچه حذف یا تضعیف یکی، نه‌تنها به آن حوزۀ معرفتی، بلکه به تمام حوزه‌های معرفتی ضربه وارد می‌کند. رشد شخصیت افراد جامعه در گرو پرورش موازی این معرفت‌هاست.
وی سپس به وظایفِ نظام آموزشی اشاره و خاطرنشان کرد: نظام آموزشی وظیفه دارد برای تربیت انسانِ کامل به همۀ این چهار دسته بپردازد. هنر که بخش کانونی معرفت زیبایی‌شناسی محسوب می‌شود، اهمّیّت و ویژگی‌های خاص خود را دارد. رشد قوۀ خیال و پرورش عواطف ـ که در اسناد بالادستی به آن اشاره شده است ـ هم موجب ارتقاء ذوق زیبایی‌شناسی می‌شود و هم امکان خلاقیت و شکوفایی را در دیگر حوزه‌ها، حتی سخت‌ترین آن‌ها مانند ریاضیات و فیزیک فراهم می‌آورد. تکوین شخصیت متوازن کودک به همین فعالیت‌های متوازی و متعامل بستگی دارد.
رئیس فرهنگستان هنر پیشنهادهای صاحب‌نظران و فعالان حوزۀ آموزش هنر را برشمرد و ادامه داد: توجه جدی و تأثیرگذار به سواد زیبایی‌شناسی و نقش آن در سبک زندگی، تربیت معلمان هنری زبده، کارآمد، به‌روز و با انگیزه و ساماندهی کتاب‌ها و منابع مرتبط، توجه بیشتر به جشنواره‌ها و مسابقات هنری مدارس به‌منظور استعدادشناسی، ظرفیت‌پروری و هدایت خلاقیت‌ها، توجه ساختارمند به نهادهای مرتبط مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و پیوستگی تشکیلاتی آن‌ها با مدارس، توجه به زیبایی‌شناسی فضاهای آموزشی،استفاده بیشتر از ظرفیت نهادهای ملّی مانند فرهنگستان هنر برای برنامه‌ریزی و آینده‌نگری حوزۀ پویا و در حال تحول هنر و مشاغل هنری از جمله مباحث مهمی هستند که توسط صاحب‌نظران و فعالان توصیه شده است.
دکتر بهمن نامورمطلق در ادامۀ سخنان خود نتیجه گرفت: به‌دلیل کم‌توجهی به تربیت زیبایی‌شناختی و به‌ویژه غلفت از دوران طلایی تربیت، یعنی کودکی و نوجوانی، جامعۀ ما با آسیب‌های جدی در این زمینه مواجه شده است. نگاهی گذرا به سلیقۀ عمومی جوانان در موسیقی و تجسمی همچنین زبان گیشه‌ها در سینما و تئاتر بیانگر نوعی انحطاط زیبایی‌شناختی در جامعه است. به امید اینکه جلسات و آثاری این چنینی بتوانند به راهکارهایی مناسب برای حل این مسائل بینجامد، باید از همۀ کسانی که در تهیۀ این کتاب و برگزاری این همایش به‌خصوص معاونت‌های محترم پژوهشی چهار فرهنگستان تشکر کرد.
دکتر رضامراد صحرایی، سرپرست وزارت آموزشوپرورش، آخرین سخنران این مراسم بود؛ در سخنانی گفت: ای کاش کتاب آموزشوپرورش آینده سال‌ها پیش تألیف می‌شد. این کتاب سند مهم و ارزشمندی است که جمعی از اندیشمندان و متفکران تألیف کرده‌اند. همواره مقام معظم رهبری در سخنان‌شان به آموزشوپرورش توجه داشته‌اند و به مسألۀ برنامه‌ریزی دربارۀ آینده تأکید کرده‌اند. آموزشوپرورش نیز یکی از بخش‌هایی است که همواره باید به آن توجه ویژه‌ای داشت.
او با اشاره به دوران ریاستش در دانشگاه فرهنگیان گفت: به نظر من دانشگاه فرهنگیان دانشگاهی برای آیندگان است و این معلم‌ها هستند که آیندۀ ما را می‌سازند. باید برای تحوّل نظام آموزشوپرورش تلاش کرد و اگر معلم‌های خوبی تربیت کنیم آیندۀ آموزشوپرورش روشن خواهد بود.
او در ادامه گفت: چیزی که ما در آموزشوپرورش به آن نیاز داریم مفهوم پیوستگی است. آموزشوپرورش ما باید پویایی و تفکر را در جامعه گسترش دهد.
کتاب آموزشوپرورش آینده بازخوانی آموزش و پرورش ایران در آستانۀ قرن پانزدهم شمسی به‌اهتمام فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران تألیف، تدوین و انتشارات متن منتشر شده است.
منبع:روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
