پژوهش «بررسی چارچوب تعیین شده در برجام درباره خرید، فروش و نقل و انتقال تجهیزات با کاربرد دوگانه و اثر آن بر روی صنایع دانش بنیان کشور»؛ به‌کوشش علیــرضا نعیــمی (مجری طرح)، انجام شده که به‎وسیله دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1397 منتشر شد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدای این پژوهش نگاشته شده است، چارچوبی که تحت عنوان کانال خرید در نقل‌وانتقال کالاهایی با کاربرد دوگانه که در برجام مصوب شده است، موضوع مهم و اثرگذاری بر پیشرفت صنایع با فناوری بالا در کشور است که کمتر از منظر کارشناسی و تخصصی بدان پرداخته شده است.
مجموعه سؤال‌هایی که در این پژوهش به‌ آنها پاسخ داده شده است به‌شرح ذیل است:   

 روش مطالعه این پروژه اسنادی است، در این خصوص پس از بررسی دقیق سازوکار کانال خرید، مطالعه‌ای در خصوص ماهیت فناوری‌های دوگانه و همچنین تاریخچه و کارکردهای رژیم‌های کنترل صادرات فناوری در جهان صورت گرفته است و پس از آن با توجه به فقدان یک ترجمه دقیق و تخصصی از فهرست اقلام با کاربرد دوگانه، به‌منظور شناخت کامل فهرست مورد استناد برجام، ترجمه فهرست با استفاده از کارشناسان حوزه‌های مختلف مهندسی صورت گرفته است.
بخش اول این پژوهش، چارچوب وضع‌شده برای ایران در خصوص خرید اقلام دومنظوره به لحاظ شکلی و ساختاری در متن برجام مورد مطالعه قرار گرفته است.
لازم به ذکر است ماهیت اقلام دومنظوره و مشخصات آن‌ها در بخش‌نامه‌ اطلاعاتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مندرج است و فهرست این اقلام قابلیت به‌روزرسانی توسط آژانس را نیز دارد.
ذکر این نکته ضروری است که علاوه بر اقلام مندرج در فهرست اقلام دومنظوره، فروش هرگونه اقلام دیگر غیر مندرج در فهرست به ایران در صورت تشخیص و احساس نیاز دولت فروشنده باید از طریق کانال خرید انجام شود.
بخش دوم این پژوهش، سابقه تحریم ایران در نقل‌وانتقال اقلام با کاربرد دوگانه هسته‌ای به سال 2006 میلادی باز‌می‌گردد.
جمع‌بندی نهایی مطالب مندرج در برجام در موضوع کانال خرید اقلام با کاربرد دوگانه‌ نشان می‌دهد تصمیم‌گیری نهایی در خصوص موافقت و یا مخالفت با انجام هر فرآیند خرید، بر عهده شورای امنیت سازمان ملل گزارده شده است.
بخش دیگر این پژوهش، دورنمایی از نتایج مورد انتظار از مطالعه و بررسی موضوع کانال خرید ارائه شد که محورهای آن عبارتند از: شناخت تخصصی و دقیق فهرست اقلام با کاربرد دوگانه و آشنایی با ادبیات موضوع، ‏ ‎تدوین فهرست تهدیدات و فرصت‌های پیش ‌روی صنایع دانش‌بنیان کشور در صورت اجرای ‏کانال خرید، ‎اجرای تدابیر عملیاتی لازم جهت حداقل کردن هزینه‌های ناشی از سازوکار کانال خرید و ‏‎ ‎ایجاد قابلیت محاسبه به‌روز منافع و مضرات برجام برای کشور در طول سال‌های اجرای ‏برجام.
در بخش نتیجه‌گیری این پژوهش نیز آمده است: در حال حاضر شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ با مجوزی که از سوی کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ صادر می‌شود شناسایی و معرفی می‌شوند. این مجوز بر اساس شرایط کالاها و خدمات دانش‌بنیان در سه بخش «سطح فناوری»، «مرحله تولید» و «تسلط بر دانش‌ فنی» و همچنین شاخص‌های کمی و کیفی شرکت اعم از شاخص‌هایی همچون «سهم فعالیت‌های دانش‌بنیان از درآمد شرکت»، «نیروی انسانی»، «سابقه شرکت» و «تجهیزات و فرآیندهای تولید» صادر می‌شود.
از منظر محتوایی در بین شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ بیشترین سهم مربوط به شرکت‌های‌ فعال در حوزه‌های «فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای»، «محصولات پیشرفته سایر حوزه‌ها» و «سخت‌افزارهای رایانه‌ای، برق قدرت، ‏الکترونیک، کنترل و مخابرات» است.
در ادامه جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان در سیاست‌های کلی و قوانین بالادستی کشور مورد توجه قرار گرفته است.
این بررسی نشان داد که موضوع شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ و فناوری‌های پیشرفته در طی سال‌های اخیر در کلام مسئولین نظام و همچنین متن سیاست‌ها و قوانین کشور مورد توجه جدی بوده است و در واقع یکی از ارکان اصلی پیشرفت کشور در سال‌های آینده بر پایه تولید ثروت از دانش و فناوری به واسطه شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ بنا نهاده شده است.
سهم خدمات دانش‌بنیان و صنایع مبتنی بر فناوری‌های پيشرفته در توليد ناخالص داخلی بسیاری از كشورها رو به افزایش است.
ميزان صادرات محصولات با فناوری بالا نیز يكی از شاخص‌های مهم ميزان تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است. که در سیاست‌ها، اسناد و قوانین کشورمان نيز بر آن تأکید شده است.

همچنین در ادامه این بخش  اثرپذیری شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ از تحریم‌های اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. در خصوص اقدامات صورت گرفته برای مقابله با تحریم‌ها باید اذعان کرد که نظام نوآوری در ايران نتوانسته است فرآيند يادگيری سیاست‌گذاری را فعال سازد و به ‏همین دليل سیاست‌های مقابله با تحريم بر فرآیند گستردگی، عمق و شدت‌پذيری تحریم‌ها تأثیر نگذاشته ‏است. در این خصوص تحقیقاتی که اثرپذیری شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ از تحریم‌های بین‌المللی را بررسی کرده‌اند مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته که به‌شرح ذیل آمده است:
«مشكلات تهيه‌ مواد اوليه موردنیاز شركت‌ها»، «افزایش ریسک سرمایه‌گذاری»، «نوسانات ارزی، تورم و بی‌ثباتی اقتصادی، عدم امکان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی ‏آینده»، «مشكلات ناشی از دور زدن تحریم‌ها» و «مشكلات تأمین تجهيزات آزمایشگاهی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها» محورهایی است که از جمع‌بندی تحقیقات صورت گرفته به دست می‌آید.
همچنین موضوعاتی از قبیل افزایش‎ ‎هزینه‎ ‎تأمین‎ ‎مواد‎ ‎اولیه‎ ‎و‎ ‎قطعات، تأخیر در رسیدن محموله، دشوار بودن یافتن واسطه‌های جدید، مشکلات و نواقص محموله هنگام تحویل، نوسان در کیفیت محصولات به دلیل تغییر منابع تأمین‌کننده، عدم برخورداری از خدمات پس از فروش، گارانتی و آموزش، مخاطرات قانونی دور زدن‌ها و مشكلات ساختاری تغيير منابع تأمین تجهيزات نیز همگی از جمله مشکلات ناشی از دور زدن تحریم‌هااست.
البته تحریم‌های سال‌های اخیر اثرات مثبتی نیز بر عملکرد شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش ‏موانع جهت واردات محصولات خارجی و ایجاد شرایط مناسب برای مؤسسات دانش‌بنیان ‏داخلی جهت ‏بومی‌سازی فناوری تولید این محصولات به دور از رقابت‌های مستقیم و سرسختانه با ‏رقبای بزرگ خارجی و افزایش میزان ابتکارات و نوآوری‌ها به ‏دلیل اجبارها و محدودیت‌های ناشی از تحریم اشاره کرد.
در نهایت درجه بلوغ نظام ملی نوآوری کشور به‌عنوان یک عامل مهم در تشخیص اثرگذاری تحریم‌ها بر شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ معرفی شد.
همچنین در این پژوهش تأکید می‌شود: در صورتی که کشور تحریم‌شونده از توانمندی‌های بالفعل شده قابل توجهی در حوزه‌های نوآوری و فناوری برخوردار نباشد، افزایش شدت تحریم‌ها برای آن کشور به‌عنوان تهدیدی بالقوه خواهد بود و با گسترده‌تر شدن تحریم‌ها زیان‌های قابل توجهی بر آن کشور تحمیل خواهد شد.
از سوی دیگر در صورتی که نظام ملی نوآوری از بلوغ کافی برخوردار باشد و روابط نظام‌مند بین نهادهای متولی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برقرار شده باشد، افزایش شدت تحریم از یک نقطه‌ای به بعد برای کشور تحریم‌شونده بیش از آن‌که تهدیدآمیز باشد حاوی فرصت‌های اقتصادی و سیاسی خواهد بود که از آن با عنوان رابطه بومرنگی یاد شده است.

 در ادامه بخش موضوع تأثیرپذیری صنایع دانش‌بنیان‌ از اقلام دومنظوره منتخب که به‌طور تفصیلی مورد بررسی قرار گرفت، جمع‌بندی شده است. در این خصوص تحلیل اطلاعات تولید شده نشان می‌دهد که در بین محصولات دانش‌بنیان‌ دسته فناوری‌هایی که بیش از بقیه از اقلام دومنظوره منتخب متأثر هستند به‌ترتیب عبارت‌اند از: اپتیک و فوتونیک، هوافضا، سخت‌افزارهای رایانه‌ای، برق قدرت، الکترونیک، کنترل و مخابرات و تجهیزات ساخت، تولید و آزمایشگاهی که این چهار دسته فناوری با 111 مورد بیش از 75 درصد محصولات دانش‌بنیان مرتبط با اقلام دومنظوره منتخب را به خود اختصاص داده‌‌اند.

بررسی تعداد محصولات دانش‌بنیان مرتبط با هریک از اقلام دومنظوره‌ منتخب نشان داده است که در بین اقلام انتخاب شده «پرس ایزواستاتیک»، «بریلیم» و «لیزر اکسیمر» بیشترین تأثیر را بر محصولات دانش‌بنیان داخلی ‏داشته‌اند.‏
بررسی‌ها نشان می‌دهد که فناوری هوافضا هم در بین کل اقلام دومنظوره منتخب و هم در بین اقلام دومنظوره‌ منتخب وارداتی جزو تأثیرپذیرترین فناوری‌ها محسوب می‌شود و از آنجایی که این فناوری مستقیماً مرتبط با توانمندی‌های دفاعی کشور می‌شود باید زنجیره‌ تأمین محصولات آن به‌شدت موردتوجه قرار گیرد.
با توجه به اجرای فرآیندهای کاربردیابی و داخل‌نگری در خصوص موارد منتخبی از فهرست اقلام با کاربرد دوگانه‌ و با استفاده از نتایج به‌دست‌آمده در این فرآیندها الگویی جهت محاسبه میزان اثرگذاری اجرای سازوکار کانال خرید بر کلیه صنایع دانش‌بنیان‌ کشور طراحی و ارائه شد.
 در این الگو مراحلی به صورت گام‌به‌گام معرفی شده‌اند که با پیاده‌سازی آن‌ها امکان محاسبه میزان اثرگذاری اجرای کانال خرید بر کلیه صنایع دانش‌بنیان فراهم می‌شود. این الگو برای اجرا به همکاری دستگاه‌های مختلف کشور اعم از معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت، گمرک جمهوری اسلامی ایران، اتاق بازرگانی و اتحادیه‌های مختلف صنفی و شرکت‌های‌ دانش‌بنیان‌ نیازمند است که در قالب یک طرح ملی این الگو را در سطح کشور برای کلیه موارد مندرج در فهرست اقلام با کاربرد دوگانه‌ اجرا کنند.
این پژوهش همچنین پیشنهاد نهایی «در خصوص مواجهه با تهدیدات و فرصت‌های کانال خرید» مورد توجه قرار داده است.
این بخش با نگاهی جامع نسبت به جوانب مختلف اجرای کانال خرید و به دور از نگاه‌های سیاسی و به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود در کانال خرید برجام و همچنین جلوگیری از واردآمدن آسیب‌های جدی به کشور نگاشته شده است.
این پژوهش در بخش مربوط به پیشنهادها موارد ذیل را نگاشته است: