شورای عالی انقلاب فرهنگی در پی آن است تا با طراحی برش های استانی نقشه مهندسی فرهنگی کشور؛ نقش تصمیم های استانی در مدیریت فرهنگی محلی را افزایش دهد و تخصیص اعتبارات استان ها در حوزه فرهنگی نیز بر اساس آن صورت گیرد. با دکتر محمود حاجیلویی، معاونت خط مشی گذاری و اجرائی سازی ستاد فرهنگ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره این رویکرد به گفتگو نشسته ایم.

برش استانی نقشه مهندسی فرهنگی به چه معناست؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی در فصل جدید فعالیت خودش رویکرد اجرایی سازی اسناد را به عنوان رویکردی اصلی انتخاب کرده است. اجرایی سازی اسناد و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از مطالبات جدی رهبر معظم انقلاب است که در بیانات و احکام ایشان در پیوست احکام مکررا تکرار شده است. باید برای اجرایی سازی چاره ای اندیشید. اسنادی از شورای عالی انقلاب فرهنگی و مصوباتی از شورا که اجرایی شده و آثار و نتایج ویژه ای داشته است. در حوزه فرهنگی یکی از اصلی ترین سند ما نقشه مهندسی فرهنگی کشور است که جامع ترین و عالی ترین سند فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که سال 92 مصوب شده و در جلسات متعدد در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی و توسط رئیس جمهور وقت ابلاغ شده است .
ما در فصل جدید برای اجرایی شدن نقشه فرهنگی کشور دو راهبرد را همزمان دنبال می کنیم. یک راهبرد این است که نقشه مهندسی فرهنگی کشور در برنامه های توسعه در قانون بودجه های سالانه باید نقش ایفا کند و نقش فعال داشته باشد که این مسیر را تمهید کردیم. گفتگوهای موثر و متعددی را با سازمان برنامه و بودجه داشتیم و مسیر را طی کردیم که امروز برای تدوین بخش فرهنگی برنامه هفتم توسعه همراهی موثر و خوبی با سازمان برنامه و بودجه کشور داریم.
راهبرد دوم راهبرد منطقه گرایی است . ما معتقدیم که در اجرایی کردن یک سند باید به مقتضیات میدان توجه کرد باید به شرایط کنشگران اصلی فرهنگی یک عرصه عمومی فرهنگ نگاه ویژه داشت و یک نگاه واقعی داشت . نشستن در مرکز طراحی عملیات برای منطقه و میدان راهی از پیش نمی برد. به دلیل اینکه عموما ما نگاهمان نسبت به کنشگران و بازیگران اصلی میدان و شرایط میدان با واقعیت قدری متفاوت است.

تاکنون آیا در استان هایی این سندهای استانی برای برنامه ریزی طراحی شده است و چه اثری می تواند در تصمیم گیری های فرهنگی داشته باشد؟
بله؛ این کار در استان های سیستان و بلوچستان و فارس رونمایی شده است و در حال دنبال کردن این کار در 10 استان دیگر توسط مجموعه بازیگران استانی هستیم.
رویکرد منطقه ای به معنای این است که ما بتوانیم به میدان نزدیک شویم و در میدان و با همراهی اصحاب میدان برنامه ریزی کنیم. نقشه مهندسی فرهنگی کشور ضرب در راهبرد منطقه ای می شود. برش های استانی یک برنامه عملیاتی مورد توافق و تفاهم مجموعه کنشگران حاکمیتی و دولتی در سطح استان است که توسط خود مجموعه کنشگران استانی نوشته می شود یعنی همراهی و هماهنگی شورای فرهنگ عمومی استان با شورای برنامه ریزی استان که دوشادوش هم این دو شورا شوراهای اصلی در اداره فرهنگی استان هستند. شورای فرهنگ عمومی عالی ترین شورای فرهنگی در استان هاست. شورای برنامه ریزی در استانها هم عالی ترین شورای برنامه ریزی تخصیص اعتبار در استان است که توسط استاندار اداره می شود. اگر ما بتوانیم مسیری ایجاد کنیم که این دو شورا با همراهی هم به یک برنامه فرهنگی برآمده از نقشه مهندسی فرهنگی کشور برسند اتفاق خیلی بزرگی می افتد .
منظور از بازیگران استانی چه کسانی هستند؟
بازیگران، مجموعه دستگاه های فرهنگی حاکمیتی و دولتی در استان است به اضافه مجموعه هایی که در استان نقش اداره استان را دارند. مشخصا استانداری و سازمان توسعه و برنامه ریزی در استان همراهی کردند و امروز در این دو استان برنامه هایی داریم که دستگاه ها براساس چارچوب روشنی در کنار هم مسئله های اصلی ، پنج مسئله اصلی فرهنگی استان را فهرست و براساس امکانات، ظرفیت هایی که دستگاهها دارند اقدامات و برنامه هایی تعریف کرده اند و این اقدامات و برنامه ها را در شوراهای فرهنگ عمومی استان و بعد در شورای .... استان مصوب کرده اند.
از گلایه های مسئولان این استانها این بود که ما از یک تفرقه در برنامه های فرهنگی رنج می بریم. این تفرقه و تمرکز نداشتن در یکسری اهداف باعث شده است امکانات و ظرفیت محدودی که در استان وجود دارد منشا اثر اساسی نشود. لذا بین امکاناتی که ما داریم و اهدافی که می توانستیم در حوزه فرهنگی پوشش بدهیم نسبتی وجود ندارد. برش استانی یا نقشه مهندسی فرهنگی استان پاسخی به این نیاز هم بوده است.

از تجربه دو استان سیستان و فارس درباره استانی شدن نقشه مهندسی فرهنگی بگویید.
در استانهایی که ما رفتیم استقبال ویژه ای از نقشه مهندسی فرهنگی شده است چون این تلقی ایجاد شده است که دستگاههای فرهنگی و مدیریتی در استان روی یک سری مسئله های اصلی توافق کرده اند و بعد این توافق مبنای تقسیم کار و تقسیم کار مبنای توزیع اعتبارات فرهنگی شده است.

برای اجرا شدن این سندهای استانی چه اقداماتی انجام شده است؟
آیین نامه ای برای تدوین برش های استانی آماده شده و مصوب ستاد هماهنگی و راهبری نقشه مهندسی فرهنگی کشور است . توسط معاون اول رئیس جمهور هم ابلاغ شده است. در تدوین آن آیین نامه، تدوین و اجرایی سازی و نظارت بر برش های استانی نقشه مهندسی فرهنگی کشور ، همراهی و هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه کشور شده و سازمان برنامه و بودجه کشور مجموعه ملاحظات و اصول اداره فرهنگی استان را در این آیین نامه لحاظ کرده است و ما نگران اینکه اختلالی در اداره فرهنگی کشور در استانها بیفتد تقریبا به صفر رسانده ایم ولی به هر حال یک رویکرد جدید است. تدوین برش های استانی نقشه مهندسی فرهنگی کشور می تواند یک تحول در اداره فرهنگی استانها باشد و به مرور مبنای برخی تصمیم گیری های اصلی فرهنگی از جمله تخصیص اعتبارات ملی و استانی باشد.
با توجه به اینکه تغییر در اداره فرهنگی و تغییر در اداره شهر تغییری تدریجی است و تغییر یک باره نیست و باید به مرور اتفاق بیفتد لذا به مرور که برش های استانی آماده می شود ما به فناوری تهیه برش استانی از یک برنامه عالی هم دسترسی پیدا می کنیم.

آقای حاجیلویی تضمینی برای اجرا شدن این سندهای استانی وجود دارد ؟ مانند دیگر سندها نمی شود که مورد اجرا قرار نگیرد؟
تضمین اجرایی شدن برش های استانی چند منظر دارد. اولاً اتخاذ رویکرد منطقه ای به معنای دیدن وضعیت منطقه ای است که شما می خواهید برایش طراحی بکنید، سیاست گذاری منطقه ای کنید، برنامه برایش طراحی کنید، دیدن ملاحظات و واقعیت های میدان یکی از اصول قابلیت اجرا داشتن سند است. دوم مشارکت دادن دستگاههایی که در میدان متولی کار هستند یعنی همانها برنامه و سند خودشان را آماده می کنند.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در فصل جدیدش یکی از مباحث جدی اش این است که سندهای ملی و سندهای استانی توسط خود دستگاههایی که ماموریت اصلی در حوزه ماموریت آن سند دارند نوشته شوند. این مهم و این اصل وقتی به سمت استان می رویم به شکل واقعی تری اتفاق می افتد. برش های استانی را خود دستگاه ها آماده می کنند. اگر دستگاه ها روی یک برنامه ای و سندی توافق و خودشان آن را آماده کردند به نظر می رسد انگیزه بالاتری برای اجرا دارند.
منظر سوم این است که دستگاههای ملی اولا دستگاههایی که نقش سیاست گذاری و تنظیم گری دارند مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی، مثل سازمان برنامه و بودجه کشور ، سندهای استانی در یک هماهنگی با این نهادهای ملی اتفاق می افتد که این باعث می شود اقتضائات ملی اجرا شدن استانی هم مد نظر قرار گیرد. برخی از اقدامات برای اجرایی شدن نیازمند احکام ویژه هستند. نیازمند هماهنگی ملی هستند این رویکرد به واسط اینکه در هماهنگی اتفاق می افتد و نهادهای حاکمیتی این مسیر را پیش می برند لذا این را هم تسهیل می کند.
برش های استانی وقتی یک بخش آن توسط شورای فرهنگی استان مصوب می شود مسیر نهایی شدن آن در شورای برنامه ریزی استان است . شورای برنامه ریزی استان مبنای نهایی سازی برنامه ها و تخصیص اعتبار استانی است. نگاه این است که برش استانی را این شورا تصویب کند . اگر این سندها در شورای برنامه ریزی تصویب شود احتمال اینکه در تخصیص اعتبارات استانی سهم موثری داشته باشند بالا می رود.
نکته بعدی این است که دستگاههای ملی همچون هماهنگی و همراهی این حوزه را دارند . در یک فرایند تدریجی یک بخشی از اعتبارات خودشان را به سمت اجرایی شدن برش های استانی سوق خواهند داد. به همین دلیل احتمال اجرا شدن این برش ها بالاست.
نکته مهم این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی اگر به دنبال اجرایی شدن اسناد و مصوباتش است باید دست همراهی مردم را به گرمی بفشارد و به سمت مردم حرکت کند. فضای مشارکت و حضور مردم برای اجرایی شدن مصوبات و اسناد باید باز باشد. یکی از دلایل اهمیت رویکرد منطقه ای همین مسئله است. دست مردم به شورای عالی و متقابلا شورای عالی به مردم بیشتر می رسد و فضای صمیمی تری را می توانند پیش ببرند. حضور و توسل به مردم یکی از ضمانت های اصلی اجرایی شدن اسناد اصلی منجمله نقشه مهندسی فرهنگی کشور است که در رویکرد منطقه ای تامین می شود. در آیین نامه تدوین برش های استانی و دستورالعمل های فرهنگی مردم نقش خیلی جدی دارند. اگر مراجعه کنیم به آیین نامه مشارکت فعالان مردمی اعم از تشکل ها، نخبگان، خبرگان و موسسات فرهنگی زمینه چینی خوبی شده است، جزو مفاهیم پرتکرار فعالین مردمی و فعالین غیرحاکمیتی است.

فرایند اختصاص اعتبارات یا تصمیم گیری ها برای مدیریت فرهنگی در استان ها چگونه در این برنامه طراحی شده است؟
در آیین نامه تدوین برش های استانی به استان سپرده شده است. در استان متولی تدوین برش شورای فرهنگ عمومی استان و شورای برنامه ریزی همزمان است. شورای عالی انقلاب فرهنگی متولی اصلی اجرایی سازی نقشه مهندسی فرهنگی کشور است. اجرا توسط دستگاههای اجرایی اتفاق می افتد. البته نظارت بر اجرا هم توسط نهاد سیاستگذار اتفاق می افتد یعنی تدوین، اجرایی سازی و نظارت را نهاد سیاستگذار دارد. شورای فرهنگی استان یک شورای با سابقه و سرمایه فرهنگی برای کشور است که همه کنشگران رسمی استان ، دستگاههای فرهنگی و دستگاههای غیرفرهنگی موثر در حوزه فرهنگ عضور شورای فرهنگی استان هستند. اگر قرار باشد سندی برای استان نوشته شود مشارکت محتوایی اش دست شورای فرهنگی آن استان است. وقتی فرآیند تدوین برش های استانی شروع می شود چون برش های استانی مساله محور تدوین می شوند شورای فرهنگ عمومی موظف می شود که مساله های اصلی فرهنگی استان را شناسایی و مصوب کند. در صحن شورای فرهنگی آن استان، بعد از مشخص شدن مساله های اولویت دار فرهنگی، مساله ها باید تعدادش محدود باشد. پنج مساله اصلی باید مشخص شود و مساله ها در شورای فرهنگی آن استان مصوب و برای طراحی اقدام و برنامه این مساله ها به شورای برنامه ریزی استان ابلاغ می شود توسط شورای فرهنگ عمومی. شورای برنامه ریزی از طریق کارگروه فرهنگی اجتماعی این مساله ها را به سمت اقدام و برنامه پیش می برد.
اقدام به این صورت است شورای برنامه ریزی کارگروه فرهنگی اجتماعی خودش را موظف می کند برای این 5 مساله کارگروه های استانی ایجاد کند . با مشارکت دستگاههای فرهنگی استان و فعالان مردمی فرهنگی استان. در این کارگروه ها در باره اینکه این مساله چگونه حل می شود و برای این راه حل چه اقداماتی باید در نظر گرفته شود طراحی هایی صورت می گیرد.
مجموع این موارد برش استانی نقشه مهندسی فرهنگی را شکل می دهد. این برش برای تصویب به شورای برنامه ریزی می رود. در شورای برنامه ریزی برش استانی مصوب می شود و مصوب شدن در شورای برنامه ریزی به معنای این است که جزو برنامه های رسمی استان قرار می گیرد و سهمی از اعتبارات فرهنگی و تخصیص اعتبارات استانی برای این سند در نظر گرفته می شود. شورای برنامه ریزی استان مبتنی بر آیین نامه تدوین برش های استانی اگر به یک حکم ویژه و به یک هماهنگی های ملی احتیاج داشته باشد می تواند در مکاتبه و هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه کشور کمیته تلفیق فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی ستاد هماهنگی و راهبری نقشه مهندسی فرهنگی کشور این احکام و هماهنگی ها را داشته باشد و بتواند کار را پیش ببرد.

نگاه شما به طور کلی نسبت به تغییر فرایندها در تصمیم گیری فرهنگی جدید چیست؟
نکته مهم این است که وقتی ما یک رویکرد نو و مسیر جدیدی را در اداره فرهنگی یک کشور یا جامعه شروع می کنیم این مسیر ، مسیری تکاملی تدریجی است یعنی بخشی از آن ناگزیر با سعی و خطا جلو می رود و باید با حوصله با همراهی دستگاه های ملی و استانی ما بتوانیم این کار را پیش ببریم تا به یک سنت جدید اداره فرهنگی کشور و استان برسیم.