توزیع عادلانه خدمات بهداشتی و درمانی یکی از مهمترین پیش نیازهای ارتقای سطح سلامت جامعه است؛ مشکل در دسترسی به پزشک به خصوص در مناطق محروم از دیرباز محل بحث کارشناسان و سیاستگذاران حوزه سلامت بوده است؛ اخیراً شورای عالی انقلاب فرهنگی به موضوع افزایش ظرفیت پزشکی ورود کرده و بنا دارد تا سالانه 3000 دانشجوی پزشکی را به این ظرفیت اضافه کند.
این مسئله با واکنش بسیاری از اعضای جامعه پزشکی روبرو شده و در عین حال، موافقان افزایش ظرفیت پزشکی می‌گویند این امر با هدف افزایش دسترسی مردم بالاخص در مناطق محروم به خدمات درمانی مطرح شده است.
در همین راستا، میزگردی با موضوع "اما و اگرهای افزایش ظرفیت پذیرش رشته پزشکی" با حضور دکتر غلامرضا حسن‌زاده، دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی، دکتر سید جلال موسوی مدیرکل سیاست‌گذاری آموزش و پژوهش ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، میثم بیرانوند، کارشناس حوزه سلامت، دکتر مهدی مختاری، مدیر گروه سلامت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.
تسنیم: ماجرای افزایش پذیرش سالانه 3000 دانشجوی پزشکی از کجا آغاز شد؟
موسوی: حدوداً دو سال است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی درگیر موضوع کمبود پزشک هستیم. با تیم قبلی وزارت بهداشت جلسات کارشناسی برگزار شد و طرحی در وزارت بهداشت انجام شده بود که توسط شورا بررسی شد؛ فرآیندی تعریف شد که در یک بازه 5 ساله و 10 ساله اگر بخواهیم به نُرم جهانی نزدیک شویم سالانه به این تعداد یعنی 3 هزار دانشجوی پزشکی نیاز داریم. ما در جلسات به این مسئله که کمبود پزشک داریم، رسیدیم؛ خصوصاً در زمینه پزشکان متخصص دچار کمبود هستیم؛ نسبت پزشک به تخت‌های بیمارستان نیز در آن زمان بررسی شد البته با توجه به شیوع کرونا، تعداد تخت‌های بیمارستانی در دو سال اخیر افزایش داشته است و بنابراین نیاز به پزشک بیشتر نیز می‌شود. درباره بار مالی ناشی از افزایش ظرفیت پزشکی نیز با سازمان برنامه و بودجه صحبت شد و برآورد نهایی ما این بود که سالانه 3 هزار نفر به ظرفیت دانشجوی پزشکی افزوده شود. با این وجود وزارت بهداشت اعلام کرد که این تعداد زیاد است؛ البته آماری از اینکه به جای سه هزار نفر باید چند نفر جذب شوند را ارائه نکرده است.
تسنیم: وزارت بهداشت پس از کش و قوس‌های فراوان بالاخره کمبود پزشک در کشور را پذیرفت اما اعلام شد که با افزایش ظرفیت سالانه 3000 دانشجوی پزشکی مخالف است؛ این عدد از نظر وزارت بهداشت باید چه قدر باشد؟
حسن‌زاده: در کشور ما متاسفانه تصمیماتی ناگهانی و شتابزده در برخی زمینه‌ها گرفته می‌شود که نمونه بارز آن طرح تحول نظام سلامت بود. زمانی که طرح تحول مطرح شد ما گفتیم زیرساخت‌های اجرای آن آماده نشده است و مبالغ بسیار زیادی هدر خواهد رفت اما به آن کم توجهی شد. وقتی زیرساخت نداشتیم که بررسی کنیم یک بیمار شب گذشته کدام مرکز درمانی بوده و چه اقداماتی برایش انجام شده نباید آن طرح را به این صورت اجرا می‌کردیم؛ بنابراین کار بی‌برنامه و شتابزده که فاقد معیارهای علمی است کشور را دچار مشکل می‌کند. در زمینه افزایش ظرفیت پزشکی نیز ما همین را می‌گوییم. در مقایسه کشورها از لحاظ سرانه پزشک باید به مسائل مختلفی از جمله شاخص‌های بهداشتی، جمعیت، زیرساخت‌ها، اقتصاد، بودجه کلی سلامت، تعداد بیمارستانها توجه کنیم.
از سوی دیگر باید ببینیم که وقتی گفته می‌شود 3000 دانشجو به طور سالانه اضافه شود هزینه سرانه برای آموزش دانشجویان پزشکی چقدر است.
تسنیم: هزینه تربیت هر دانشجوی پزشکی چه قدر است؟
حسن‌زاده: یک بحث بودجه است که تخصیص داده می‌شود و یک بحث دیگر نیز هزینه‌های واقعی است که برای تربیت دانشجوی پزشکی مورد نیاز است. تخصیص بودجه پایین‌تر از هزینه های لازم برای تربیت دانشجوی علوم پزشکی است. در سال 87 که در وزارت بهداشت مسئولیت داشتم سرانه دانشجوی پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی را برآورد کردیم؛ در سال 87 سرانه دندانپزشکی ما 59 میلیون تومان بود و متوسط کشوری نیز 50 میلیون تومان بود. هزینه سرانه دانشجوی پزشکی الان 226 میلیون تومان است اما سازمان برنامه و بودجه به ما 105 میلیون تومان به ازای هر دانشجو پول می‌دهد؛ در وزارت علوم با همین رویکرد گفتند تعداد را زیاد می‌کنیم اگر مشکلی وجود داشته باشد نیز حل می‌شود درحالی که این رویکرد درست نیست زیرا باید بودجه‌ها به درستی هزینه شود؛ اگر چند سال دیگر رشته پزشکی نیز مانند سایر رشته‌های وزارت علوم شد چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ باید به صورت هدفمند برای افزایش ظرفیت برنامه ریزی کنیم اگر در شرایط بحرانی باشیم باید بحرانی تصمیم بگیریم؛ الان در بحران نیستیم و نمی‌دانم بر چه اساسی گفته می‌شود که سالانه 3 هزار دانشجوی پزشکی باید جذب شوند و این امر بدون توجه به زیرساخت‌های موجود صورت می گیرد کسی به این سوال پاسخ نداده است که برای جذب این تعداد فارغ‌التحصیل آیا زیرساخت وجود دارد یا خیر؟!
بیرانوند: بر اساس قانون بودجه 1400، بودجه آموزش پزشکی و پیراپزشکی در سال جاری(سال 1400)، 14 هزار و 500 میلیارد تومان بوده است. آموزش دکترای حرفه‌ای سه رشته دندانپزشکی، داروسازی و پزشکی 4270 میلیارد تومان بوده است؛ بر اساس اعلام خود وزارت بهداشت 72 هزار دانشجوی دکترای حرفه‌ای داریم اگر تقسیم کنیم به طور میانگین هزینه آموزش هر دانشجوی دکترای حرفه‌ای سالانه 59 میلیون تومان می‌شود اما اگر بخواهیم به تفکیک دانشگاه‌ها در نظر بگیریم، دانشگاه علوم پزشکی تهران دکترای حرفه‌ای در مقطع عمومی را 78 میلیون تومان اعلام کرده و در مقطع تخصص 90 میلیون تومان، علوم پزشکی گناباد 48 میلیون و شهید بهشتی 78 میلیون تومان اعلام کرده است. دانشجویان دانشگاه‌های پردیس نیز مطابق قانون فارغ از 30 میلیون تومانی که شهریه می دهند تمام هزینه رفاهی را باید خودشان پرداخت کنند و دانشگاه تعهدی در قبال آن ندارد که در مقطع عمومی سالانه حدود 30 میلیون تومان می‌شود.
تسنیم: در حال حاضر وزارت بهداشت می‌گوید افزایش ظرفیت پزشکی با شیب منطقی صورت بگیرد؛ منظور از این شیب منطقی چیست؟
حسن‌زاده : صحبت ما این است که تا زمانی که دانشجویان پزشکی به مقطع عمومی و تخصصی برساند باید ببینیم چه کار کنیم که اثربخشی و بهره‌وری سیستم بالا برود؛ ما از شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی زمان خواستیم و گفتیم به ما دو ماه وقت بدهید تا ما مدلی برای افزایش ظرفیت ارائه کنیم و با کار کارشناسی، میزان افزایش ظرفیت را مشخص کنیم.
موسوی : ما در ماده واحده شورای عالی انقلاب فرهنگی دو تبصره داریم؛ به وزارت بهداشت دو ماه فرصت داده‌ایم که مبتنی بر عدالت و آمایش طرح خود را برای توزیع متناسب با افزایش ظرفیت پزشکی ارائه کند اینکه گفته می‌شود کار افزایش ظرفیت پزشکی عجولانه انجام شده است را قبول نداریم زیر ما دو سال درگیر این مسئله بوده‌ایم.
در خصوص بحث هزینه تربیت دانشجوی پزشکی آقای دکتر حسن‌زاده عدد 226 میلیون را اعلام کردند اما گفته نشد که نسبت هر دانشجو به هیات علمی چقدر باید باشد.
بیرانوند : بر اساس آمارنامه سال 1399 در دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده تعداد هیئت علمی 1909 نفر و هیئت علمی دانشکده پزشکی در بخش آموزشی 1151 نفر بوده است، در دانشکده پزشکی مجموع پزشک در مقاطع عمومی، تخصص، فلوشیپ و فوق تخصص حدود 4460 دانشجو بوده است یعنی نسبت هیئت علمی به دانشجوی پزشکی عمومی یک به دو است و به کل پزشکی یک به چهار است.
حسن‌زاده : استاندارد بین المللی نسبت دانشجو به هیئت علمی، یک به 10 است؛ در دانشگاه علوم پزشکی تهران 2200 هیئت علمی داریم و حدود 15 هزار دانشجو داریم که اگر 15000 را تقسیم بر 2 هزار و 200 نفر کنیم نسبت دانشجو به هیئت علمی یک به 6 می‌شود.
تسنیم: برخی موافقان افزایش ظرفیت پزشکی می‌گویند علت مخالفت گروه‌های مختلف صنفی پزشکی با افزایش ظرفیت، تعارض منافع سیاستگذاران است؛ نظر شما در این باره چیست؟
مختاری : به عنوان کسی که گزارش تعارض منافع در نظام سلامت را نوشتم می‌توانم بگویم وزارت بهداشت یکی از جاهایی است که تعارض منافع در آن زیاد است؛ این مسئله شخصی نیست که بتوان گفت تعارض منافع به شخص خاصی ارتباط دارد بلکه در ادبیات تعارض منافع، تضاد منافع به سازوکارها و ساختار و قوانین ارتباط دارد؛ مقصر عدم انجام کار کارشناسی برای افزایش ظرفیت پزشکی تاکنون، توزیع نامتناسب پزشکان و پایین بودن میزان دسترسی مردم به پزشک وزارت بهداشت است.
ما بعد از این همه مدت، هنوز یک سیستم آماری دقیق نداریم که بگوید آمار پزشکان فعال ما چند نفر است و پزشکانی که تربیت شده‌اند در کدام مناطق توزیع شده‌اند؛ چند نفر آنها مهاجرت کرده و چند نفر فوت کرده‌اند یا در حالت طبابت نیستند؛ برای مثال حدود 10000 نفر پزشک مرکز ترک اعتیاد دارند؛ پزشکی که الان مدیر ستادی است و سالهاست مطب ندارد و خدمت ارائه می‌کند را جزو سرانه پزشکان حساب می‌کنند؛ از سوی دیگر اینکه وزارت بهداشت مطرح می‌کند که در مصوبه افزایش سالانه 3 هزار نفر ظرفیت پزشکی شتابزده عمل شده است و به وزارت بهداشت وقتی داده نشده است درست نیست؛ زیرا سالهاست که بحث افزایش ظرفیت پزشکی وجود دارد البته ایرادی هم ندارد که این فرصت دو ماهه که مورد درخواست وزارت بهداشت است به آنها داده شودتا ببینیم چه اتفاق خاصی رخ خواهد داد. مشکل این است که مسئول نگران در خصوص افزایش ظرفیت پزشکی در وزارت بهداشت وجود ندارد و اگر خود وزارت بهداشت درباره این آمار تحقیقی انجام می‌داد خارج از حوزه سلامت کسی نمی‌توانست حرفی به وزارت بهداشت بزند.
حسن‌زاده : در جلسات ستاد نقشه شورای عالی انقلاب فرهنگی تعداد افراد موافق افزایش ظرفیت پزشکی بیش از کارشناسان مخالف است بنابراین رای گیری هایی که برای مصوبه می‌شود نیز مورد اشکال است. برای این که کار کارشناسی انجام شود باید با مستندات مشخص گفته شود که چگونه این برنامه اجرا شود ما مخالف افزایش ظرفیت پزشکی نیستیم اما می‌گوییم شما راهکار اجرای منطقی برای آن داشته باشید و این راهکار اجرایی نباید مشکل ساز باشد.
بیرانوند : تضاد منافع در نظام سلامت وجود دارد؛ آقای دکتر حسن‌زاده می‌گویند 2 ماه برای انجام کار کارشناسی درباره افزایش ظرفیت پزشکی به ما مهلت بدهید اما از سوی دیگر می‌بینیم که رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و وزیر بهداشت در کنار سازمان‌های صنفی قرار می گیرند و به همراه تعدادی از سیاستگذاران در نامه‌ای درخواست می‌کنند که افزایش ظرفیت به طور کلی از دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی خارج شود توجیه شان هم این است که روح پزشکان آزرده شده است؛ اگر اسم این تعارض منافع نیست پس چیست؟
ما در وضعیتی هستیم که اگر همین الان نیز بحث افزایش ظرفیت پزشکی را مطرح کنیم 7 سال دیگر نتیجه آن می‌شود افزایش ظرفیت پزشکی عمومی و حدود 13 سال دیگر پزشکان‌متخصص را خواهیم داشت.
به گزارش تسنیم؛ در ادامه این مناظره به بحث پیرامون چرایی عدم توزیع مناسب پزشکان در کشور، راهکار دسترسی مردم مناطق محروم به پزشک، چالش‌ها و مزایای افزایش ظرفیت پزشکی و ... پرداخته شد که در روزهای آتی منتشر خواهد شد.
