دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به مناسبت ۱۹ آذر ماه، سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، طی گفتگویی به سئوالات مرکز خبر این شورا در خصوص نقش و جایگاه این نهاد، در راهبري و سياستگذاريهاي كلان فرهنگي و علمي كشور پاسخ داد.
به گزارش مرکز خبر شورای عالي انقلاب فرهنگي، مشروح این گفتگو بدین شرح است:
آقای دکتر، با توجه به گذشت بيش از سه دهه از تشكيل شوراي عالي انقلاب فرهنگي، ميزان تأثيرگذاري آن را در راهبري و سياستگذاريهاي كلان فرهنگي و علمي كشور چگونه ارزيابی مي‌كنيد؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی با این اهداف تأسیس شد که با تکیه بر مفهوم «انقلاب فرهنگی»، ضرورت انقلاب و تحول در حوزه فرهنگی کشور را محقق ساخته و موجبات گسترش، نفوذ و تعمیق فرهنگ اسلامی و تزکیه اخلاقی در جامعه را از طریق مبارزه با فرهنگ مادیت و مادی‌پرستی، نفی مظاهر و آراء مادی‌پرستانه و مبارزه با غرب‌زدگی و سیطره فرهنگ غربی فراهم آورد.
تدبير و تأكيد رهبر كبير انقلاب و مقام معظم رهبری بر استمرار وجود نهادی كه به‌طور دائم و به‌صورت مستمر و فعال موضوع فرهنگ و علم را طراحي و برنامه‌ريزي كند، از اهميت راهبردى اين نهاد حكايت دارد. تدبيرى كه موجب شده حجم زيادي از كاركردها در حوزه علم و فرهنگ و آنچه كه مبناي عمل در حوزه علم، آموزش، تحقيق و پژوهش قرار مي‌گيرد، براساس مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي باشد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی کارهای بسیار مهمی را انجام میدهد، سیاست‌های کلی فرهنگی را در کشور ترسیم می‌کند، برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای برنامه‌های فرهنگی در سطح کلان کشور نیز به عهده آن است. این شورا با توجه به تلاشی که داشته توانسته تا حدود زیادی مواردی را پیرامون مسائل فرهنگی عملیاتی کند اما نیاز است فرهنگ اصیل و ارزشمند اسلامی به طور دقیق تر معرفی شود.
از آنجا که گستره فرهنگ عرصه وسیعی را شامل می‌شود، و برخی صاحب‌نظران آن را نامحدود شمرده‌اند. بنابراین تعیین شاخص‌هایی که بتوان موفق یا نا موفق بودن در این عرصه را تعریف کرد، بسیار دشوار و دارای ظرائف و دقایق بی شماری است. توسعه در دیپلماسی فرهنگی باید‌ها و نبایدهای خاص خود را دنبال می‌کند که هرکشور بنا بر ارزش‌ها و امکانات عامل به آن می‌گردد.
با توجه به اجرایی شدن سند مهندسی فرهنگی و تشکیل جلسات ستاد مهندسی فرهنگی، در زمينه اجراي نقشه مهندسي فرهنگي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي براي خود چه برنامه‌هايي را ترسيم كرده است؟
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با تشکیل کارگروه‌های تخصصی راهبردهای منطقه‌ای و کشوری را به تفکیک و براساس مقدورات و محذورات ترسیم کرده است که شامل برنامه ریزی‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت می‌گردد.
بدیهی است در ترسیم برنامه‌ریزی‌های بلند مدت اهدافی نظیر بومی سازی و بهره گیری از منابع و امکانات کشور هدف مد نظر قرار گرفته است.
این سازمان مدیریت اجرایی فعالیتهای فرهنگی را عهدهدار است و خود تامین کننده محتوی نیست در این فرایند ارتباط تنگاتنگ سازمان متبوع با سایر مراکز و نهادهای فرهنگی ذیربط نقش بسزایی در پیش برد اهداف و سیاست‌ها دارد. در این جهت تفاهمنامه‌ها و اسناد همکاری متعددی منعقد شده و همکاری‌های مطلوبی را در واحدهای ستادی داخلی شاهد می‌باشیم که ضروری است با تبیین وضعیت و شرایط موجود گسترش و توسعه یابد.
مهمترین فعالیتهای سازمان در عرصه بین‌الملل جنبه تعاملی دارد به این معنا که با کشورهای مختلفی که موافقتنانه داریم برای اجرای مفاد موافقتنامه، برای سه یا پنج سال برنامه مبادلات امضا می‌کنیم که این برنامه اجرای فعالیت‌هایی ابرای تحقق مفاد موافقتنانه که شامل برگزاری هفتههای فرهنگی و هفتههای فیلم، اعطای راتبه به دانشجویان علاقمند، تبادل استاد و دانشجو، همکاری در گفتوگوهای دینی و فرهنگی، برگزاری سمینارهای مشترک و شرکت در برنامه‌های فرهنگی است.
مهمترین طرح‌هایی که سازمان در چند سال اخیر داشته به چه مواردی می‌توان اشاره کرد؟
از موفق‌ترین طرح‌های سازمان در سنوات اخیر می‌توان به گفتوگوهای فرهنگی و طرح «تاپ» اشاره کرد. گفتوگوهای فرهنگی با جلب مشارکت دانشگاه های داخلی و خارجی به دنبال ارتباط مستمر و هدفمند نخبگان فکری ایران با دیگر کشورها در موضوعات مشترک و نیز تکیه جدی بر سوق دادن فعالیتهای فرهنگی به سمت علایق مشترک از طریق اجرای مفاد موافقتنامه‌های فرهنگی است. تاکنون چندین دور گفت‌وگوی فرهنگی با جهان عرب، شبه قاره هند، آسیای میانه، اروپا و آفریقا برپا شده است. همچنین برنامه‌ریزی، هدایت و برگزاری اجلاس‌های گفت‌وگوی دینی که تاکنون با بسیاری از ادیان و فرهنگ‌های مختلف مانند کلیسای واتیکان، کلیسای ارتدکس روسیه، هندوئیسم، کلیسای ارتدکس یونان و ... برگزار شده است از فعالیتهای برجسته سازمان با مشارکت عالمان دانشگاهی و حوزوی است.
از عمده‌ترین فعالیتهای سازمان در داخل کشور هم می‌توان به برگزاری همایش‌های بین‌المللی با همکاری مؤسسات منطقه‌ای و بین‌المللی و نیز کشورهای مختلف، نظارت بر برگزاری هفتههای فرهنگی دیگر کشورها در ایران، برگزاری جوایز جهانی مانند جایزه جهانی اربعین، حمایت از برپایی نمایشگاه‌های هنری توسط هنرمندان ایرانی مقیم خارج، نظارت بر انتخاب و چگونگی ترجمه و عرضه آثار ایرانی در خارج از کشور و ... اشاره کرد.
به صورت تیتروار، برگزاری هفتههای فیلم، هفتههای فرهنگی، روزهای ایران، شرکت در جشنواره‌های فرهنگی و هنری، اعزام هنرمندان هنرهای تجسمی، انجام برنامه‌های فرهنگی جهت ایرانیان خارج از کشور، ارائه مشاوره و اعزام مشاوران برجسته جهت ارائه خدمات مشاوره به ایرانیان خارج از کشور، ارائه دستاوردهای زنان فعال در عرصه‌های اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران، برگزاری دوره‌های ایران شناسی و اسلام شناسی برای مخاطبان خارجی در ایران، حمایت از تجهیز اطاق‌های ایران در دانشگاه ها، تدوین پیش نویس و پیگیری امضای و اجرای اسناد فرهنگی نظیر موافقتنامه‌ها و برنامه‌های مبادلات فرهنگی و هنری، برگزاری جایزه جهانی اربعین، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی نظیر یونسکو، آیسیسکو، آرسیکا و ... فعالیت در فضای مجازی و رسانه با حضور جدی در بیش از 14 بستر در شبکه‌های اجتماعی با 25 تنوع زبانی، چاپ و نشر کتاب و حمایت از مدارس عصری از جمله فعالیتهای این سازمان به حساب می‌آید.
عمده فعالیت فرهنگی و هنری توسط اداره کل همکاری‌های فرهنگی و امور ایرانیان خارج از کشور انجام می‌شود. در این راستا شناسایی ظرفیت‌های فرهنگی خارج از کشور و ارتباط با مراکز تولید فرهنگ و هنر از اولین وظایف این بخش است. سازمان با ارتباط با مراکز تولید فرهنگ و هنرو هم افزایی با بخش‌های مربوط هنرمندان و گروه‌های هنری شاخص را که ظرفیت و توانایی لازم برای ارائه هنر ایرانی به جوامع خارجی دارند را شناسایی کرده و در مناسبت‌های مختلف نظیر نوروز، دهه فجر، جشنواره‌ها و ... نسبت به اعزام هنرمندان و یا گروه‌های هنری در تمامی زمینه‌ها اعم از هنرهای نمایشی، تجسمی، موسیقی، فیلم و ... اقدام می‌نماید.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي به عنوان اصلی ترین نهاد متولی دبپلماسی فرهنگی در کشور در زمينه ترويج زبان و ادب فارسي چه اقداماتي انجام داده است؟
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي به منظور گسترش زبان و ادبيات فارسي اقدام به راهاندازی و پیشبرد 200 کرسی زبان و ادبیات فارسی (كه برخي از آنها داراي قدمتي 50 ساله‌اند)، برگزاري دوره‌هاي مختلف علمي و آموزشي در قالب دوره‌هاي دانش‌افزايي در داخل و خارج از كشور و ارائه فرصت‌هاي مطالعاتي، دوره ميهماني كتاب، اعزام استاد به منظور تأمين نيروي انساني كارآمد و تقويت كرسي‌ها و گروه‌هاي زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه‌هاي معتبر جهان، برگزاري همايش‌ها و بزرگداشت‌ها يا مشاركت در برپايي همايش‌هاي زبان و ادبيات فارسي در داخل و خارج از كشور و تجليل و نكوداشت خادمان، استادان و محققان خارجي زبان و ادبيات فارسي در سراسر جهان نموده است. از ديگر فعاليتهاي سازمان در اين زمينه مي‌توان به انجام پژوهش و تأليف، انتشار فصلنامههاي مختلف و تهيّه كتاب‌هاي آموزش زبان فارسي اشاره كرد.
تأسيس160 اتاق ايران در دانشگاه‌هاي مختلف جهان از طريق همكاري با مراكز علمي و تجهيز آنها، راهاندازي كتابخانه‌هاي تخصصي و آزمايشگاه‌هاي زبان به ابزار نوين علمي و فن‌آوري، همكاري با مراكز و انجمن‌هاي مرتبط با زبان و ادبيات فارسي، تأسيس بانك كتاب و تهيّه بانك اطلاّعات زبان و ادبيات فارسي در كشورهاي جهان و تاسيس كانون دانش آموختگان زبان و ادبيات فارسي كه به منظور ارتباط گسترده با فارغ‌التحصيلان خارجي زبان و ادبيات فارسي، ايران‌شناسي، شرق‌شناسي و دانشجويان غير ايراني دانشگاه‌هاي داخل كشور شكل گرفته نيز از ديگر فعاليتهاي اين سازمان است .
آقای دکتر فعاليتهاي مركز ترجمه و نشر كه با مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي تشكيل شد، در چه مرحله‌اي است و چه برنامه‌هايي براي ارتقاي عملكرد اين مركز داريد؟
سازمان فرهنگ و ارتباطات در اساسنامه خودش به عنوان یک نهاد حاکمیتی تعریف شده که عهدهدار سیاستگذاری و هماهنگی دستگاههای مختلف در حوزه دیپلماسی فرهنگی است و برای این کار نیازمند رصد، تولید اندیشه و نقشه راه است.
ادبیات این کار عمدتا از طریق مطالعات و پژوهشهای میدانی و نشست‌های نخبگانی انجام می‌شود. رایزنهای ما عهدهدار رصد و دیدهبانی در خارج از کشور در چارچوب دستورالعملی که به آنها داده شده، هستند.
در داخل کشور هم نشستهایی با اهل خبره برگزار می‌کنیم و حاصل این نشست‌ها را تبدیل به منشوراتی می‌کنیم و در اختیار مراکز سیاستگذار یا دستگاههایی که به نحوی در حوزه بین‌الملل فعال هستند یا میتوانند در این زمینه به ما کمک کنند، قرار میدهیم. به نظرم این قبیل اقدامات و فعالیتهای فرهنگی تاکنون در جهتدهی به سیاستگذاری اصولی در خارج از کشور مؤثر بودهاند.
ارتباط با نخبگان و انديشمندان همواره از کارآمدترین روش‌هاي دادوستد فرهنگی میان کشورها است. چاپ و نشر كتاب به زبان‌هاي گوناگون در زمینه‌های فرهنگ ايراني ـ اسلامي براي این گروه‌ها جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي دارد. اين سازمان در تلاش است تا با شناسايي نيازهاي مخاطبان در كشورهاي مختلف، نسبت به تأمين نياز آنان از طريق هدايت و راهبري جريان ترجمه آثار برتر اقدام نمايد. ما براساس نياز مخاطبان در خارج از كشور نسبت به سياستگذاري، هدايت و حمايت از نشر آثار ترجمه شده در خارج از ايران و تأمين دسترسي مخاطبان به اين آثار اقدام مي نماييم. اين سازمان تا كنون بيش از 3000 عنوان كتاب به 32 زبان زنده در دنيا ترجمه كرده است. ايجاد كتابخانه‌هاي ديجيتال، اجراي طرح ترجمه از زبان فارسي به زبان‌هاي ديگر (طرح تاپ) از اقدامات مهم در اين زمينه است.
در این مسیر، طرح «تاپ» مركز ترجمه و نشر نیز به دنبال ترجمه، انتشار و توزیع آثار موفق نویسندگان ایرانی در بازار خارجی کتاب از طریق جلب هم افزایی ناشران خارجی است. تاپ فرایند تخصصی انتخاب، ترجمه، چاپ و توزیع کتاب را به دست ناشر هر کشور می سپارد تا از این رهگذر، کالای فرهنگی ایران متناسب با ذائقه مخصوص هر ملت به دست مخاطبان برسد و بومی سازی شود.
انتظار ما از جامعه نخبگان این است که ما را در تولید محتوای مناسب برای خارج از کشور کمک کنند. ما هم وظیفه خودمان میدانیم که اولاً اطلاعات لازمی را در اختیار نخبگان داخل کشور بگذاریم و از سوی دیگر تلاش کنیم که زمینة نشر این آثار را در فضای مجازی و فضاهای دیگر به خوبی فراهم کنیم.
امروزه توجه به شبکه‌های اجتماعی و رسانهها و چیزی که تحت عنوان مدیا از آن یاد می‌شود، در اولویت فعالیتهای ما قرار دارد و این نکتة مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. با همة اینها فرض را بر این میگذاریم که تمام ابزارها و امکانات فراهم است؛ اما این امکانات نیاز به محتوا دارند. برای تولید محتوا دست ما به سوی مراکز علمی و نخبگانی کشور دراز است و برای همراهی و همکاری با ما، دستشان را به گرمی میفشاریم.
آقای دکتر همانطور که مستحضرید، مركز گفتگوي اديان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي به عنوان نهاد رسمي در جمهوري اسلامي ايران متولي و مجري گفتگوهاي ديني مي باشد، در این زمینه سازمان چه اقداماتي انجام داده است و چه برنامه‌هايي را در پيش رو دارد؟
ما بر اين باوريم که گفت‌وگوی دینی میان ادیان الهي پیرامون چالشها و گرفتاریهای بشر می‌تواند به بسیاری از رنجهاي جامعه انساني پایان دهد. جمهوری اسلامی ایران در تلاش است چهره مهر و مودت و دوستی و رحمت را از اسلام واقعی نمایان سازد و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در یکی از وظایف مهم خود که شناخت جمعیت‌ها، انجمن ها و شخصیتهای فرهنگی و مذهبی جهان به منظور تقویت و تعمیق زمینه‌های بحث و گفتگو با مجامع و علمای ادیان الهی است، در برگزاری گفتگوی اسلام با سایر ادیان و معرفی اسلام ناب به آنها، توانسته گام مهمی در راه حفظ صلح بردارد و بر این اعتقاد است که اندیشمندان دینی و نقش آفرینی آنها در ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
برگزاري و مشاركت در 9 دور گفت‌وگوي ديني با شوراي پاپي گفت‌وگوی اديان واتيكان، برگزاري و مشاركت در 9 دور گفت‌وگو با كليساي ارتدكس روسيه، برگزاري و مشاركت در 4 دور گفتگو با مركز اديان براي صلح كره جنوبي، آغاز گفت‌وگوي ديني منطقهاي با كليساهاي آفريقا، آغاز اولين دور نشست گفت‌وگوی ديني با رهبران ديني آفريقا، برگزاري و مشاركت در دو دور گفت‌وگو با بوديسم، دعوت از رهبران و انديشمندان ديني آمريكا براي شركت در نشست‌هاي تخصصي در ايران و برگزاري همايش‌هاي مختلف بيناديني از جمله فعاليتهاي مركز گفت‌وگوي اديان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي است. همچنین، در آینده پیش روی هشتمین دور گفتوگوهای اسلام و مسیحیت سال آینده در وین، دور جدید گفت‌وگوی دینی ايران و كليسای واتيكان و ... را در دستور کار داریم.
همچنین رایزنی‌های فرهنگی کشورمان به عنوان واحدهای تابعه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، نشست‌ها و یا همایش‌هایی در ارتباط با صلح، عدالت اجتماعی و مبارزه با خشونت و افراط گرایی نظیر نشست ادیان ابراهیمی به مناسبت روز جهانی صلح در تهران، همایش صلح و همزیستی مسالمت آمیز در ادیان توحیدی در زاگرب، شركت در گردهمایی دعا برای صلح در ایتالیا، كنفرانس افراط گرایی و خشونت از منظر ادیان ابراهیمی در ژنو، همایش ادیان دربرابر تروریسم: گفت وگوی دینی با كلیسای ارتدوكس گرجستان، نشست تخصصی بررسی اهمیت صلح و دوستی بر توسعه و تعامل دو جانبه ایران و نخجوان و... برگزار کرده‌اند و یا در دست اقدام دارند.
در این همایش‌ها و نشست‌ها تلاش می‌شود تا مسئولیت‌پذیری رهبران ادیان نسبت به تأثیرگذاری بر سیاست مداران به عنوان راهکار عملی مقابله با افراطی گری افزایش یابد. به عبارت دیگر، هدف از گفتوگوهای بین دینی این است که طرفین به مثابه یک نهاد بنیادین، تهدیدات نسبت به صلح جهانی را بیان نمایند و در ترویج و برقراری آن گام بردارند.
