به مناسبت سی و پنجمین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفتگویی را با سرکار خانم زهرا آیت الهی انجام داده است که از شما دعوت می‌شود تا این گفتگو را در ذیل مطالعه کنید:
خانم آیت الهی همانگونه که مستحضرید رهبر معظم انقلاب تجدیدنظر در سیاستهای کنترل جمعیت را وظیفه مسئولان نظام دانستند. با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سند مهندسی فرهنگی کشور این موضوع را به تفصیل بررسی کرده‌اند، شما به عنوان مسئول اصلی موضوع خانواده در این شورا بفرمایید شورای فرهنگی - اجتماعی زنان درخصوص سیاستهای جمعیتی چه اقداماتی انجام داده است؟
یکی از وظایف شورای فرهنگی - اجتماعی زنان پیگیری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است، ما هم پیگیر مصوبه جمعیت بودیم، چون یکی از راهبردهای کلان نقشه مهندسی فرهنگی راجع‌به جمعیت است البته به سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری هم عنایت داریم ولی ما دستگاه متولی پیگیری اجرایی‌شدن سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری نیستیم اگرچه اعتقاد داریم حتماً باید اجرایی شود و تلاش می‌کنیم دستگاهها در راستای اجرایی‌شدن آن اقداماتی انجام دهند. در پیگیری اجرای سیاستهای شورای عالی انقلاب فرهنگی در بحث جمعیت واقعیت این است که وضعیت جمعیت اصلاً مطلوب نیست و در چند سال اخیر با کاهش موالید مواجه هستیم. اقدامات دستگاهها در این خصوص به‌شدت ضعیف است. مقام معظم رهبری در دیدار با فعالان بحث خانواده (البته جلسه پوشش رسانه‌ای نداشت) فرمودند: در آمریکا متوجه شدند که فیلم‌های هالیودی در ترویج فساد و تضعیف خانواده نقش دارند درحال حاضر از طریق رمان‌ها و داستان‌ها مردم را به تحکیم خانواده تشویق می‌کنند. در کشور دستگاههای فرهنگ‌ساز هر کدام به فراخور تواناییشان در بحث جمعیت باید فرهنگ‌سازی کنند. مسئله دیگری که شورای زنان اخیراً درگیر آن شده است، مسئله غربالگری‌هاست. اعتراضات بسیاری از مادران به شورای زنان این بود که از صحت این آزمایشات گله داشتند و ما تردید کردیم که چقدر این غربالگریها صحیح انجام می‌شود. سقط درمانی در کشور ما خیلی بالاست و طبیعی است که این قضیه منجر‌به کاهش جمعیت می‌شود. باید سقط درمانی، واقعی باشد و فقط به موارد یقینی و قطعی اکتفا شود. متأسفانه موارد متعدد پیش آمده که به زن باردار گفته‌اند بچه مشکل دارد مثلاً قلب بچه تشکیل نشده، جنین را سقط کن. او سقط نکرده و بچه سالم به دنیا آمده است. این موارد مکرر اتفاق افتاده است. یک مسئله مهم دیگر این است که علیرغم اینکه در نقشه مهندسی فرهنگی، سیاستهای مربوط به جمعیت را داریم ولی هنوز پژوهش‌های جامعی راجع‌به میزان ناباروری بالا در ایران را نداریم. در کشور ما نسبت به سایر کشورهای دنیا میزان ناباروری خیلی بالاست باید دلایل این مسئله بررسی شود. هیچ دستگاهی در کشور در این باره پژوهش جامع انجام نداده است و بدیهی است وقتی ما درباره علل مؤثر بر ناباروری در کشور پژوهشی انجام نداده باشیم برنامه‌ریزی دقیق و درستی درخصوص افزایش فرزند‌آوری هم نخواهیم داشت.
یکی از ضعف‌های دیگر آن است که علیرغم تصویب و ابلاغ نقشه مهندسی فرهنگی کشور در سال 1392 و اختصاص راهبرد ملی و 15 اقدام ملی این نقشه به موضوع جمعیت (با عنوان جلوگیری از کاهش نرخ باروری کل و ارتقای آن متناسب با آموزه‌های اسلامی، اقتضائات راهبردی کشور، مطالعات جمعیت شناختی و آمایش و پایش مستمر جمعیتی) تاکنون پیگیری جدی برای اجرای این سیاست توسط دستگاههای اجرایی، انجام نپذیرفته است.
در صحبت‌هایتان به‌نوعی به عملکرد دستگاههای فرهنگی اشاره داشتید، سرکارعالی که عضو شورا هستید، عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی را به‌عنوان یک نهاد بالادستی در امر سیاست‌گذاری فرهنگی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تدبیر خوبی در کشور اندیشیده شده تا یک مرکز فراقوه‌ای به‌نام شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شود که اشخاص حقوقی مسئول فرهنگ کشور و شخصیت‌های حقیقی صاحبنظر در مسائل فرهنگی تصمیم‌گیری‌های مؤثری در زمینه فرهنگ کشور را انجام دهند. شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌دلیل تنوع افرادی که در آن حضور دارند مرکز بسیار مهمی برای شکل دادن به فرهنگ جامعه است. بنده علیرغم اینکه خودم عضو شورا هستم معتقدم شورای عالی انقلاب فرهنگی باید قوی‌تر از این به وظائف خود عمل کند. اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی وظایفش را در رابطه با انقلاب فرهنگی آن‌هم در سطح عالی انجام می‌داد ما با خیلی از معضلات فرهنگی در کشور مواجه نبودیم. بررسی اوضاع جامعه و خانوادهها نشان‌دهنده این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید قوی‌تر از این عمل کند. البته این سؤال در ذهن افراد ایجاد می‌شود که علیرغم اینکه بزرگان فرهنگ کشور، دور هم جمع شده بحث و تبادل نظر می‌کنند، چرا خروجی به میزان لازم نیست. بخشی از آن به نوع جلسات برمیگردد که متأسفانه گاهی مصوبات شورای عالی ابلاغ نمیشود با وجود اینکه زمان طولانی برای تصویب آن گذاشته می‌شود. برای مثال شورای فرهنگی - اجتماعی زنان و خانواده، وقت بسیار زیادی برای تهیه سند ملی حقوق کودک و نوجوان صرف کرد و با استفاده از نظرات خبرگان و متخصصان رشتههای مختلف، پیشنویس آن را آماده کرد. چون نقشه مهندسی فرهنگی دستور داده بود یک سند باید آماده بشود ولی بعد از گذشت 40 سال از پیروزی انقلاب، هنوز سند اسلامی - ایرانی مصوبی که برگرفته از نگرشهای اسلامی و متناسب با مقتضیات جامعه بومی خودمان باشد، در موضوع حقوق کودک نداشتیم. در نهایت سندی در شورای زنان آماده و به دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی داده شد، بیش از یک سال، تمام جلسات شورای معین به این سند اختصاص یافت. حدود 13 جلسه روی این سند کار شد تا به تصویب رسید. در نهایت فروردین 97 در صحن علنی شورای عالی اعلام شد که سند ملی حقوق کودک و نوجوان تصویب شده است. از فروردین 97 تا امروز، بیش از یک سال و نیم است که این سند هنوز ابلاغ نشده است.
البته تعداد سندهایی که تصویب شده، ولی ابلاغ نشده، بسیار کم است، ولی به هر حال برای چنین دستگاه مهمی، به نظرم یک عدد هم ناپسند است. ولی مهمتر از آن این است که وقتی سیاستها تصویب و ابلاغ میشوند نهادی، اجرایی شدن این سندها را پیگیری نمیکند و افرادی که وظیفه اجرای این اسناد را برعهده دارند گاهی از آنها بی‌اطلاع بوده و حتی یکبار هم متن سند را نمی‌خوانند. علاوه بر آن، آنجایی که در حال تربیت کردن نیروها برای آینده هستیم متأسفانه آنها هم با این سیاستها آشنا نمی‌شوند. اخیراً جدولی آماده کردیم، من یک بار در صحن علنی شورای عالی در بخش پیش از دستور این موضوع را مطرح کردم. جالب است که در رشته سیاست‌گذاری فرهنگی که در مقطع دکتری در دو دانشگاه تدریس می‌شود. در هیچ درسشان حتی به اندازه 2 ساعت نقشه مهندسی فرهنگی کشور تدریس نمیشود. ما رشته سیاست‌گذاری علم و فناوری داریم که در 4 دانشگاه در مقطع دکتری این رشته ارائه می‌شود ولی هیچ کجا اینها سند نقشه جامع علمی کشور را آموزش نمی‌بینند. حتی سیاستهای کلی علم و فناوری، که ابلاغ مقام معظم رهبری در سال 93 است، دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری علم و فناوری حتی یک بار هم متن این سند را نمی‌خواند. تعداد رشته‌هایی از این قبیل خیلی زیاد است. پس ببینید یک مشکل مهم ما این است که اطلاع‌‌رسانی‌مان در مورد سیاستهای مصوب شورای عالی بسیار ضعیف است. وقتی یک قانون در مجلس تصویب می‌شود، معمولاً اطلاع‌رسانی آن به دستگاههای مجری آن قانون بسیار قوی است. ولی راجع به سیاستهای شورای عالی انقلاب فرهنگی این اتفاق نمی‌افتد. پس ببینید چند مشکل اساسی وجود دارد که این مشکلات حتماً باید رفع بشود. اگر این مشکلات رفع نشود، طبیعی است که ما خروجی خیلی جدی‌ای در مورد مصوبات شورای عالی نخواهیم داشت. یک نکته دیگر آنکه وقتی سیاستی تصویب می‌شود، فوری آیین‌نامه اجرایی آن سیاست باید تهیه شود. یعنی دستگاه ها باید وظایفشان را در برابر اجرای آن بدانند. این اتفاق راجع به اکثر سیاستهای شورای عالی پیش نمی‌آید. نکته بعدی آن که علیرغم اینکه در متن سیاستهای شورای عالی انقلاب فرهنگی در حدود 70 مورد از این سیاستهای مصوب آمده است که دستگاهها باید این سیاستها را اجرایی کنند و سالی یک بار یا شش ماهی یک بار یا دو سه سالی یک بار، در صحن علنی شورای عالی بیایند وگزارش عملکرد بدهند این اتفاق درمورد قریب به اتفاق این مصوبات پیش نیامده است. در سال 84 یک ماده واحده تصویب شده، به‌عنوان «نحوه اجرایی نمودن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی توسط شوراهای اقماری و شوراهای وابسته» که شوراهای اقماری و شوراهای وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی موظف هستند در چارچوب صلاحیت‌ها، اهداف و وظایف پیش‌بینی شده برای آنها نسبت به اجرایی کردن مصوبات شورای عالی و هماهنگی با دستگاههای ذی‌ربط اقدام نموده و گزارش آنها را هر6ماه یک بار به شورای عالی ارائه دهند. مثلاً در این سه‌سالی که بنده عضو شورای عالی بودم، حتی یک بار هم این فرصت در اختیار شورای فرهنگی - اجتماعی زنان و خانواده قرار نگرفت که ما بیاییم در صحن علنی شورای عالی گزارش بدهیم که واقعاً شورای زنان چه کاری انجام داده است؟ از ما سؤال کنند. نقایص کار ما مشخص بشود. اگر ما تلاش کردیم که نقطه قوت ما بوده، مسئولین دستگاهها هم متوجه بشوند. این هم کمک به ما است که نقصمان را برطرف کنیم، و هم فعال‌تر بشویم. چون می‌دانیم که به هر صورت باید بیاییم برای مسئولینی که در شورای عالی حضور دارند گزارش بدهیم و هم کمک به کل کشور است برای اینکه آنها متوجه بشوند یک گوشه‌ای با نیت خدمتگزاری تلاش‌هایی را انجام می‌دهند که به درد این دستگاهها می‌خورد.
در مورد بحث عفاف و حجاب به‌عنوان یکی از مصوبات راهبردی شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه زنان که اخیرا نیز ابلاغ شده است، شورای فرهنگی اجتماعی زنان چه اقداماتی انجام داده است؟ و وضعیت اجرای مصوبه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مقام معظم رهبری در اردیبهشت سال 97 دستور دادند که مصوبه عفاف و حجاب تکمیل بشود و اسم شورای زنان و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت کشور را بردند که با همکاری همدیگر مصوبه را تکمیل بکنند. جلسات بسیار زیادی برگزار شد، مصوبه تکمیل شد؛ به صحن علنی شورای عالی آمد، فراز‌و‌فرودی داشت ولی در‌نهایت این مصوبه تکمیلی تصویب شد. شاید یکی از بهترین مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی از حیث مقرون بودن به برنامه عمل، همین مصوبات عفاف و حجاب بود. چون اهداف دیده شده، راهبردها دیده شده و برای تمام دستگاهها وظایف مشخص شده است و حتی مرکزی که نظارت کند به اینکه این مصوبه چگونه اجرا می‌شود هم تعیین شده است. علت اینکه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی درمورد عفاف و حجاب کامل اجرا نشده و واقعیت بیرونی جامعه این را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد پیگیری از دستگاهها خوب انجام نشده که در راستای وظایفشان درست عمل کردند یا نه؟ گزارشگیری دقیقی نشده، و یا اینکه این گزارش‌ها کمّی بوده و کیفیت گزارش بررسی نشده است. شورای فرهنگی - اجتماعی زنان طبق مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌خصوص همین مصوبه‌ای که شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی موظفند مصوبات مرتبط را اجرا و پیگیری کنند، دستوری که مقام معظم رهبری در سال 93 به اعضای شورای عالی داشتند که اعضای شورای عالی هم پیگیر اجرای مصوبات شورای عالی تا مرحله پایانی و نهایی بشوند، در چند نوبت پیگیری شد تا از دستگاهها بپرسد در ارتباط با سیاستهای شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص عفاف و حجاب چه کارهایی کرده‌اید؟ در مدتی که بنده ریاست شورای زنان را برعهده داشتم دو سال پشت سر هم گزارشگیری انجام شد. به آنها یادآوری می‌کردیم که برای تک‌تک بندها باید گزارش بدهند و به آنها می‌گفتیم فقط به اینکه گزارش کلی بدهید، کفایت نکنید. بعد به آنها گفتیم اگر شما در عمل هم به مانعی برخورد کردید به ما بگویید ما می‌پذیریم. دستگاه ممکن است عملاً به‌دلایلی نتوانسته وظیفه‌اش را انجام بدهد. بعد از اینکه این گزارشات می‌آمد، اگر گزارش ناقص بود به دستگاه برمی‌گرداندیم. تا کامل کند. در مرحله بعد ما شروع به راستی‌آزمایی کردیم. اتفاقاً خیلی تغییراتی که در این مصوبه حجاب و عفاف انجام شد و در مصوبه تکمیلی آمد، براساس صحبت‌هایی که این دستگاهها گفتند بود. مثلاً دستگاهی گفته بود این چیزی که شما برای من تصویب کردید، جزء وظایف من نیست یا من همکاری بخش‌های دیگر را نیاز دارم. یا اگر این جمله را به این جمله تبدیل کنید، بهتر است. برای ما عملیاتی‌تر می‌شود. ما سعی کردیم آنها را در مصوبه تکمیلی بیاوریم. وقتی پیگیری جدی شد، فهمیدیم که اقدام دستگاهها جدی‌تر می‌شود. شاید قبلاً به‌خاطر مشغله‌های زیادی که رئیس دستگاه داشت، عملاً اجرای مصوبه عفاف و حجاب در حاشیه می‌رفت. ولی وقتی که دیدند پیگیری جدی است و باید به شورای عالی گزارش ارائه بشود وظایف مربوطه در صدر قرار گرفت، و سعی شد در آن خصوص اقداماتی انجام بشود. آن چیزی که به‌طور کلی می‌شود مطرح کرد این است که اگر نظارت و ارزیابی عملکرد دستگاهها جدی انجام بشود، حتماً اتفاقات بسیار مبارکی در کشور راجع به عفاف و حجاب روی خواهد داد. یقیناً مردم ما اگر توجیه بشوند که عفاف و حجاب به نفع خود همین دختران و پسران و زنان و مردان است، خودشان به‌صورت ارادی، عفاف و حجاب را پیشه می‌کنند و بعد با آنهایی که مغرضانه و به‌صورت سیستماتیک به عفت عمومی جامعه آسیب می‌زنند برخورد قضایی می‌شود. آنجا دیگر نیروی انتظار وارد کار می‌شود و نمی‌گذارد جامعه آلوده شود وگرنه الان وضعیت به‌گونهای است که بسیاری از مردم ما بدون اینکه توجیه منطقی شده باشند، حرف‌هایی را همین‌طور شنیده‌اند ولی باورشان نشده است. در مصوبه عفاف و حجاب، دستگاه‌هایی باید کمک کنند اگر واقعاً آن دستگاه طبق وظیفه عمل بکند، حتماً این اتفاق خواهد افتاد که خود مردم تغییر رفتار مثبت خواهند داشت.
