دکتر محمدجواد محمودی رییس موسسه تحقیقات جمعیت کشور در یادداشتی تحولات جمعیتی در ایران را تشریح کرد.
به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این یادداشت آمده است:
مقدمه
بررسي زمينه‌هاي تاريخي روند رشد جمعيت در ايران، بیان‌گر این است كه رشد جمعيت و باروري در دهة 70 کاهش يافته و در دهه 80 نیز این روند کاهشي تداوم داشته است. کاهش سريع نرخ باروري از 6.5 فرزند به ازاي هر زن به طور متوسط در دهه 60 به حدود 1.8 فرزند به ازاي هر زن در سال 1390 و افزايش جزئي آن تا حدود 2 فرزند به ازاي هر زن در پنج سال منتهي به سرشماري 1395 و سپس کاهش آن به حدود 1.6 فرزند به ازای هر زن در سال 1402 در طول تاريخ کشور بي‌سابقه بوده است. مطالعات انجام شده در مورد آينده تحولات باروري در ايران، نشان مي‌دهد، افراد متولد شده در دهه هاي 60 و 70 (اوج تولدهاي دهه‌هاي اخير) به تدريج از مرحله ازدواج و فرزندآوري عبور مي‌کنند و به اصطلاح توان دروني جمعيت، در حال کم شدن است و به احتمال زیاد، انتظار مي رود نرخ باروري، در کمتر از حد جايگزيني تثبيت گردد. همچنين متوسط نرخ رشد جمعيت نيز از 3.7 درصد در فاصله سالهای 1355 تا 1365 به 1.24 درصد در فاصله سالهای 1390 تا 1395 رسيده است. نرخ رشد طبیعی جمعیت در سال 1402 به حدود 0.7 درصد رسیده است. با توجه به اينکه نرخ باروري کماکان کمتر از نرخ مورد نياز براي جايگزيني جمعيت است، مطابق با پيش‌بيني‌هاي مرکز آمار ايران و منابع بين‌المللي، انتظار مي‌رود، در سال‌هاي آينده با کاهش بيشتر نرخ رشد جمعيت مواجه گرديم. در حال حاضر، جمعيت ايران همانند بسياري از كشورهاي در حال توسعه، به دنبال كاهش مداوم و مستمر باروري و افزايش اميد زندگي، در نتيجه پيشرفت‌هاي پزشكي و بهبود شرايط بهداشتي، تغييرات اساسي و مهمي را در ساختار سني خود تجربه مي‌کند. پيامد اين وضعيت، منجر به این شده که کشور ايران مرحلة انتقال ساختار سني از جواني به ميانسالي را تجربه کرده و در آستانه سالخوردگي جمعيت قرار گيرد. بنابراین می‌توان پیشبینی کرد که در صورت تداوم تحولات فوق، در سه دهه آينده يک جامعه کاملاً سالخورده داشته باشيم.
در این گزارش سعی شده است به برخی از ويژگي‌ها و شاخص‌هاي جمعيتي مانند تعداد تولدها، تعداد جمعیت، رشد جمعیت و باروری پرداخته شود.
میزان موالید خام و رشد جمعيت
گزارش‌های آماری حکایت از این دارد که از سال 1380 تا سال 1394 شاهد افزایش موالید در کشور بوده‌ایم، اما پس از سال 1394 به علت خالي شدن توان دروني جمعيت و همچنین به تأخیر انداختن فرزندآوری به سنین بالاتر، تعداد تولدها با شیب تقریبا زیادی شروع به کاهش کرده و در سال 1402 تعداد موالید کشور (1,057,958) نسبت به سال 1394(1,570,219) کاهشی بیش از 32 درصدی (کاهش بیش از 510 هزار تولد) را به همراه داشته است. از سوی دیگر، تعداد تولدهای سال 1402 (1,057,958) در مقایسه با سال 1401 (1,075,231) نشان‌دهنده کاهش 1.6 درصدی (حدود 17 هزار نفری) است.
به همین منوال، میزان خام موالید از حدود 20 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1394 با شیب زیاد در آغاز دوره و با شیب کم در سالهای اخیر به 12.38 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1402 رسید و متوسط نرخ رشد جمعيت از 3.7 درصد در فاصله سالهای 1355 تا 1365 به 1.24 درصد در فاصله سالهای 1390 تا 1395 کاهش یافت. در نتیجه این روندها، نرخ رشد طبیعی جمعیت، در سال 1402 با شیبی کاهنده به حدود 0.7 درصد رسیده است. (جدول شماره 1)
جدول1- تغییرات موالید، مرگ و میر و رشد طبیعی (1385-1402)
| سال |
جمعیت کل |
تعداد تولدهای ثبت شده |
درصد تغییرات موالید |
تعداد مرگ‌های ثبت شده |
درصد تغییرات مرگ‌ومیر |
میزان خام موالید
(در هزار) |
میزان خام مرگ‌ومیر
(در هزار) |
رشد طبیعی جمعیت
(درصد) |
| 1385 |
70495782 |
1253912 |
- |
408566 |
- |
17.79 |
5.80 |
1.2 |
| 1390 |
75149669 |
1382229 |
- |
422133 |
- |
18.39 |
5.62 |
1.28 |
| 1394 |
78949669 |
1,570,219 |
- |
374,827 |
- |
19.89 |
4.75 |
1.51 |
| 1395 |
79926270 |
1,528,053 |
2.7- |
369,751 |
1.35 |
19.11 |
4.71 |
1.44 |
| 1396 |
81053000 |
1,487,913 |
2.6- |
376,731 |
1.89 |
18.39 |
4.66 |
1.37 |
| 1397 |
81962000 |
1,366,519 |
8.15- |
377,245 |
0.14 |
16.7 |
4.6 |
1.21 |
| 1398 |
82710000 |
1,196,132 |
12.47- |
395,319 |
4.79 |
14.4 |
4.77 |
0.96 |
| 1399 |
83409000 |
1,114,128 |
6.8- |
511,881 |
29.48 |
13.32 |
6.1 |
0.72 |
| 1400 |
84055000 |
1,116,212 |
0.187 |
544,517 |
6.37 |
13.25 |
6.46 |
0.68 |
| 1401 |
84700000 |
1,075,231 |
3.67- |
418,741 |
23.1- |
12.68 |
4.93 |
0.77 |
| 1402 |
85329000 |
1,057,958 |
1.6- |
442,213 |
5.6 |
12.38 |
5.18 |
0.72 |
نمودار 1- روند ثبت ولادت درکشور طی سال های 1402-1392
نمودار 2-تعداد و درصد ولادت های ثبت شده در کشور برحسب تولد فرزند اول و دوم در سال های 1400 تا 1402
یکی از دلایل مهم کاهش تعداد فرزندان اول و دوم به موضوع تغییر ساختار سنی جمعیت مرتبط می باشد. به لحاظ این‌که جمعیت متولد شده در دهه هاي 60 و 70 ( اوج تولدهاي دهه هاي اخير) به تدريج از مرحله ازدواج و فرزندآوري عبور مي‌کنند و به اصطلاح توان دروني جمعيت، در حال کم شدن است. به عبارت دیگر این یک حقیقت انکارناپذیری است که تعداد موالید به میزان قابل ملاحظه ای تحت تأثیر نوسانات تعداد زنان در سن باروری است. یکی دیگر از علل مهم آن به افزایش سطح تحصیلات زنان مرتبط است، به عبارت دیگر، باعث شده که هزینه فرصت فرزندآوری زنان تحصیلکرده، آنقدر بزرگ شود که آنان تمایلی نداشته باشند که کار خود را رها کنند و به فرزندآوری و تربیت فرزند بپردازند. ضروری است که پس از ارزیابی اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ابعاد مختلف این مسئله مورد واکاوی بیشتری قرار گیرد. در غیر این صورت به احتمال زیاد، انتظار مي رود تعداد تولدها با شیب (کم) و معنادار کاهش یابد و نرخ باروري، در کمتر از حد جايگزيني تثبيت گردد.
نمودار 3- تعداد و درصد ولادت های ثبت شده در کشور برحسب تولد فرزند سوم تا فرزند پنجم و بیشتر
درسال های 1400 تا 1402
در خصوص تعداد ولادت‌های ثبت شده کشور بر حسب ترتیب تولد فرزندان، شواهد آماری نشان می‌دهد تولد فرزند سوم، چهارم فرزند پنجم و بیشتر در سال 1402 نسبت به سال های 1400و 1401 افزایش نسبی داشته است. یکی از علل افزایش نسبی می تواند به اجرایی شدن مشوق های متعدد درنظر گرفته شده در مواد مختلف مرتبط با قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مرتبط باشد (ر.ک. پیوست). با ملاحظات نظری و شواهد تجربی استنباط می شود که روند تغییرات جمعیتی در آینده بطئی و تدریجی خواهد بود. بنابراین، مسیر و روند تغییرات جمعیتی می‌تواند ارزیابی‌ها و دیدگاه‌ها در رابطه با اثرگذاری سیاستهای جمعیتی را، دست کم در کوتاه مدت، تحت الشعاع قرار دهد.
ميزان باروري کل
کاهش سريع نرخ باروري از 6.5 فرزند به ازاي هر زن در دهه 60 به حدود 1.8 فرزند در سال 1390 و افزايش جزئي آن تا حدود 2 فرزند در پنج سال منتهي به سرشماري 1395 در طول تاريخ کشور بي‌سابقه بوده است. برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می دهد، ميزان باروري كل ايران (براي جمعيت ايراني) در سال هاي١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨، ١٣٩٩ و 1400 به ترتيب برابر ٢.٠٩ ، ١.٩٥ ،١.٧٤ ، ١.٦٥ و 1.61 فرزند به ازای هر زن بوده است. در سالهای 1401 و 1402 نرخ باروری درحدود 1.6 تثبیت شده است. تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سالهای اخیر تجربه کرده‌اند، به طوری که کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مساله‌ای فراگیر تبدیل شده است. در همین رابطه نتایج بررسی‌های صورت گرفته بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد که 3 استان باروری بیشتر از سطح جانشینی، 12 استان باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ٢.1 تا ١.٥ فرزند داشته و 16 استان، باروری پایین (کمتر از ١,٥) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال 1402 تجربه کرده‌اند (جدول5). همچنین 15 استان با افزایش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401 مواجه شده‌اند (جدول 2). سه استان نیز با تثبیت نرخ باروری و 13 استان با کاهش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401 مواجه شده‌اند. جداول 3 و 4 به ترتیب نشان می‌دهند که چه استان‌هایی با تثبیت و کاهش نرخ باروری مواجه شده‌اند.
جدول 2- استان‌های دارای افزایش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401
| رتبه |
1402 |
رتبه |
1401 |
نام استان |
ردیف |
| 2 |
2.32 |
2 |
2.26 |
خراسان جنوبی |
1 |
| 3 |
2.20 |
3 |
1.93 |
هرمزگان |
2 |
| 4 |
1.95 |
5 |
1.9 |
خوزستان |
3 |
| 5 |
1.95 |
4 |
1.92 |
یزد |
4 |
| 6 |
1.93 |
6 |
1.9 |
گلستان |
5 |
| 7 |
1.92 |
7 |
1.83 |
کرمان |
6 |
| 10 |
1.70 |
10 |
1.65 |
خراسان شمالی |
7 |
| 11 |
1.68 |
11 |
1.65 |
قم |
8 |
| 12 |
1.60 |
13 |
1.55 |
چهارمحال وبختیاری |
9 |
| 14 |
1.57 |
14 |
1.52 |
بوشهر |
10 |
| 15 |
1.55 |
17 |
1.49 |
کهگیلویه و بویراحمد |
11 |
| 16 |
1.48 |
18 |
1.47 |
لرستان |
12 |
| 21 |
1.33 |
22 |
1.31 |
قزوین |
13 |
| 25 |
1.27 |
26 |
1.25 |
سمنان |
14 |
| 26 |
1.26 |
25 |
1.25 |
اصفهان |
15 |
نمودار 4- استان‌های دارای افزایش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401
جدول 3- استان های با نرخ باروری تثبیت شده در سال های 1401 و 1402
| رتبه |
1402 |
رتبه |
1401 |
نام استان |
ردیف |
| 13 |
1.57 |
12 |
1.57 |
زنجان |
1 |
| 18 |
1.45 |
19 |
1.45 |
همدان |
2 |
| 23 |
1.30 |
23 |
1.30 |
فارس |
3 |
نمودار 5- استان های با نرخ باروری تثبیت شده در سال های 1401 تا 1402
جدول 4- استان‌های دارای کاهش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401
| رتبه |
1402 |
رتبه |
1401 |
نام استان |
ردیف |
| 1 |
3.01 |
1 |
3.21 |
سیستان و بلوچستان |
1 |
| 8 |
1.78 |
8 |
1.79 |
خراسان رضوی |
2 |
| 9 |
1.73 |
9 |
1.74 |
آذربایجان غربی |
3 |
| 17 |
1.45 |
16 |
1.49 |
آذربایجان شرقی |
4 |
| 19 |
1.43 |
15 |
1.51 |
کردستان |
5 |
| 20 |
1.33 |
20 |
1.4 |
اردبیل |
6 |
| 22 |
1.31 |
21 |
1.35 |
کرمانشاه |
7 |
| 24 |
1.28 |
24 |
1.29 |
ایلام |
8 |
| 27 |
1.15 |
27 |
1.18 |
تهران |
9 |
| 28 |
1.10 |
28 |
1.14 |
مرکزی |
10 |
| 29 |
1.01 |
29 |
1.03 |
مازندران |
11 |
| 30 |
0.98 |
30 |
0.99 |
البرز |
12 |
| 31 |
0.94 |
31 |
0.95 |
گیلان |
13 |
نمودار 6- استان‌های دارای کاهش نرخ باروری در سال 1402 نسبت به سال 1401
با توجه به آن‌چه آمد، می‌توان پیشبینی کرد تا زمانی‌که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، در سالهای آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم. از جمله پیامدهای منفی چنین شرایطی اين است كه هر وقت نرخ رشد جمعيت كاهش پيدا كند، درصد سالخوردگی جمعيت زياد و از سوی دیگر درصد افراد در معرض كار روندی کاهشی بخود می‌گیرد.
در صورت وجود اطلاعات موالید بر حسب گروه سنی مادران، بررسی دقیق‌تری نسبت به نرخ‌های باروری امکان‌پذیر خواهد بود
جدول 5- تغییرات رتبه های نرخ باروری استان های مختلف کشور ( 1402-1400) بر اساس سال پایه 1402
| رتبه |
1402 |
رتبه |
1401 |
رتبه |
1400 |
نام استان |
| 1 |
3.01 |
1 |
3.21 |
1 |
3 |
سیستان و بلوچستان |
| 2 |
2.32 |
2 |
2.26 |
2 |
2.28 |
خراسان جنوبی |
| 3 |
2.2 |
3 |
1.93 |
6 |
1.94 |
هرمزگان |
| 4 |
1.95 |
4 |
1.92 |
3 |
2.02 |
یزد |
| 5 |
1.95 |
5 |
1.9 |
5 |
1.96 |
خوزستان |
| 6 |
1.93 |
6 |
1.9 |
4 |
1.97 |
گلستان |
| 7 |
1.92 |
7 |
1.83 |
8 |
1.79 |
کرمان |
| 8 |
1.78 |
8 |
1.79 |
7 |
1.86 |
خراسان رضوی |
| 9 |
1.73 |
9 |
1.74 |
10 |
1.76 |
آذربایجان غربی |
| 10 |
1.7 |
10 |
1.65 |
9 |
1.78 |
خراسان شمالی |
| 11 |
1.68 |
11 |
1.65 |
11 |
1.73 |
قم |
| 12 |
1.6 |
12 |
1.55 |
12 |
1.65 |
چهارمحال وبختیاری |
| 13 |
1.57 |
13 |
1.57 |
13 |
1.63 |
زنجان |
| 14 |
1.57 |
14 |
1.52 |
14 |
1.62 |
بوشهر |
| 15 |
1.55 |
15 |
1.49 |
16 |
1.54 |
کهگیلویه و بویراحمد |
| 16 |
1.48 |
16 |
1.47 |
18 |
1.52 |
لرستان |
| 17 |
1.45 |
17 |
1.49 |
17 |
1.53 |
آذربایجان شرقی |
| 18 |
1.45 |
18 |
1.45 |
19 |
1.48 |
همدان |
| 19 |
1.43 |
19 |
1.51 |
15 |
1.56 |
کردستان |
| 20 |
1.33 |
20 |
1.4 |
20 |
1.45 |
اردبیل |
| 21 |
1.33 |
21 |
1.31 |
22 |
1.38 |
قزوین |
| 22 |
1.31 |
22 |
1.35 |
23 |
1.37 |
کرمانشاه |
| 23 |
1.3 |
23 |
1.3 |
26 |
1.32 |
فارس |
| 24 |
1.28 |
24 |
1.29 |
24 |
1.37 |
ایلام |
| 25 |
1.27 |
25 |
1.25 |
25 |
1.34 |
سمنان |
| 26 |
1.26 |
26 |
1.25 |
21 |
1.4 |
اصفهان |
| 27 |
1.15 |
27 |
1.18 |
27 |
1.23 |
تهران |
| 28 |
1.1 |
28 |
1.14 |
28 |
1.2 |
مرکزی |
| 29 |
1.01 |
29 |
1.03 |
29 |
1.1 |
مازندران |
| 30 |
0.98 |
30 |
0.99 |
30 |
1.1 |
البرز |
| 31 |
0.94 |
31 |
0.95 |
31 |
1.01 |
گیلان |
پیوست : مواد مرتبط با فرزند سوم و بیشتر
ماده۳ـ وزارت راه و شهرسازی مکلف است امکان استفاده مجدد از امکانات دولتی مربوط به تأمین مسکن خانوار را برای خانوادهها پس از تولد فرزند سوم و بیشتر فراهم آورد و این خانوادهها میتوانند صرفاً برای بار دوم از کلیه امکانات دولتی در این خصوص استفاده نمایند. ماده۴ـ به منظور تحقق بند «چ» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دولت مکلف است یک قطعه زمین یا واحد مسکونی حداکثر به میزان (۲۰۰) مترمربع منطبق با ضوابط حد نصاب تفکیک بر اساس طرحهای هادی روستایی و شهری یا طرحهای جامع و تفصیلی شهری مصوب برای ساکنین در روستاها یا شهرهای کمتر از پانصدهزار نفر پس از تولد فرزند سوم و بیشتر به صورت مشترک و بالمناصفه به پدر و مادر، در همان محل بر اساس هزینه آماده سازی فقط برای یکبار به صورت فروش اقساطی با دو سال تنفس و هشت سال اقساط اعطاء نماید و سند مالکیت، پس از پرداخت آخرین قسط، ظرف حداکثر یک ماه، به مالکین تحویل داده میشود
ماده۵ ـ به منظور تحقق بند «چ» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دستگاههای اجرائی مکلفند برای تأمین و ارتقای کیفیت مسکن، پایان کار و عوارض ساخت و ساز، کلیه هزینه های تخصیص شبکه، انشعابات و هزینه های خدمات نظام مهندسی را به میزان پنجاهدرصد (۵۰%) برای خانواده های دارای سه فرزند زیر بیست سال و به میزان هفتاد درصد (۷۰%) برای خانواده های دارای حداقل چهار فرزند زیر بیست سال برای یک مرتبه و هزینه پروانه و عوارض ساختمانی را به میزان دهدرصد(۱۰%) برای خانواده های دارای حداقل سه فرزند زیر بیست سال تخفیف دهند. دولت مکلف است صددرصد(۱۰۰%) تخفیفهای مربوط به پروانه ساختمانی را از محل منابع عمومی در بودجه های سنواتی پیش بینی نماید.
ماده۶ ـ کلیه دستگاههای مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مکلفند حداقل هفتاد درصد(۷۰%) از ظرفیت منازل مسکونی سازمانی در اختیار خود را جهت بهرهبرداری به خانوادههای کارکنان دارای حداقل سه فرزند و فاقد مسکن ملکی مناسب در شهر محل خدمت تخصیص داده و در صورت وجود مازاد بر نیاز این خانوادهها به سایرین طبق ضوابط مربوط اختصاص دهند. همچنین طول زمان بهره برداری درمنازل سازمانی برای خانوادههای دارای سه فرزند و بیشتر فاقد مسکن ملکی مناسب در شهر محل خدمت حداقل باید به میزان دو برابر سکونت سایرین باشد.
ماده۱۰ ـ به منظور تحقق بند «ث» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای متولدین سال ۱۴۰۰ به بعد، از طریق کلیه بانکها و مؤسسات اعتباری از محل پس انداز و جاری قرضالحسنه نظام بانکی و حذف تسهیلات قرضالحسنه ازدواج متقاضیان بالای پنجاه سال سن، نسبت به پرداخت «تسهیلات قرضالحسنه تولد فرزند» اقدام نماید. مبلغ این تسهیلات برای تولد فرزند اول یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال، فرزند دوم دویست میلیون (۲۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، برای تولد فرزند سوم سیصد میلیون (۳۰۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال، فرزند چهارم چهارصد میلیون (۴۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال و فرزند پنجم و بالاتر پانصد میلیون (۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال بدون الزام به سپردهگذاری مشمولان با ششماه دوره تنفس به ترتیب با دوره بازپرداخت سه تا هفت سال و أخذ یک ضامن معتبر و سفته تعیین میشود. متقاضیان حداکثر تا دوسال پس از تولد میتوانند درخواست دریافت وام را ثبت نمایند
ماده۱۳ـ سازمان هدفمندی یارانهها مکلف است از محل درآمدهای ناشی از حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی نسبت به افزایش یارانه فرزندان خانوادههای دهکهای اول تا چهارم دارای حداقل سه فرزند تحت تکفل که هیچکدام از والدین در دستگاههای مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شاغل نباشند به میزان سه برابر یارانه مصوب سایرین پرداخت نماید.
ماده۱۴ـ دولت مکلف است در کلیه واگذاریهای حق بهرهبرداری زمین با هدف اشتغالزایی و اجرای طرحهای تولیدی و کشاورزی اولویتها و مشوق های مؤثری همچون تخفیف تعرفه و هزینه واگذاری حداقل به میزان بیست و پنج درصد(۲۵%) و افزایش طول دوره باز پرداخت تسهیلات به میزان حداقل پنجاه درصد(۵۰%) برای خانوادههایی که پس از ابلاغ این قانون صاحب فرزند سوم و بیشتر میشوند، درنظر بگیرد. ماده۱۵ـ کلیه دستگاههای مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مکلفند:
الف ـ در بکارگیری، جذب و استخدام نیروی جدید به ازای تأهل و نیز داشتن هر فرزند یکسال تا حداکثر پنجسال به سقف محدوده سنی اضافه کنند
ب ـ در بکارگیری، جذب و استخدام به ازای تأهل و نیز هر فرزند دو درصد(۲%) مجموعاً حداکثر تا ده درصد(۱۰%) به امتیاز هر فرد اضافه میشود. شمول این بند در مورد دستگاههایی که قواعد استخدامی خاص خود را دارند منوط به عدم تعارض با ضوابط آن دستگاهها است
پ ـ برای کلیه مستخدمین در دستگاههای مذکور در صدر ماده که صاحب فرزند سوم تا پنجم میشوند، معادل یکسال به افزایش سنواتی مستخدم به ازای هر فرزند، اعمال نمایند. تبصره ـ دستگاههای مذکور مجاز به تعدیل و یا اعلام عدم نیاز مستخدمین دارای حداقل سه فرزند، مادران باردار و دارای فرزند شیرخوار به جز در اجرای قانون رسیدگی به تخلفات اداری و آرای قطعی قضائی نیستند
ماده۱۷ ـ احکام ذیل نسبت به همه مستخدمین و کارکنان در کلیه بخشهای دولتی و غیردولتی لازمالاجراء میباشد: الف ـ مدت مرخصی زایمان با پرداخت تمام حقوق و فوقالعادههای مرتبط به نه ماه تمام افزایش یابد. در صورت درخواست مادر تا دوماه از این مرخصی در ماههای پایانی بارداری قابل استفاده است. مرخصی مزبور برای تولد دو قلو و بیشتر، دوازده ماه میباشد. در مواردی که مرخصی زایمان موجب اخلال در کار بخش خصوصی گردد، پس از تأیید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هزینه تحمیل شده توسط دولت جبران خواهد شد. ب ـ نوبت کاری شب برای مادران شاغل باردار و هم چنین مادران دارای فرزند شیرخوار تا دوسال و پدران تا یک ماهگی نوزاد، در مشاغل و فعالیت هایی که نیازمند نوبت کاری شب می باشند، اختیاری است. شمول این بند شامل بخش خصوصی مشمول قانون کار نمیشود. پ ـ اعطای دورکاری به درخواست مادران باردار، حداقل به مدت چهارماه در دوران بارداری در مشاغلی که امکان دورکاری در آنها فراهم است، الزامی است. ت ـ مادران شاغلی که از زمان لازمالاجراءشدن این قانون فرزند یا فرزندانی به دنیا خواهند آورد به ازای هر فرزند، میتوانند از یک سال کاهش در سن بازنشستگی برخوردار شوند و برای فرزند سوم و بیشتر میزان کاهش یک و نیمسال به ازای هر فرزند خواهد بود. حداقل سن بازنشستگی مشمولین این بند، برای مادران دارای یک فرزند چهل و دو سال، دارای دو فرزند چهل و یکسال و دارای سه فرزند و بیشتر چهل سال و حداقل با بیست سال سابقه بیمه است. برقراری مستمری یا حقوق بازنشستگی متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه در زمان اشتغال میباشد.
تبصره ـ بار مالی اجرای این ماده از محل منابع حاصل از اجرای ماده (۷۲) این قانون در ردیف خاصی در بودجه سنواتی پیشبینی و به سازمان تأمین اجتماعی و سایر صندوقهای بازنشستگی تخصیص داده میشود
ماده۱۸ـ میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی موضوع ماده (۸۴) قانون مالیات های مستقیم اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۴/۳۱ به ازای فرزند سوم و بیشتر، که بعد از تصویب این قانون متولد شود به ازای هر فرزند مشمول پانزده درصد(۱۵%) تخفیف مشروط به تصویب آن در بودجه سنواتی میگردد. این تحفیف حداکثر سهبار قابل استفاده است
ماده۲۱ـ دولت مکلف است در راستای اجرای بند «ب» ماده (۱۰۳) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، حداکثر ششماه پس از لازمالاجراء شدن این قانون، با تقویت صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نسبت به بیمه مادران خانهدار دارای سه فرزند و بیشتر به شرح ذیل اقدام کند: الف ـ در خصوص مادران غیر شاغل دارای سه فرزند و بیشتر ساکن مناطق روستایی و عشایری صددردرصد(۱۰۰%) حق بیمه توسط دولت پرداخت شود. ب ـ با تولد فرزند چهارم و پنجم به ازای هر فرزند دو سال به سوابق بیمهای بیمه گذار افزوده شود.
ماده۲۵ـ سازمان ثبت احوال کشور مکلف است نسبت به ایجاد سامانه برخط برای معرفی و صدور شناسه ویژه برای مادران دارای سه فرزند یا بیشتر اقدام نماید. مدت اعتبار این شناسه دهسال است و در صورت تولد فرزندان بعدی به مدت پنجسال تمدید خواهد شد. دستگاههای ذیربط موظفند اقدامات ذیل را برای دارندگان کارت مزبور به همراه اعضای خانواده انجام دهند:
الف ـ نیم بها بودن ورودی کلیه اماکن و بناهای تاریخی ـ فرهنگی و موزه های تابعه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دستگاههای اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری.
ب ـ نیم بها بودن خدمات حمل و نقل عمومی شهری و تعرفه های فرهنگی، ورزشی و تفریحی شهرداری ها و دستگاههای اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری.
پ ـ نیم بها بودن بلیط سینماها هر ماه یکبار ت ـ تخفیف بیستدرصدی(۲۰%) دوره های آموزشی، تربیتی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای استفاده فرزندان.
تبصره ـ شمول حکم این ماده در بخش غیر دولتی مشروط به پیش بینی جبران هزینه آن در قانون بودجه سنواتی میباشد
ماده۲۸ـ کلیه دستگاههای مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی، شهرداریها و دهیاریها مکلفند در راستای آگاهیبخشی نسبت به وجوه مثبت و ارزشمند ازدواج به هنگام نیاز و آسان، تعدد فرزندان در خانواده و تقویت و حمایت از نقشهای مادری و همسری، صیانت از تحکیم خانواده و مقابله با محتوای مغایر سیاستهای کلی جمعیت و عوارض جانبی استفاده از روشهای مختلف پیشگیری از بارداری و نیز عوارض خطرناک پزشکی، روانشناختی و فرهنگی و اجتماعی سقط جنین، اقدامات لازم از قبیل تولید و پخش فیلم، سریال، تبلیغات بازرگانی، برگزاری جشنوارهها و نمایشگاهها را انجام دهند:
الف ـ در اجرای این قانون تولید، پخش، توزیع، اشاعه، ترویج، انتشار یا حمایت از هرگونه برنامه و محتوای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، سرگرمی، به هر نحوی از انحاء از جمله فیلم، سریال، پویانمایی (انیمیشن) که مغایر سیاست های کلی جمعیت باشد ممنوع است.
ب ـ ترویج خانوادههای دو فرزند و کمتر و تجردزیستی در آگهی بازرگانی از سوی سازمان صدا و سیما و تبلیغات تجاری و محیطی در بستر فضای مجازی، رسانه های برخط و شبکه نمایش خانگی و محیطهای عمومی ممنوع است و به منظور تشویق آن دسته از سفارشدهندگانی که در تبلیغات خود به نمایش خانوادههای سه فرزند و بیشتر با رعایت ضوابط آگهیهای تبلیغاتی حوزه کودکان می پردازند، افزایش زمان پخش درنظرگرفته شود
ماده۶۹ ـ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است در راستای اجرای بند (چ) ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از طریق بانکهای عامل مبلغ نه هزار میلیارد (۹.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال از منابع سپردههای پس انداز و جاری قرض الحسنه نظام بانکی به تفکیک نسبت به پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ودیعه یا خرید یا ساخت مسکن (بنا به درخواست خانوار) با بازپرداخت حداکثر بیست ساله برای خانواده های فاقد مسکن که در سال ۱۳۹۹ به بعد صاحب فرزند سوم به بعد شده یا می شوند به میزان یک میلیارد و پانصد میلیون (۱.۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال اقدام نماید
