عضو کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی معتقد است: اساس بازگشت به قرآن احیاگری است و انسان‌ها وقتی احیا شوند، راه تکامل را پیش می‌گیرند. وقتی جامعه اسلامی در عقب‌ماندگی است نیاز مبرمی به بازگشت به قرآن و احیاگری آن برای زنده کردن جامعه داریم.
بازگشت به قرآن از جمله موضوعاتی است که احیاگران به ویژه در تاریخ معاصر بسیار مورد توجه قرار دادند و محور اصلی و شعار بزرگترین جریان‌های فکری و اصلاحی در طول تاریخ اسلام خاصه در سده اخیر قرار گرفته و جایگاه ویژه‌ای در علوم قرآنی و اندیشه اصلاحی یافته است. درواقع شخصیت‌هایی مانند سیدجمال الدین اسدآبادی، محمد عبده، اقبال لاهوری و سیدقطب با دید اصیل به قرآن نگاه کردند و دلیلشان این است که دعوت خداوند و پیامبر(ص) برای احیاء است. حال سؤال این است که احیاء چیست و چه مؤلفه‌هایی دارد؟ مفهوم بازگشت به قرآن چیست و چرا در قرن اخیر با این دید به قرآن نگاه شد؟ این‌ها پرسش‌هایی است که برای پاسخ به آنها با محمدعلی آذرشب، نویسنده و استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم.
محمدعلی آذرشب ارائه آثاری از جمله تاریخ ادبیات عرب از آغاز تا پایان صدر اسلام، تاریخ ادبیات عصر اموی، تاریخ ادبیات عصراندلس، کتاب‌های متعدد در زمینه توجیه ادبی، کتاب راهنمایی فرهنگی ویژه دانشجویان و ... را در کارنامه کاری خود دارد. او استاد دانشگاه تهران با بالاترین پایه، عضو کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی و مشاور دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی است که درباره تقریب مذاهب اسلامی نیز کتاب های بسیاری نوشته است. آذرشب معتقد است که جامعه اسلامی در قرن اخیر دچار افول تمدنی شده و این افول تمدنی، نیاز به احیاگری جهان اسلام را به وجود آورد و همین امر موجب توجه به قرآن با دید احیاگری شد. حال این سؤال پیش می‌آید که احیاگری مستلزم چه چیزی است؟
این استاد دانشگاه به آیات کلام وحی استناد می‌کند و می‌گوید: طبق فرمایش خداوند در قرآن کریم، انسان‌ها احیاء می‌شوند اگر چنانچه این خصوصیات را داشته باشند، از جمله اینکه عزت داشته باشند چون عزت احیاگر است و ذلت باعث مرگ و میر می‌شود، عامل دیگر این است که باید گوش شنوا داشته باشد، معمولاً انسان‌ها گاهی می‌شنوند اما استماع ندارند، استماع یعنی با جان و دل به مطالب توجه کنند و آنچه مناسب و مفید است دریافت کنند و قرآن هم به این مسأله خیلی تأکید دارد که می‌فرماید اگر چنانچه انسان‌ها طاغوت‌زدایی نکنند قدرت شنوایی ندارند و مسأله طاغوت‌زدایی از مسائل بسیار مهمی است که مورد توجه احیاگران قرآن است. طاغوت‌زدایی یعنی هیچ الهی غیر از خدا نباید بپرستیم و این یک مفهوم جدید از توحید است.
کدامیک از فقهای معاصر نگاه حداکثری به قرآن داشته‌اند؟
او در این باره توضیح می‌دهد: درواقع تمامی احیاگران روی این مسأله بسیار تأکید داشتند که معنای لا اله الاالله و توحید چیست؟ یعنی چگونه انسان خدا را عبادت کند و از طاغوت بدور باشد. طاغوت نیز شامل تمامی خدایان دروغین است که برسر راه انسان قرار می‌گیرند و مانع حرکت او به سوی خداوند می‌شوند و طاغوت‌زدایی یعنی تمامی موانع راه تکامل انسان به سمت خدا برداشته شود، این یک دید احیاگری و زمینه پیشرفت به سمت مؤلفه‌های دیگر احیاگری در انسان‌هاست که باید از قرآن استخراج شود، از جمله این مؤلفه‌ها، تفسیر موضوعی قرآن است، یعنی موضوعات مورد نیاز جامعه از قرآن استخراج شود. از اشخاصی که در این زمینه کار کرده‌اند در ایران می‌توان آیت‌الله جوادی آملی و در کشور عراق، شهید صدر را نام برد که سعی در استخراج قوانین حرکت تاریخ از قرآن داشته‌اند و در این زمینه بحث‌های مبسوطی کردند که به فارسی هم ترجمه شده است.
به گفته آذرشب، از جهت‌گیری‌های جدید درباره قرآن، زیباشناسی است، یعنی قرآن فقط متن عادی نیست، بلکه متن همراه با هنر، موسیقی و تصویرسازی است و درباره تصویرسازی هم کارهای زیادی انجام شده چون قرآن می‌خواهد در اعماق جان انسان‌ها نفوذ کند تا آنها به حرکت بیافتند و انسان زمانی به حرکت می‌افتد که شعورش به جوش آید. خطاب قرآن هم به شعور و وجود انسان است به همین دلیل یکی از مسائل مورد توجه مفسرین جدید قرآن این است که زیباگرایی و تصویر هنری و فنی آن چیست.
مهمترین انگیزه برای بازگشت به قرآن در دوران معاصر چیست؟
این محقق دینی در این باره اظهار می‌کند: یکی از مسائلی که قرآن به آن توجه کرده، ایمان به غیب است و یکی از کلیدهای مهم بازگشت به قرآن این است که ایمان داشته باشیم که پشت سر این دنیای مادی مشهود، یک دنیای دیگری هم هست، بنابراین ایمان به غیب یک مقدمه اساسی برای بازگشت به قرآن است. متاسفانه برخی افراد با چشم مادی به مسائل نگاه می‌کنند و ایمان به غیب در آنها قوی نیست به همین دلیل ورودشان و نظرشان به قرآن ناقص، غیرصحیح و انحرافی است. بازگشت به قرآن به معنای احیای امت اسلامی است در حالیکه بعضی از افرادی که مدعی بازگشت به قرآن هستند ایجاد شبهه و تشکیک ذهنی می‌کنند.
ضرورت بازگشت به قرآن با توجه به شرایط فعلی
آذرشب با بیان اینکه اگر بازگشت صحیح، اصولی و متناسب با شرایط مخاطبان داشته باشیم، بسیاری از مشکلات جامعه اسلامی حل می‌شود می‌گوید: اساس بازگشت به قرآن احیاگری است و انسان‌ها وقتی احیا شوند، راه تکامل را پیش می‌گیرند. امروزه یکی از مسائل مهم جوامع اسلامی، عقب‌ماندگی و عدم وجود تمدن اسلامی به معنای صحیح آن است، بنابراین وقتی جامعه اسلامی در عقب‌ماندگی است نیاز مبرمی به بازگشت به قرآن و احیاگری آن برای زنده کردن جامعه داریم. البته در این باره کارهای جدیدی صورت گرفته از جمله ارائه اثری با عنوان «ترجمه قرآن برای جوانان و نوجوانان» که تفسیر قرآن با زبان روز و بر اساس نیازهای جامعه است و ارائه این گونه آثار می‌تواند خدمت بزرگی به جامعه باشد.
منبع: ایبنا
