به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر ابراهیم شکرانی، در نشست میز سواد رسانه‌ای اظهار کرد: سواد رسانه‌ای ضرورتی انکارناپذیر در عصر انفجار اطلاعات و تهاجم فرهنگی است، فضای مجازی به مثابه یک شمشیر دولبه، در کنار فرصت‌های بی‌نظیر برای یادگیری، ارتباطات و پیشرفت، تهدیدات جدی نیز برای فرد و جامعه به همراه دارد. در این شرایط، سواد رسانه‌ای به عنوان یک سپر محافظتی عمل کرده و افراد را در مقابله با آسیب‌های فضای مجازی توانمند می‌سازد.
شکرانی سواد رسانه‌ای را نه تنها دانش استفاده از ابزارهای رسانه‌ای، بلکه مهارت تحلیل و ارزیابی پیام‌های رسانه‌ای دانست. به اعتقاد وی، یک شهروند دارای سواد رسانه‌ای، قادر است با نگاهی نقادانه، اهداف و منافع پنهان در پیام‌های رسانه‌ای را شناسایی کرده و از تاثیرپذیری منفعلانه و غیر آگاهانه از آن‌ها پرهیز کند. این توانایی به ویژه در مواجهه با اخبار جعلی، شایعات و محتوای نامناسب در فضای مجازی اهمیت دو چندان پیدا می‌کند.
دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی، بر نقش سواد رسانه‌ای در تقویت هویت ملی و حفظ ارزش‌های فرهنگی نیز تاکید دارد. وی معتقد است که بمباران اطلاعاتی و نفوذ فرهنگ‌های بیگانه در فضای مجازی، می‌تواند به تضعیف هویت و ارزش‌های بومی منجر شود. سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا با آگاهی و شناخت کافی، از ارزش‌های خود محافظت کرده و در برابر تهاجم فرهنگی مقاومت کنند.
دکتر شکرانی سواد رسانه‌ای را یک پروژه ملی و ضرورتی برای همه اقشار جامعه دانست و بر لزوم آموزش این مهارت از سنین کودکی و در نظام آموزشی تاکید کرد. به اعتقاد وی، سرمایه‌گذاری در آموزش سواد رسانه‌ای، سرمایه‌گذاری برای آینده کشور و نسل‌های آینده است.
سند جامع توسعه سواد فضای مجازی به‌زودی ابلاغ می‌شود
حامد اسماعیلی، مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نشستی با اشاره به اقدامات این وزارتخانه در حوزه ارتقاء سواد فضای مجازی و توسعه سواد رسانه‌ای، گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مأمور ارتقاء سواد فضای مجازی در کشور است و وظیفه تنظیم‌گری امور مربوط به محتوای فضای مجازی را بر عهده دارد.
وی افزود: در همین راستا، سند جامع توسعه و ترویج سواد فضای مجازی با همکاری دستگاه‌های مختلف و مرکز ملی فضای مجازی تدوین شده و به زودی ابلاغ خواهد شد. این سند به‌طور مفصل به تقسیم‌کار بین بازیگران این حوزه برای توسعه و ارتقاء سواد فضای مجازی پرداخته است.
اسماعیلی به برگزاری همایش‌های سواد فضای مجازی اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۹۲ برنامه‌های سواد رسانه‌ای آغاز شده و اولین همایش سواد رسانه‌ای با موضوع مسئولیت اجتماعی در سال ۱۳۹۵ برگزار شد. از آن زمان تاکنون، این همایش‌ها به‌صورت سالانه با مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز علمی ادامه یافته است.
وی ادامه داد: در سال‌های اخیر، همایش‌هایی با موضوعات مختلف از جمله خانواده، حکمرانی نوین، اخبار جعلی، کودک و خانواده در فضای مجازی، و فرهنگ در عصر هوش مصنوعی برگزار شده است. این همایش‌ها با مشارکت دانشگاه‌هایی مانند امام صادق، آزاد و سوره انجام شده و مقالات و مطالعات علمی ارزشمندی در آنها ارائه شده است.
اسماعیلی همچنین از برگزاری نشست‌های فعالان سواد فضای مجازی خبر داد و گفت: این نشست‌ها با هدف شناسایی و هماهنگی بین بازیگران حوزه فضای مجازی، از جمله اپراتورها، تولیدکنندگان محتوا و دیگر ذی‌نفعان، برگزار شده است. تاکنون چهار دوره از این نشست‌ها با موضوعاتی مانند زیست‌بوم فعالان فضای مجازی، تجربه‌نگاری، و کودک و نوجوان در فضای مجازی انجام شده است.
وی تأکید کرد: هدف از این اقدامات، ارتقای سواد فضای مجازی، توسعه تولید محتوا، شناسایی فناوری‌های نوین و تسهیل حضور کسب‌وکارهای فرهنگی در فضای مجازی است.
اسماعیلی در ادامه به تشریح برنامه‌های آینده این مرکز پرداخت و گفت: ما درصدد هستیم تا با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، برنامه‌های آموزشی و ترویجی گسترده‌تری را در حوزه سواد فضای مجازی اجرایی کنیم. همچنین، توسعه زیرساخت‌های لازم برای تولید محتوای فرهنگی و آموزشی در فضای مجازی از اولویت‌های اصلی ماست.
وی افزود: در راستای ارتقاء سواد رسانه‌ای، برنامه‌هایی برای آموزش خانواده‌ها و کودکان در مواجهه با چالش‌های فضای مجازی طراحی شده است. این برنامه‌ها شامل کارگاه‌های آموزشی، تولید محتوای تعاملی و همکاری با سازمان‌های مردمی و نهادهای آموزشی خواهد بود.
اسماعیلی همچنین از برنامه‌های این مرکز برای مقابله با اخبار جعلی و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه خبر داد و گفت: با توجه به گسترش اخبار جعلی در فضای مجازی، در حال تدوین برنامه‌هایی برای آموزش تشخیص اخبار واقعی از جعلی و افزایش سواد رسانه‌ای کاربران هستیم. این برنامه‌ها با همکاری رسانه‌ها و نهادهای آموزشی اجرایی خواهد شد.
وی با اشاره به اهمیت همکاری بین‌المللی در این حوزه، گفت: به دنبال تعامل با مراکز علمی و فرهنگی بین‌المللی برای تبادل تجربیات و استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه سواد فضای مجازی هستیم. این همکاری‌ها می‌تواند به ارتقای سطح دانش و مهارت‌های کاربران ایرانی در فضای مجازی کمک کند.
راه‌اندازی سامانه مشاوره سواد فضای مجازی از سال ۹۸ توسط مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی
حامد اسماعیلی، مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ادامه سخنان خود به راه‌اندازی سامانه مشاوره سواد فضای مجازی اشاره کرد و گفت: سومین اقدام مهم از سال ۱۳۹۸، طراحی، تولید، استقرار و بهره‌برداری از سامانه مشاوره سواد فضای مجازی بود. این سامانه در حال حاضر نیز فعالیت می‌کند، هرچند که برخی از بخش‌های آن به دلیل تغییر اولویت‌ها کاهش یافته است.
وی افزود: این سامانه در زمان راه‌اندازی، پیشگام در ارائه خدمات مشاوره‌ای در حوزه سواد فضای مجازی بود و حتی پیش از ظهور سامانه‌های مشاوره‌ای مانند دکتر ساینا و پزشک، فعالیت خود را آغاز کرد.
اسماعیلی در مورد همکاران این پروژه گفت: در این سامانه، با همکاری نهادهایی مانند پلیس فتا، معاونت فضای مجازی صدا و سیما، دادستانی، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، بانک مرکزی، سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، در پنج محور اصلی فعالیت کردیم. محورهای فعالیت سامانه مشاوره سواد فضای مجازی شامل حریم شخصی و امنیت فردی و اجتماعی، خانواده، کودک و نوجوان در فضای مجازی، امور مالی و بانکی در فضای مجازی، مسائل شرعی و اخلاقی در زیست مجازی و موضوع اخبار جعلی است.
اسماعیلی در مورد نحوه ارائه خدمات این سامانه توضیح داد: خدمات سامانه در سه قالب ارائه می‌شد، اول، تولید محتوای ویدیویی انیمیشنی زیر یک دقیقه که موضوعات مختلف را به صورت مختصر و کاربردی آموزش می‌داد. دوم، محتوای مکتوب شامل مقالات و مطالعات مرتبط با حوزه سواد فضای مجازی. سوم، مشاوره آنلاین با کارشناسان مجرب در هر یک از پنج محور ذکر شده است.
وی ادامه داد: کاربران می‌توانستند از طریق شماره تلفن ۵ رقمی سامانه، مستقیماً با مشاوران متخصص ارتباط برقرار کرده و مشاوره‌های لازم را دریافت کنند. متأسفانه به دلیل تغییر اولویت‌ها در مدیریت مرکز، بخش مشاوره آنلاین این سامانه در حال حاضر غیرفعال است و تنها بخش ارائه محتوا فعال است.
اسماعیلی افزود: این سامانه در دسترس است و محتواهای آموزشی تولیدشده در آن به‌صورت دسته‌بندی‌شده در دسترس کاربران قرار دارد. امیدواریم با توجه مجدد به این سامانه، بخش مشاوره آنلاین نیز مجدداً فعال شود تا خدمات جامع‌تری به کاربران ارائه شود. این سامانه به عنوان یکی از نخستین تلاش‌ها برای ارائه خدمات مشاوره‌ای در حوزه سواد فضای مجازی، نقش مهمی در افزایش آگاهی کاربران ایرانی ایفا کرده است.
مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ادامه سخنان خود به اقدامات این مرکز در حوزه الزامات ارتقاء سواد فضای مجازی و تولید محتوای فرهنگی پرداخت. وی همچنین به چالش‌های پیش‌رو در مواجهه با شایعات و اخبار جعلی در فضای مجازی اشاره کرد.
شناسایی فعالان برتر و اعطای نشان مسئولیت اجتماعی
اسماعیلی گفت: چهارمین اقدام ما در حوزه الزامات ارتقاء سواد فضای مجازی، شناسایی و معرفی فعالان برتر این حوزه و اعطای نشان مسئولیت اجتماعی بود. این اقدام بر اساس سند بالادستی مرکز ملی فضای مجازی انجام شد. در این راستا، سازوکار پایش و ارزیابی فصلی برای فعالان حوزه سواد فضای مجازی ایجاد شد. سایت‌ها، کانال‌ها و سایر فعالان این حوزه ملزم به انتشار محتوای مرتبط با ارتقاء سواد فضای مجازی بودند و بر اساس عملکردشان، نشان مسئولیت اجتماعی به آن‌ها اعطا می‌شد.
تولید و انتشار محتوای چندرسانه‌ای
وی افزود: حمایت از تولید و انتشار ۳۰۰ محتوای چندرسانه‌ای در موضوع سواد فضای مجازی از دیگر اقدامات ما بود. این محتواها در حوزه‌های مختلفی مانند خانواده، مفاهیم سواد رسانه‌ای، حقوق و امنیت، و سواد رسانه‌ای ویژه مدیران و گروه‌های مرجع تولید شدند. همچنین، محتواهای ویژه‌ای برای اهالی رسانه و موضوع اخبار جعلی نیز تهیه شد.
مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تولید سه مجموعه تلویزیونی با موضوع سواد رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: مجموعه‌های چاینت، تارگرد و بین خطوط با همکاری شبکه‌های تلویزیونی تولید شدند. چاینت و تارگرد هر کدام ۲۰ قسمت داشتند و به ترتیب بر موضوعات سواد رسانه‌ای و مستندهای مرتبط با آن متمرکز بودند. مجموعه بین خطوط نیز با استفاده از یک کاراکتر خانوادگی، مفاهیم سواد رسانه‌ای را به مخاطبان انتقال می‌داد.
وی ادامه داد: تولید مجموعه‌های انیمیشنی در حوزه سواد فضای مجازی نیز از دیگر اقدامات ما بود. علاوه بر این، مجوز فصلنامه مطالعات سواد فضای مجازی و فناوری‌های نوین دریافت شد. این فصلنامه که اولین نشریه تخصصی در این حوزه است، مقالات مرتبط با سواد فضای مجازی، حکمرانی فرهنگ و تکنولوژی‌های عصر دیجیتال را منتشر می‌کند. اولین شماره این فصلنامه به مقالات ارائه‌شده در همایش سواد رسانه‌ای ششم اختصاص خواهد یافت.
اسماعیلی به تدوین نظام موضوعات برای حمایت از تولید محتوای آموزشی در حوزه سواد فضای مجازی اشاره کرد و گفت: در این راستا، ۱۱۳ محور موضوعی شناسایی شده است که شامل موضوعاتی مانند شبکه‌های اجتماعی، حوادث ناشی از سلفی گرفتن و موارد مشابه می‌شود. این محورها می‌توانند به عنوان پایه‌ای برای تولید محتوای آموزشی مورد استفاده قرار گیرند.
مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به چالش‌های پیش‌رو در مواجهه با شایعات و اخبار جعلی، گفت: اگر در آینده نزدیک اتفاقی مشابه سال ۱۴۰۱ رخ دهد، احتمال گسترش شایعات و تأثیر آن بر جامعه بسیار بالاست. عدم آگاهی کافی از سواد رسانه‌ای می‌تواند به تشدید این وضعیت دامن بزند. ما باید به جای تمرکز صرف بر قانون‌گذاری، به شناسایی عوامل مؤثر در این حوزه بپردازیم و بر اساس داده‌های واقعی اقدام کنیم.
وی در پایان تأکید کرد: در پژوهش‌های اخیر در حوزه آینده کودکی، مشخص شد که متغیرهای فناوری و اقتصادی تأثیر بیشتری نسبت به متغیرهای اجتماعی دارند. بنابراین، به جای تمرکز بر قانون‌گذاری، باید به شناسایی عوامل مؤثر و استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی بپردازیم. این رویکرد می‌تواند به بهبود وضعیت سواد رسانه‌ای و کاهش تأثیر شایعات در جامعه کمک کند.
اسماعیلی اظهار داشت: ما به عنوان مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، ضعف خود در اطلاع‌رسانی را پذیرفته‌ایم و درصدد رفع آن هستیم. برای بهبود این وضعیت، از مشاوران رسانه‌ای کمک گرفته‌ایم و تلاش می‌کنیم روز به روز عملکرد خود را ارتقا دهیم. هرچند هنوز به سطح مطلوب نرسیده‌ایم، اما در مسیر پیشرفت هستیم.
مدیر گروه ارتقاء سواد فضای مجازی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: از سال ۱۳۹۵ همایش‌های دوسالانه‌ای را آغاز کردیم و از سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفتیم این رویداد را به صورت سالانه برگزار کنیم تا جریان‌سازی مؤثرتری صورت گیرد. در بیانیه پایانی هر همایش، موضوع همایش سال بعد اعلام می‌شود تا کار روی آن از همان زمان آغاز شود.
اسماعیلی به وظایف مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: ما موظف به اجرای تکالیف بالادستی هستیم، از جمله اجرای سند الزامات ارتقای سواد فضای مجازی و اعطای نشان مسئولیت اجتماعی. متأسفانه به دلیل تغییرات مدیریتی، برخی از این وظایف به تعویق افتاد، اما در حال پیگیری هستیم.
وی همچنین به نقش مربیان سواد رسانه‌ای و سلبریتی‌ها در ارتقای سواد فضای مجازی اشاره و تأکید کرد: ارتقای سواد رسانه‌ای نیاز به آموزش مستمر دارد و این فرآیند زمان‌بر است. ما در اسناد خود بیشتر بر توصیه‌ها تمرکز کرده‌ایم، چرا که در برخی موارد با خلأ قانونی مواجه هستیم.
اسماعیلی به نظام‌نامه رده‌بندی سنی محتوا و خدمات کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: این نظام‌نامه در سال ۱۴۰۱ ابلاغ شد و اپراتورها موظف به رعایت آن هستند. با این حال، اجرای کامل آن نیاز به همکاری بیشتر دارد، چرا که برخی اپراتورها به دلیل حفظ درآمد، تمایلی به رعایت دقیق این مقررات ندارند.
وی در پایان از همکاری با دستگاه‌های مختلف مانند آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خبر داد و گفت: ما از هر پیشنهاد و راهکاری استقبال می‌کنیم و آماده همکاری با همه نهادها برای ارتقای سواد رسانه‌ای و بهبود فضای مجازی هستیم.
دکتر پویا: فعالیت‌های وزارت ارشاد در حوزه سواد رسانه‌ای نمود بیرونی ندارد 
عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما در نشستی بیان کرد: با وجود فعالیت‌های متنوع وزارت ارشاد در حوزه سواد رسانه‌ای، به نظر می‌رسد این اقدامات نمود بیرونی چندانی در جامعه ندارند.
دکتر علیرضا پویا، عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما، جلسه ای با موضوع سواد رسانه ای با اشاره به گزارش ارائه‌شده توسط مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، اظهار داشت: با وجود فعالیت‌های متنوع وزارت ارشاد در حوزه سواد رسانه‌ای، به نظر می‌رسد این اقدامات نمود بیرونی چندانی در جامعه ندارند. این موضوع نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد، چرا که گزارش‌ها با واقعیت‌های موجود در جامعه همخوانی چندانی نشان نمی‌دهند. 
وی با تأکید بر لزوم توجه به اجرای عملی برنامه‌ها، افزود: در واقعیت، شاهد بهبود چشمگیری در سطح سواد رسانه‌ای جامعه نیستیم. بسیاری از افراد، به ویژه نسل جوان، همچنان در استفاده از فضای مجازی با مشکلاتی مواجه هستند و این نشان‌دهنده نارسایی در اجرای برنامه‌های آموزشی است. برای مثال، در محیط‌های آموزشی و حتی خانواده‌ها، شاهد استفاده نامناسب و غیرهدفمند از تلفن‌های همراه و فضای مجازی هستیم که این موضوع نیاز به مداخله جدی دارد. 
سواد رسانه‌ای؛ نیازمند توجه ویژه 
پویا با اشاره به اهمیت سواد رسانه‌ای در دنیای امروز، گفت: فناوری‌های رسانه‌ای از جمله تأثیرگذارترین فناوری‌ها بر زندگی انسان‌ها هستند. این فناوری‌ها نه تنها همه‌گیر هستند، بلکه تعاملی بوده و کاربران در آنها نقش فعالی دارند. بنابراین، باید به این موضوع با جدیت بیشتری پرداخته شود. سواد رسانه‌ای تنها دانش نیست، بلکه ترکیبی از دانش و مهارت است. افراد باید بتوانند از این دانش در عمل استفاده کنند، درست مانند رانندگی که تنها خواندن آیین‌نامه کافی نیست و نیاز به تمرین و مهارت دارد. 
وی همچنین به تقسیم‌بندی سواد رسانه‌ای به سه بخش عمومی، اختصاصی و تخصصی اشاره کرد و توضیح داد: سواد رسانه‌ای عمومی شامل مفاهیمی است که در سطح جهانی مطرح می‌شود، اما سواد رسانه‌ای اختصاصی باید با فرهنگ و شرایط هر کشور سازگار باشد. برای مثال، در جامعه ایران، باید به ارزش‌ها و هویت فرهنگی خاص توجه شود. علاوه بر این، افرادی که به طور مستقیم با این حوزه در ارتباط هستند، مانند معلمان و مربیان، باید از سطح سواد رسانه‌ای بالاتری برخوردار باشند. 
انتقاد از عملکرد نهادهای آموزشی 
پویا با انتقاد از عملکرد برخی نهادهای آموزشی، گفت: متأسفانه در برخی موارد، حتی معلمان و مربیان نیز از سواد رسانه‌ای کافی برخوردار نیستند. این موضوع باعث می‌شود آموزش‌ها به درستی به مخاطبان منتقل نشود و اثربخشی لازم را نداشته باشند. برای مثال، برخی دانش‌آموزان با وجود کسب نمرات بالا در کلاس‌های سواد رسانه‌ای، در عمل چیزی از این مفاهیم نمی‌فهمند و این نشان‌دهنده ضعف در سیستم آموزشی است. 
وی در پایان بر لزوم اقناع و متقاعدسازی جامعه برای پذیرش مفاهیم سواد رسانه‌ای تأکید کرد و گفت: صرف تصویب قوانین و بخشنامه‌ها کافی نیست. باید با استفاده از روش‌های اقناعی، جامعه را برای پذیرش و اجرای این مفاهیم آماده کنیم. این امر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مؤثر است. در غیر این صورت، شاهد ادامه روند فعلی و افزایش آسیب‌های ناشی از استفاده نادرست از فضای مجازی خواهیم بود. 
پویا خاطرنشان کرد: با توجه به پیچیدگی‌های موجود در حوزه سواد رسانه‌ای، باید از روش‌های نوین و متناسب با فرهنگ جامعه استفاده کنیم. تنها در این صورت می‌توانیم به نتایج مطلوب دست یابیم و جامعه را در برابر چالش‌های فضای مجازی مقاوم سازیم. 
این جلسه با حضور اساتید و کارشناسان حوزه رسانه و فضای مجازی ادامه یافت و شرکت‌کنندگان به ارائه نظرات و پیشنهادات خود در این زمینه پرداختند.