وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عصر امروز در سخنانی تصویری در آیین پایانی سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی که به صورت مجازی برگزار شد، گفت: تفکر رسانه ای مبتنی بر تفکر اجتماعی است و سواد رسانه ای وقتی شکل می گیرد که مصرف کننده رسانه و تولید کننده پیام رسانه ای به حقوق اجتماعی و اخلاق اجتماعی توجه کند. حقوق اجتماعی را هم در تولید، هم در توزیع و هم در مصرف رسانه ای مورد توجه و تعلق خاطر خود قرار دهد؛ بنابراین جوهره سواد رسانه ای تفکر است.
دکتر سیدعباس صالحی با تاکید بر این مطلب افزود: رسانه در زندگی انسان ها همزاد با زیست اجتماعی بشر است و در طول دوره های مختلف تاریخ زندگی اجتماعی انسان، دوره های مختلفی را در رسانه ها داشته ایم.رسانه های سنتی که تاریخ قدیمی تری دارند مشابه خطابه و کتاب. رسانه های مدرن هم مانند روزنامه ها مطبوعات، رادیو و تلویزیون و ... است.
رسانه های جدید کاربر محور است
وی در عین حال تصریح کرد: اکنون ما در دوره رسانه های عصر جدید هستیم. این دوره جدید یک زیست بوم تازه ای را به زندگی انسان داده است که رسانه های عصر جدید با رسانه های پپیشین تفاوت قابل توجهی داشته و دارد. رسانه های عصر جدید رسانه هایی هستند که بیش از آن که مخاطب محور باشد کاربر محور است و هر کاربر برای خود یک رسانه است. ضریب نفوذ رسانه های جدید قابل مقایسه با رسانه های سنتی و حتی رسانه های مدرن نیست.
صالحی تاکید کرد: هم از زاویه زمان و هم در تولید ما شاهد این هستیم که رسانه های عصر جدید برای خود زمان و موقعیت تعطیل و توقف در تولید نمی شناسد.رسانه های عصر جدید در حوزه مصرف هم تفاوت های قابل توجهی با رسانه های ما قبل خود پیدا کرده اند. ساعاتی که کاربران رسانه های عصر جدید در فضای این رسانه ها می گذرانند قابل مقایسه با گذشته نیست. ساعت های متوالی و فراوانی را ما در فضای رسانه های جدید مشاهده می کنیم که کاربران حضور دارند.
وی تصریح کرد: بنابراین ضریب نفوذ رسانه های جدید ضریب نفوذ قابل توجهی است. هم از منظر زمان تولید و زمان مصرف و هم از زاویه های متعدد دیگر. از جمله در رسانه های جدید شاهد لایه های متعدد اثرگذاری هستیم. اگر در رسانه های کلاسیک و رسانه های مدرن متن و لایه های سفید و پنهان، فاصله زیادی با هم داشتند و بخش قابل توجهی از پیام منتقل شده توسط متن اتفاق می افتاد اکنون سفیدی های حوزه پیام در فضای رسانه های جدید به اندازه نوشته های آن موثر است؛ یعنی ما لایه های پنهان رسانه ای جدید را به اندازه لایه های آشکار، صاحب تاثیر و گاهی بیشتر در تاثیر مشاهده می کنیم.
رسانه های عصر جدید رسانه های تعاملی و اشتراکی است
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: همچنین به این نکته در رسانه های جدید می توان توجه کرد که رسانه های عصر جدید به جای رسانه های تک ارتباطی، رسانه های اشتراکی و رسانه های تعاملی است. این تعاملی بودن و مشارکت گرا بودن رسانه های جدید طبعا تفاوت قابل توجهی را در نوع اثرگذاری و نوع نفوذ این رسانه ها ایجاد کرده است.
صالحی ادامه داد: بنابراین این نکاتی که مطرح شد که ما در یک دوره جدید عصر رسانه ای هستیم که تفاوت زیادی با رسانه های کهن و رسانه های مدرن داشته و دارد، به ما یک زیست بوم جدیدی را در فضای رسانه نشان می دهد و اهمیت آن را از زاویه های مختلف عرضه می کند.
امروز رسانه یک نهاد چند جانبه است
عضو شورا یعالی انقلاب فرهنگی افزود: امروز رسانه تنها یک حاشیه زندگی انسانی نیست بلکه یک نهاد چندجانبه موثر است. از یک سو یک نهاد هویتی است. امروز رسانه ها در بسیاری از جوامع، مشابه خانواده و در برخی همپای خانواده و در بخشی هم بیش از خانواده در هویت سازی فردی و جمعی موثر است.
وی تصریح کرد: رسانه دیگر یک نهاد در کنار دیگر نهادهای زندگی اجتماعی نیست بلکه یک نهاد کانونی هویت ساز فردی و جمعی است. همچنین یک نهاد مهم و اساسی تمدنی است. یعنی ما اگر بحث تعامل تمدن ها یا احیانا ستیزها و جنگ های تمدن ها را با هم داشته و داریم بخش قابل توجهی از این تعامل و یا درگیری و یا ستیز و جنگ بر دوش رسانه های عصر جدید است که ارزش ها هنجارها و باورها و رفتارهای خودشان را در تعامل و یا تقابل مطرح می کنند.
رسانه در عصر جدید یک نهاد فراملی است
صالحی ادامه داد: بنابراین رسانه تنها و تنها در عصر جدید یک نهاد ملی نیست بلکه یک نهاد فراملی است که به نحوی در این تعامل تمدنی و تعامل بین ملل نقش گذار و اثرگذار است. همچنین رسانه های عصر جدید یک نهاد توسعه ای است. به این معنا که توسعه های اقتصادی، توسعه های آموزشی و علمی و توسعه های فرهنگی و اجتماعی بر دوش رسانه های عصر جدید است و بخش قابل توجهی از توسعه دولت ها و ملت ها بر دوش رسانه های عصر جدید است و رسانه بال توسعه و مبنای تحرک توسعه ای یک جامعه و یک دولت توسعه گرا است.
وی در عین حال تصریح کرد: بنابراین وقتی ما از رسانه های عصر جدید صحبت می کنیم صرفا به یک حاشیه زندگی توجه نمی کنیم بلکه رسانه از این ابعاد و مشابه این ابعاد نقش کانونی در زندگی فردی و جمعی ما در شرایط جاری و شرایط آینده دارد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه سخنان تصویری خود گفت: این مقدمات اهمیت این مطلب را می رساند که ما بیش از پیش باید به رسانه در عصر جدید توجه کنیم و سواد رسانه ای یکی از ملزومات این توجه است. سواد رسانه ای مقوله ای است که صرفا مربوط به کسانی که باسواد هستند، نمی شود. یا به معنای اینکه صرفا خواندن و نوشتن می دانند. حتی آن هایی که خواندن و نوشتن هم بلد نیستند به سواد رسانه ای نیازمند هستند تا بتوانند با زندگی و فضای جدید ارتباط درستی برقرار کنند. وقتی از سواد رسانه ای صحبت می کنیم شبیه سواد در حوزه های رایج، پایه ها و سطوحی دارد. به این معنا که یک سواد پایه و ابتدایی، میانی و سواد عالی دارد. باید برای همه این سطوح سواد داشت. هم سواد پایه برای همگان و هم سواد میانی برای اقشار متوسط و میانی جامعه که درگیر با فضاهای رسانه هستند و هم سواد عالی برای نخبگانی که می خواهند و می توانند در عرصه رسانه های جدید تاثیرگذاری های جدی تری داشته باشند.
تفکر رسانه ای را باید جایگزین مصرف رسانه ای کرد
صالحی ادامه داد: اگر ما از سواد رسانه ای صحبت می کنیم سواد رسانه ای مبتنی بر تفکر رسانه ای است. در حقیقت ما دو فضا داریم که متفاوت از هم هستند. فضایی که صرفا به مصرف رسانه ای فکر می کند و فضایی که به تفکر رسانه ای فکر می کند.
وی تاکید کرد: تفکر رسانه ای را باید جایگزین مصرف رسانه ای کرد و تفکر رسانه ای چند لایه دارد که همه این لایه ها را باید با هم به پیش برد. لایه نخست تفکر انتقادی است. تفکر انتقادی تفکری است که در هنگام تولید و مصرف رسانه به نقد و پالایش فکر می کند. این که این پیام از چه منبعی است و چه اتقان و چه صحتی را با خود به همراه دارد و نکاتی از این قبیل. اینکه هر پیامی را بدون پالایش مورد توجه و مورد پذیرش و مورد نشر و بازنشر قرار نمی دهد.
صالحی تاکید کرد: لایه دوم این تفکر، تفکر خلاقانه است. تفکر خلاقانه این است که هم در تولید و هم در مصرف رسانه ای به جذب و رویش فکر کند. اینکه چگونه می توان پیام را از فضای بسیطی که دارد به فضای ترکیبی تر و تحلیلی تر پیش ببرد. کسانی که در مصرف رسانه ای و یا تولید رسانه ای صرفا به آنچه دریافت کرده اند اکتفا می کنند و از خلاقیت بهره مند نیستند طبیعتا به واسطه فاصله داشتن از تفکر خلاقانه، سهم مناسبی از سواد رسانه ای نخواهند داشت.
وی ادامه داد: نکته سومی که در ساحات تفکر رسانه ای اهمیت دارد، تفکر هنرمندانه است. سواد رسانه ای وقتی از سطوح پایه تا سطوح عالی شکل می گیرد که قرین باشد با یک خلاقیت و تفکر هنرمندانه. اینکه بتواند آرایش مناسبی را در انتقال پیام داشته باشد.
صالحی تصریح کرد: نکته آخر اینکه تفکر رسانه ای مبتنی است بر تفکر اجتماعی. سواد رسانه ای وقتی شکل می گیرد که مصرف کننده رسانه و تولید کننده پیام رسانه ای به حقوق اجتماعی و اخلاق اجتماعی توجه کند. حقوق اجتماعی را هم در تولید و هم در توزیع و هم در مصرف رسانه ای مورد توجه و تعلق خاطر خود قرار دهد. بنابراین جوهره سواد رسانه ای تفکر است و تفکر وقتی شکل می گیرد و به ثمر می نشیند که این ابعاد مختلف در حوزه رسانه هم در تولید و هم در مصرف به وجود آید.
وی در ادامه گفت: همانطور که اشاره کردم مسئله تفکر و سواد رسانه ای در لایه های مختلف مطرح است. از سواد پایه برای عامه مردم و برای همه 80 میلیون جمعیت مخاطب رسانه های ایرانی و میلیاردها مخاطب انسانی در کره زمین. از آن سطوح تفکر رسانه ای و سواد رسانه ای در ابعادی که مطرح شد قابل طرح است تا نخبگان و افراد عالی که در حوزه رسانه های جدید به عنوان مولدان عرصه رسانه، کار و فعالیت می کنند.
صالحی در پایان بر مسئولیت هایی که در حوزه سواد رسانه ای داشته و داریم تاکید کرد و گفت: این مسئولیت ها صرفا بر دوش یک بخش، یک نهاد و یک وزارتخانه نیست. سواد رسانه ای را باید در فضاها و ابعاد مختلف مورد تعلق خاطر قرار داد. البته مسئولیت های حاکمیتی وجود دارد که نهادهای حاکمیتی به آن تعلق خاطر داشته و دارند. همچنین مسئولیت های سازمانی وجود دارد که نهادهایی مثل آموزش و پرورش، آموزش عالی، سازمان صدا و سیما و ... به آن باید توجه کنند. در کنار آن، مسئولیت های جمعی و اجتماعی ما هم در سواد رسانه ای فراوان است؛ هم نهاد خانواده و هم رسانه های جمعی عمومی ما مسئولیت این را داشته و دارند که در حوزه سواد رسانه ای بیش از گذشته فعال باشند.
وی گفت: در پایان از کسانی که در گذشته این همایش را برگزار کردند، سپاسگزارم و نتایج آن همایش ها مسیری را به وجود آورده که همایش سوم برگزار شود. از هیات و دبیر علمی و همچنین از مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال سپاسگزارم که این فرصت اندیشیدن و رهیافتن به راهبردهای بهتر و موثرتر برای گسترش و تعمیق سواد رسانه ای را فراهم کرده اند.
گفتنی است سومین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی، 17 آبان 1399 با میزبانی دانشگاه امام صادق (ع) و با همت مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال به صورت مجازی شروع شده و در 10 روز گذشته 5 نشست تخصصی مرتبط با آن با حضور صدها متخصص و علاقه مند حوزه ارتباطات و سواد رسانه ای برگزار شده است. در این نشست ها بیش از 20 مقاله برگزیده همایش توسط پژوهشگران ارایه شده است.
همچنین یادآور می شود، اولین همایش ملی سواد رسانه ای و اطلاعاتی در آبان 1395 و دومین همایش در آبان 1397 برگزار شده است.
منبع:مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
