قائم مقام دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: این شورا راهبری، جهت‌دهی و هدایت فضای فرهنگی، اجتماعی و علم و فناوری کشور را برعهده دارد و برای تحقق مأموریت خود و رویکرد قرارگاهی در وهله نخست به رصد نیاز دارد.
چهار دهه است که شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شده و دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشته است؛ اما آنچه در دستور کار شورا قرار دارد، تحول با رویکرد قرارگاهی است؛ آن‌چنان‌که مقام معظم رهبری در پیوست حکم اعضای شورا فرمودند که شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان قرارگاه اصلی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی نظام وظایف مهمی را برعهده دارد که بدون تحول متناسب و همه‌جانبه در شورا به انجام نخواهد رسید؛ ازاین‌رو درصدد برآمدیم به مناسبت سالروز تشکیل این شورا با مسعود فیاضی، قائم‌مقام دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی حول محور رویکرد قرارگاهی و پیش‌نیازهای موردنیاز برای این رویکرد گفت‌وگو کنیم.
مشروح گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا با فیاضی به شرح زیر است؛
آنا: برای اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی بتواند رویکرد قرارگاهی داشته باشد به چه پیش‌نیازهایی نیاز دارد و در ادامه باید چه مسیری را در پیش بگیرد؟
فیاضی: شورای انقلاب فرهنگی در چهار حوزه کلان ازجمله فرهنگ، مسائل اجتماعی، علم و فناوری مسئولیت دارد که در این چهار حوزه کلان زیرحوزه‌های متعددی وجود دارد و دستگاه‌های رسمی و غیررسمی بسیاری در این حوزه‌ها فعالیت می‌کنند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی راهبری، جهت‌دهی و هدایت فضای فرهنگی، اجتماعی و علم و فناوری کشور را برعهده دارد و برای اینکه بتواند مأموریت خود را به‌درستی انجام دهد، باید بین دستگاه‌ها دستور کارگذاری دقیقی انجام دهد و عملیات مشترک تعریف کند تا در آن دستگاه‌های مختلف برای حل مسئله با یکدیگر هم‌افزایی و فعالیت کنند و به حل مسئله بپردازند؛ این اتفاق قرارگاه نام دارد.
آنا: با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی راهبری و جهت‌دهی را برعهده دارد، بفرمایید قرارگاه دقیقاً به چه معناست و شورا در این رویکرد قصد دارد به چه اهدافی برسد؟
فیاضی: قرارگاه یعنی برای رسیدن به یک نقطه باید تعدد و تنوع مأموریت رخ دهد و سازمان‌های متولی با همسویی و جهت‌دهی باید با یکدیگر هماهنگ شده تا تعارضات و چالش‌هایشان برطرف شود و مکان هماهنگ‌کننده قرارگاه است. قرارگاه با ترکیب کلمه عربی و فارسی به معنای محل قرار است و معادل آن ستاد نام دارد.
ستاد وظایف مختلفی برعهده دارد که یکی از آن‌ها در معانی عالی به معنای قرارگاهی عمل کردن است. در قرارگاه باید مسئله اولویت‌دار در چهار حوزه کلان شناسایی شود؛ بنابراین قرارگاه در وهله اول به رصد نیاز دارد، زیرا اگر اولویت‌ها مشخص نشود، شورا مجموعه را به سمتی هدایتی می‌کند که کم‌ترین اثرگذاری را در حل مسائل خواهد داشت.
در گام دوم باید برای هرکدام از مسائل اولویت‌دار راه‌حل پیشنهاد و جهت اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ شود. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید شرایطی را فراهم کند تا در هنگام اجرا حضور داشته باشد و نسبت به حل مسائل و مشکلات آن‌ها در مقام اجرا اقدام کند. درواقع شورا برای حل تعارض و همسازی مسائل ورود پیدا کند و نظارت ویژه‌ای بر عملکرد دستگاه‌ها نسبت به وظایف خود داشته باشد و در آخر بازپرس‌سنجی از کف میدان اهمیت دارد و مجموعه این اقدامات قرارگاه را شکل می‌دهد.
اشکالاتی به شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی‌بر اینکه چرا نسبت به تحولات به‌روز عکس‌العمل نشان نمی‌دهید، وارد بود که با رویکرد قرارگاهی برطرف می‌شود.
آنا: همان‌طور که می‌دانید مقام معظم رهبری به رویکرد قرارگاهی تأکید ویژه‌ای دارند و قرار است شورای عالی انقلاب فرهنگی پشتوانه فکری باشد، حال برای رسیدن به این رویکرد در شرایط خاص فرهنگی و علمی چه اولویت‌هایی را باید در دستور کار قرار دهیم؟
فیاضی: ارتباط دقیق بین قرارگاه اصلی یعنی دبیرخانه و صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان‌های عامل ازجمله وزارتخانه‌ها در حوزه علم و فناوری وجود دارد که سامان‌دهی برعهده آن است؛ این امر به تغییرات در داخل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیاز دارد که هم‌اکنون تغییرات ساختاری به لحاظ نگاه قرارگاهی اتفاق افتاده است و از آن عبور کردیم و میز مسئله‌محور مانند میز نانو، موسیقی و سینما و... داریم.
آنا: قرارگاه یک اصطلاح نظامی است. در مسائل نظامی یک نبرد، دشمن و هدف مطرح است و زمانی‌که جنگ رخ می‌دهد، نیروها برای یک هدف مشترک باید در کنار یکدیگر قرار بگیرند، نه این که فرهنگ و علم نظامی شوند، باید ببینیم که الگوی آن‌ها برای هماهنگ شدن چیست. اگر بتوانیم فضا را از ایده نظامی متناسب‌سازی و بومی‌سازی کنیم، قادر به استخراج الگوی قرارگاهی هستیم. با توجه به اینکه شناسایی اطلاعات قرارگاه‌های نظامی اهمیت داد، در این راستا چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
فیاضی: در قرارگاه‌های نظامی با اطلاعات عملیات و شناسایی قوی از وضعیت منطقه، شرایط آب‌وهوایی، دشمن و... اولویت‌ها مشخص می‌شود؛ لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی‌بر عملکرد قرارگاهی به‌صورت کامل باید شرایط، ظرفیت، امکانات داخلی و... را شناسایی کند و به همین علت در طرح تحول دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مرکز رصد، برنامه‌ریزی و ارزیابی ایجاد شد.
این مرکز رصد ۹۴ دستگاه رصدی شناسایی کرده و سعی دارد اشراف اطلاعاتی را بر فضای فرهنگی‌اجتماعی و علم و فناوری پیدا کند و برای مجموعه کارگذاری و اولویت را مشخص کند. مجموعه‌های مختلف بر اساس اطلاعات مرکز رصد سامان‌دهی شده و روی یک نقطه خاص متمرکز می‌شوند. اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی فقط بخواهد تأمین فکر و سیاست‌گذاری کند، کار قرارگاهی رخ نخواهد داد. نظارت بر مرحله اجرا در بهترین سیاست نیز الزامی است.
اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی فقط سیاست‌گذاری کند و در مقام پیاده‌سازی و اجرا مصوبه برای مشکلات تدبیری نداشته باشد، سیاست بلاتکلیف باقی می‌ماند.
آنا: مهم‌ترین مشکلات در مسیر قرارگاهی شدن چیست؟
فیاضی: کسانی که در سازمان و قرارگاه هستند، باید یک فهم مشترک از نوع عمل داشته باشند. زمانی‌که فهم مشترک حاصل شد، باید به لوازم قرارگاه و دستگاه‌های متولی تن دهیم. زمانی‌که می‌گوییم قرارگاه، یک صف مانند واحدهای عملیاتی در مقابل آن وجود دارد. قرارگاه زمانی درست عمل می‌کند که با واحدهای عملیاتی تعامل حداکثری داشته باشد.
آنا: برای همکاری سیستماتیک چه برنامه‌ای در دست اقدام است؟
فیاضی: همکاری‌های غیرخطی و خشک اصل ماجراست؛ اما اگر سازمانی نخواهد همکاری کند، باید فکری اندیشید. گزارش همکاری‌ها به صحن ارائه داده می‌شود. رابطه بسیار خوبی بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان برنامه‌وبودجه در حال شکل‌گیری است. برنامه‌ها و اولویت‌هایی که در دستور کار سازمان‌ها قرار می‌گیرد، در بودجه سالانه قرار بگیرد و پرداخت بودجه‌ها موکول به زمانی شود که برنامه‌ها پیاده‌سازی شود و نظارت بر پیاده‌سازی برنامه‌ها برعهده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و تأمین سازوکارهای بودجه‌ای برعهده سازمان برنامه‌وبودجه است. امیدواریم این کمیسیون مشترک با قوت بیشتری پیش برود. ازآنجایی‌که مهم‌ترین و مقتدرانه‌ترین عامل، افکار عمومی است و رسانه در این بخش نقش مهمی ایفا می‌کنند.
آنا: مصلحت‌سنجی برای ارائه گزارش‌ها انجام نمی‌شود؟
فیاضی: شورای عالی انقلاب فرهنگی قصد ندارد مصلحت‌سنجی انجام دهد؛ اما نظارت‌های کلی یعنی نظارت‌های بین ستادی برعهده این شوراست و نظارت‌های تخصصی در خود ستادها انجام می‌شود؛ لذا برای اینکه حق کسی ضایع نشود، درخواست ارائه گزارش مکتوب می‌کنیم و فردی را برای ارزیابی در نظر گرفتیم. اطلاع‌رسانی دستگاه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد و آن‌ها را به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه می‌دهیم.
آنا: مرکز نظارت و ارزیابی که به‌تازگی با ورود آقای خسروپناه در شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شده است چه اتفاقاتی را رقم می‌زند؟ طبق گفته‌های آقای خسروپناه این مرکز با تعدادی از رصدخانه‌های کشور ارتباط گرفته و گزارش‌های رصدی را دریافت می‌کند. هدف از تشکیل این مرکز چه بوده و قرار است چه اقداماتی را در پیش بگیرد؟
فیاضی: سال گذشته بعد از بحث و بررسی‌های مفصل طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیرخانه ابلاغ شد هم‌زمان با این ابلاغ مقام معظم رهبری بحث بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور را مطرح کردند و مجدد از بحث مهندسی فرهنگ نام بردند و فرمودند برای این کار باید مسائل حوزه فرهنگ، جامعه، علم و فناوری رصد شود، مسائل اولویت‌دار شناسایی شوند و برای مسائل شناسایی‌شده راه‌حل عالمانه پیداشده و بر اساس آن راه‌حل‌ها تقسیم وظیفه دقیقی بین دستگاه‌های مسئول اتفاق بیفتد، در این مسیر شورا راهبری و نظارت بر مصوبات را دنبال می‌کند، نهایتاً بازخورد آن تصمیمات را از جامعه گرفته می‌شود و با این فرایند حوزه فرهنگ و مسائل اجتماعی خصوصاً آسیب‌ها و علم و فناوری را راهبری و رهبری خواهد کرد.
بر این اساس تصریح شد این رویکرد با شأن قرارگاهی عملیاتی شود، در الگوی قرارگاهی برای مجموعه‌های عامل دستور کارگزاری می‌کند، در این دستور کارگزاری کاملاً از خود آن‌ها استفاده می‌کند و آن‌ها در تصمیمات مشارکت جدی دارند. رصد مسائل، تعیین اولویت‌ها و نظارت بر مصوبات لازمه این ماجراست.
بخش پیدا کردن مسائل و شناسایی آن‌ها و تعیین اولویت‌ها و نظارت بر مصوباتی که ناظر بر آن مسائل در شورا اتخاذ می‌شود و بازخوردسنجی میدانی از نحوه تأثیری که در جامعه داشته در دبیرخانه متولی نداشت، از این جهت در کنار چهار ستادی که بعد از طرح تحول ایجاد شده بود این مرکز شکل گرفت و سه وظیفه اصلی بر دوشش گذاشته شد؛ اول شناسایی مسائل اولویت‌دار در ساحت‌های مختلف، دوم نظارت پسینی و سوم بازخوردسنجی نهایی. فرق نظارت و بازخورد سنجی این است که در مقام نظارت سازمان‌های مجری را رصد می‌کنند که چطور به مصوبه‌ها عمل کنند اما بازخوردسنجی به تأثیر در جامعه بستگی دارد، آیا این مصوبه آن اثری که متوقع بود را گذاشته است یا نه؟ اجرای آن، مسئله را حل کرده است؟
این سه کار اصلی است که اینجا رخ می‌دهد و از این جهت شرط لازم قرارگاهی شدن مجموعه دبیرخانه است. برای این کار هم خودمان آن شأن قرارگاهی را در اینجا رعایت می‌کنیم. مرکز رصد، برنامه‌ریزی و ارزیابی در ناحیه رصد به‌صورت مباشرت اقدام به پیمایش‌های ملی و نظرسنجی و ... نمی‌کند بلکه مراکز رصدی کشور در این ۴ حوزه فرهنگ، اجتماعی، علم و فناوری را شناسایی و سعی می‌کند، شأن قرارگاهی نسبت به همان‌ها داشته باشد، حکمرانی داده و تقسیم کار بین آن‌ها انجام می‌دهد، از توانمندی‌هایشان استفاده می‌کند تا بر اساس آن بتواند مسئله‌ها را در ساحت مختلف شناسایی کند.
ما هم قرارگاه هستیم و هم ساحت‌هایی که با آن مواجهیم بسیار گسترده است. الان تنها زیرحوزه های فرهنگ در ستاد فرهنگی اجتماعی به ۴۰ زیرحوزه رسیده است و معادل ۴۰ میز سیاست پژوهشی و راهبری شکل گرفته است. اگر مسائل خانواده و تعلیم و تربیت را هم جزو فرهنگ بدانیم که هست، زیرحوزه های این موارد هم حدود ۲۰ تا ۳۰ مورد هستند فقط در ناحیه فرهنگ به معنای عام با حدود ۸۰ زیرحوزه مواجه هستیم. دبیرخانه نمی‌تواند مباشرتا در همه این حوزه‌ها رصد را انجام دهد و امکان وقوعی ندارد و منطقی هم نیست، به این دلیل که دستگاه‌های متولی دارند در شرح وظایفشان رصد قرار داده شده، بودجه برای این کار دارند، ما می‌توانیم به آن‌ها جهت‌دهی دهیم و بتوانیم آن نیازی که در این راستا داریم را مرتفع کنیم. حتی در بحث رصد هم قرارگاهی عمل می‌کنیم، تاکنون در ناحیه مسائل فرهنگی، اجتماعی، علمی و فناوری حدوداً ۸۵ مجموعه در کشور شناسایی‌شده‌اند و کار رصدی انجام می‌دهند و توانمندی‌های هرکدام استقراء شده، اینکه هرکدام در چه حوزه قوت بیشتری دارند و الان در مقام تقسیم کار بین این‌ها هستیم. با مواردی که با مجموعه‌های محوریت بیشتری داشتند، قوت بیشتری داشتند، گستره کارشان بیش از سایرین بود، اعتبار کارشان بیشتر بود وارد گفت‌وگو شدیم و این‌ها را به‌عنوان مجموعه رئیسی در حوزه‌های مختلف انتخاب کردیم و سایر مجموعه‌ها را به آن‌ها متصل می‌کنیم.
غرض نهایی‌مان در این حوزه این است که اتاق وضعیت حوزه فرهنگ و مسائل اجتماعی و علم و فناوری را در دبیرخانه با کمک مجموعه‌هایی که کار می‌کنند ایجاد کنیم. لذا با مجموعه‌های رصدی قوی از وزارت کشور، وزارت ارشاد، مرکز رصد وزارت علوم تحقیقات و فناوری ارتباط داریم، این‌طور نیست که کار این‌ها تعطیل شود، آن‌ها کار خودشان را انجام می‌دهند و ما از کارهای آن‌ها استفاده می‌کنیم تا بتوانیم یک اتاق وضعیت جامعی در دبیرخانه تشکیل دهیم. این اتاق وضعیت در دبیرخانه مستقر می‌شود و در صحن شورا دائماً گزارش می‌دهد، مبنای تصمیمات خواهد شد و به مدیران چهار حوزه فرهنگ، اجتماعی، علمی و فناوری این اطمینان را می‌دهد که آمار و اطلاعات استخراج‌شده اعتبارسنجی شد و با روش‌شناسی درست رصد اتفاق افتاده، اولویت‌هایی حاصل این رصد قابل اعتناست و می‌توان بر اساس آن تصمیم‌گیری کرد.
بر این اساس در رصد دنبال روندها هستیم. روند پژوهشی هم به لحاظ داخلی و هم بین‌المللی در دستور کار اصلی‌مان وجود دارد که به یاری خدا بر اساس آن بتوانیم آینده را بسنجیم و آینده را تشخیص دهیم.
در تشخیص مسائل و طراحی شاخص‌ها و در شناسایی راه‌حل‌ها نیاز به ملاک‌های اصلی داریم. این ملاک‌ها متخذ از نظریه‌ها هستند. بعضی از این نظریه‌ها کلان نظریه و برخی نظریه خرد آن حوزه هستند. مثلاً در ساحت فرهنگ اگر ساحت کتاب، موسیقی، بازی و ... داریم در هر حوزه‌ای یک نظریه خرد وجود دارد اما همه این‌ها ذیل نظریه فرهنگ هستند و مداخلات حاکمیت در همه این‌ها باید ذیل نظریه دولت و نظریه حکمرانی اتفاق بیفتد و همچنین الگوهای متخذ از این نظریات.
در دبیرخانه جایی نبود که به این نظریه‌های پایه فکر کند و مبنای طراحی راه‌حل‌ها، دادن ملاک‌ها برای رصد و ... باشد و این کار روی زمین مانده بود. بخشی در مرکز رصد و برنامه‌ریزی و ارزیابی ایجاد شد تا نظریه‌های پایه را هم تولید کند که در اختیار ستادها قرار دهد و ستادها بر اساس آن تولید کنند و مجموعه هم بر اساس آن رصد کند اگر توجه داشته باشید کل این ماجرا یکسری روندها و فرآیندهای جدیدی را در مجموعه دبیرخانه ایجاد می‌کرد. با فرآیندهای قبلی نمی‌توانستیم این رویکرد را انجام دهیم باید ارتباط معناداری بین بخش رصد و ستادها، بین بخش نظارت و ستادها ایجاد می‌شد چراکه اگر قرار است قرارگاه باشیم نباید فقط سیاست‌گذاری کنیم بلکه از سیاست‌گذاری در حوزه اجرا به رصد و نظارت هم باید ورود می‌شد، که این مستلزم طراحی فرآیندهای جدیدی بود، این فرآیندها یکی از دستور کارهای دیگر مرکز شد.
کار دیگر مرکز رصد طراحی فرآیندهای جدید برای ارتباطات بین مجموعه‌های مختلف داخل دبیرخانه بود. این فرآیند شناسایی مسائل و حل مسئله و ارائه راه‌حل به سیاست و ابلاغ و اجرا و نظارت و بازخوردسنجی است، کار معاونت برنامه‌ریزی راهبردی در مرکز همین است این فرآیندها را طراحی و ارتباطات بین مجموعه را تسهیل کرد.
آنا: اولویت‌بندی مصوبات را چطور انتخاب می‌کنید؟ در دستور کار قرار گرفتن نظارت بر مصوبات چگونه است؟
فیاضی: مصوبات زیادی در شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتیم، یک مسئله مهم این است که این مصوبه اجرا شده یا خیر؟ مصوبات دو نوع هستند یا کاملاً تخصصی و از حوزه چهار ستاد فرهنگی اجتماعی، خانواده و زنان، تعلیم و تربیت و علم و فناوری است. برخی مصوبات خاص یک ستاد است به‌طور مثال مصوبه دانشگاه فرهنگیان مصوبه خاص ستاد تعلیم و تربیت است و ستادهای دیگر درگیر نیستند اما برخی مصوبات بین ستادی هستند مثل حقوق کودک که بخشی از آن به تعلیم و تربیت، بخشی خانواده و بخشی اجتماعی است، کارهای بین ستادی متولی مشخصی نداشت کارهای ستادی متولی داشت اما بین ستادی متولی نداشت و مرکز رصد متولی این‌ها شد در مقام نظارت، نظارت بر مصوباتی که کاملاً ستادی هستند در خود ستاد انجام می‌شود و گزارش به مرکز می‌آید تا نگاه از بالا داشته باشد که آیا این نظارت در ستادها به‌خوبی اتفاق می‌افتد یا نه؟
مرکز نظارت، نظارت بر مصوباتی که بین ستادی هستند را برعهده دارد، اولویت‌بندی بین این‌ها با نگاه به اولویت‌های ستادها و فوریت‌هایی که در مصوبات به آن‌ها اشاره شده، است. از این جهت مصوبات سال ۹۸ تاکنون را در اولویت اول قرار دادیم آن‌هایی که ستادی محض بودند به خود ستادها سپردیم، بین ستادی‌ها را هم در دستور کار مرکز رصد قرار دادیم، در این زمینه گزارش‌های نظارتی تهیه و حتی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه می‌شود تا مشخص شود در کدام حوزه‌ها موفق عمل شده و در کدام حوزه‌ها نقض وجود دارد.
آنا: یکی از اولویت‌های جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی اثربخشی مصوبات است و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه تأکید ویژه دارند، آیا در بررسی‌های شما مشخص شده مصوبه‌ای اثربخشی لازم را نداشته و برای اصلاح اقدام کنید.
فیاضی: تشخیص اثربخشی کار کاملاً میدانی از لایه‌های مختلف جامعه است که ببینیم روی مخاطب اثر داشته یا نه؟ این‌ها بلندمدت‌تر جواب می‌دهد که خروجی به اصلاح مصوبه برسد. اگر منظور از اثربخشی این است که نهادهای مجری اعم از دستگاه‌های رسمی و غیررسمی، مردمی که در مقام اجرا هستند، مصوبه را اجرا کرده‌اند یا نه؟ بله این موارد را داشتیم که در فرآیند کار دریافتیم، اشکالات جدی وجود دارد که باید بخشی از مصوبه را اصلاح کنیم. درباره روش‌های رصد توضیح ندادم، رصد هم در فضای حقیقی و هم مجازی است. اتاق‌های تحلیل وضعیت شکل می‌گیرد که در موضوعات مهم، ذی‌نفعان و عوامل مؤثر دعوت می‌شوند و راجع به آن بحث می‌کنند.
به‌طور مثال اتاق تحلیل وضعیت مهاجرت را شکل داده‌ایم که ۴ جلسه دستگاه‌های مختلف حضور پیدا کرده و توضیحات ارائه داده‌اند، مشخص شده که در مقام اجرا چه اشکالاتی در مصوبه قبلی‌مان بوده و خلأهایش چه بوده که گاهی در کار اخلال مشاهده شده، از این موارد داشتیم.
منبع:خبرگزاری آنا
