به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام ابراهیمی، با بیان اینکه دیپلماسی از مفاهیم و واژه‌های پرکاربرد و پربسامد در مناسبت‌های بین‌المللی است، اظهار کرد: دیپلماسی به دنبال هدایت روابط میان دولت‌ها، سازمان‌ها، افراد، گروه‌ها و ملت‌ها است، دیپلماسی نقش هدایت‌گری در روابط بین‌المللی را ایفا می کند و دکترین سیاست و مناسبات خارجی هر کشوری را تشکیل می‌دهد؛ ما در دنیای امروز شاهد شکسته شدن انحصار ایفای نقش دولت‌های استعماری در عرصه بین الملل هستیم و در این میان عواملی چون اعتقاد دینی به طور عام و زیارت به طور خاص در عرصه دیپلماسی بسیار اثرگذار و نقش‌آفرین است تا جایی که امروز با شاخص ویژه‌ای با عنوان دیپلماسی زیارت مواجهیم.

دنیای امروز علاقه‌مند به موضوع زیارت است

دبیر شورای تخصصی حوزوی ادامه داد: امروز شاهد هستیم که هر روز آمار و اقبال علاقه‌مندان به معارف اهل بیت (ع) و مکتب قرآن و عترت بیشتر می‌شود؛ در پژوهش‌های بین المللی که در فاصله سال ۲۰۲۰ میلادی تاکنون انجام شده نتایج قابل توجهی می‌بینیم که نشان می‌دهد امر زیارت صرفا مورد اقبال مسلمانان نیست و تنها در خوانش شیعی مورد بررسی نیست بلکه دنیای امروز علاقه‌مند به موضوع زیارت است، در دنیای امروز زیارت یک پدیده پیچید و چند وجهی است که از آن نَه تنها به عنوان یک عامل دینی بلکه به عنوان تجربه اجتماعی، فرهنگی، معنوی یاد می شود و هر روز شاهد اقبال مردم به امر زیارت هستیم، بسیار جالب است که امروز در دنیا نَه تنها مسلمانان که اساسا انسان‌ دنیای امروز که زاییده یک بستر مدرن است به دنبال تجربه معنوی بوده و زیارت را به عنوان یک فرصت برای ارتباط با خود، طبیعت و قدرت برتر نگاه می کنند البته نَه اینکه بگوییم نگاهشان به زیارت از بُعد مناسکی است؛ اما چنین نگاهی که در پیوند با زیارت نیز قابل تصور است به وفور در دنیای کنونی مشاهده می‌شود.

وی افزود: اگر بخواهیم تعریف و صورت‌بندی از امر زیارت داشته باشیم اکنون نمی‌توانیم به زیارت فقط به عنوان یک جنبه مناسکی نگاه کنیم و بگوییم زیارت یک امر عبادی است که در ارتباط بین زائر و مزور تعریف می شود بلکه اگر بخواهیم زیارت را دقیق صورت‌بندی کنیم باید بگوییم که زیارت یک عمل عبادی، معنوی، اجتماعی و فرهنگی است که با هدف تقرب به خدا و تجدید ایمان، برکت، تصفیه نفس، ایجاد همبستگی اجتماعی، تقویت هویت جمعی، حفظ و انتقال میراث فرهنگی، رونق اقتصادی و تقویت روابط بین الملل انجام می‌شود یعنی همه این مولفه‌ها امروز در امر زیارت دیده می شود و شامل زیارت اماکن مقدس و قبور اولیای الهی می شود.

حجت الاسلام ابراهیمی تصریح کرد: از سوی دیگر اگر بخواهیم یک مصداق روشن از خاستگاه دینی و اسلامی در امر زیارت را مطرح کنیم، آن مصداق حج خواهد بود؛ خداوند در قرآن و در سوره حج می فرماید: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ» در واقع منافع متعددی در امر حج نهفته است، اما امت اسلامی از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی‌کند؛ هرچند بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد تحول جدی در این عرصه با خوانش تمدنی انقلاب اسلامی هستیم و امتداد این خوانش را در جریان حج به خوبی مشاهده می کنیم.

زیارت یک نظام فرهنگی فراگیر و فعال در عرصه دیپلماسی بین‌الملل است

وی گفت: وقتی از دیپلماسی زیارت صحبت می کنیم در واقع معتقدیم که در حال ارایه یک رویکرد نوآورانه در روابط بین الملل هستیم که فرصت‌های جدیدی را برای تعاملات فرهنگی، مذهبی و حتی سیاسی فراهم می کند و این نوع دیپلماسی با تاکید بر ارزش‌های مشترک انسانی و معنوی که خاستگاه‌اش آموزه‌های دینی و الهی است موجب همگرایی و اتحاد میان امت اسلامی و بلکه فراتر از آن سبب ایجاد یک همدلی جهانی را فراهم می کند؛ امروزه در اماکن مذهبی مخاطب ما در امر زیارت تنها شیعه و سایر مسلمانان نیستند، همین الان در اماکن مختلف زیارتی ارتباط و پیوند و علاقه معنوی را از کسانی می بینیم که در این اماکن حضور می یابند و مسلمان هم نیستند یعنی این فضا ظرفیت دارد و حتی فراتر از امت اسلامی می شود از آن استفاده کرد و بهره برد؛ پس اگر بخواهیم تعبیر مناسب و دقیقی از امر زیارت در بستر دیپلماسی داشته باشیم باید بگویم که در واقع زیارت یک نظام فرهنگی فراگیر و فعال در عرصه دیپلماسی بین الملل به ویژه در جوامع و امت‌های اسلامی است.

زیارت بهترین بستر برای حل چالش‌ها و تقویت همگرایی در جهان اسلام است

دبیر شورای تخصصی حوزوی افزود: زیارت موضوعی آشنا در اندیشه و نظام فکری و دینی جهان اسلام محسوب می شود؛ پس اگر ما بتوانیم به درستی از این ظرفیت عظیم بهره‌مند شویم شاهد تقویت همگرایی امت اسلامی و توسعه و پیشرفت در حوزه روابط فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی چالش‌هایی خواهیم بود که دنیای امروز گرفتارش شده است؛ بستر زیارت بهترین بستر برای حل این چالش‌ها است و وقتی که به بیانات شهید جمهور آیت الله رئیسی مراجعه و مواضع او و اسنادی که در دولت ایشان به رشته تحریر در آمد را بررسی کنیم خواهیم دید که در زمان حضور او در تولیت آستان قدس رضوی و امتداد این حضور در دوره ای که از سوی مردم به عنوان ریاست جمهور انتخاب شد؛ ایشان لزوم این مطلب را به خوبی درک و زمینه های مختلفی را فراهم کرد تا بتواند از دیپلماسی زیارت در راستای خدمت رسانی به کسانی که مقصد و کانون توجه شانن اماکن زیارتی است استفاده کند.

وی با بیان اینکه بحث همگرایی امت اسلامی فراتر از یک آرزوی دیرینه بوده و امروز به عنوان یک ضرورت استراتژیک برای بقا، پیشرفت و نقش موثر در عرصه بین‌الملل تبیین شده است، خاطر نشان کرد: به نظر می رسد که این آرزوی دیرینه در بستر و هنگام پیروزی انقلاب اسلامی فضایی را در دنیا ایجاد کرده است و از یک آرزو و مطالبه در میان اندیشمندان اسلامی فراتر رفته و در واقع یک ضرورت استراتژیک محسوب می شود. در واقع کسانی که در دنیای امروز مخاطب انقلاب اسلامی هستند و نگاه و خوانش تمدنی این انقلاب را دریافت کردند قطعا از بستر زیارت به خوبی استفاده می کنند.

حجت الاسلام ابراهیمی با اشاره به وضعیت دنیای کنونی و ضرورت همگرایی میان امت اسلام اظهار کرد: شاید بدیلی مانند زیارت برای رسیدن به این هدف متعالی نداشته باشیم، امروز در جهان اسلام شاهد دخالت‌های استعماری هستیم، شاهد حمایت از گروه‌های تروریستی هستیم، شاهد ترویج تنش‌های قومی در میان امت اسلامی هستیم و این موضوع را در جوامع مختلف اسلامی به عینه می‌بینیم و مشاهده می کنیم؛ امروز شاهد تداوم تجاوز در سرزمین های اسلامی به ویژه در غزه و فلسطین هستیم، شاهد سکوت جامعه جهانی و تفرقه در جهان اسلام هستیم، این تفرقه در واقع مولود هجمه رسانه ای دشمن و جهان استعمار است که به نحوی بر رسانه ها سیطره و غلبه دارند.

تجربه های مشترک مذهبی این توانایی را دارد که بتواند هویت جمعی ایجاد و پیوند های اجتماعی را تقویت کند

عضو شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در بیانات و عملکرد شهید رئیسی مشاهده می کنیم که ایشان چه قدر توجه به این مباحث داشت؛ تقویت همبستگی و وحدت امت اسلامی در بستر زیارت از جمله مواردی بود که مورد تاکید آن شهید بود؛ از سوی دیگر مطالعات امروز نشان می‌دهد که تجربه های مشترک مذهبی این توانایی را دارد که بتواند هویت جمعی ایجاد و پیوند های اجتماعی را تقویت کند؛ دومین فرصت دیپلماسی زیارت برای موجب ارایه تصویر مثبت و صحیح از اسلام و مسلمانان است که ما در سیره و عملکرد شهید جمهور شاهد هستیم که تمام تلاش خود را برای تحقق این موضوع به کار برد به ویژه در بستر زیارت اقدامات بسیار موثری داشت و یقینا تجربه های دست اول و تعاملات چهره به چهره تاثیر بسار زیادی بر افکار عمومی دارد و بستر زیارت این تعاملات چهره به چهره را به خوبی رقم می زند؛ در دوره ریاست جمهوری ایشان فضا برای بهره مندی از بستر اربعین و ارایه تصویر مثبت از اسلام و مسلمانان بسیار مشهود است و در واقع آن شهید بزرگوار تمام ارکان دولت را درگیر این موضوع کردند.

زیارت در شکل‌دهی افکار عمومی و تاثیرگذاری بر سیاست خارجی کشورها اثرگذار است

وی ادامه داد: با توجه به آنچه که اشاره شد اگر بخواهیم دیپلماسی زیارت را از اقسام دیپلماسی عمومی بدانیم، این ارتباط مستقیم مسلمانان از کشورهای اسلامی یا همان امت اسلامی نشان می‌دهد که موضوع زیارت در شکل دهی افکار عمومی و تاثیرگذاری بر سیاست خارجی کشورها بسیار اثرگذار است که مصادیق آن را در حج و زیارت اربعین شاهد هستیم؛ از سوی دیگر اقدامات خوب شهید رئیسی در برنامه هفتم هنوز به ثمر نرسیده اما همین که مساله در برنامه هفتم درج شده و مجموعه ها و ارکانی از نظام مکلف برای تدوین سند ملی زیارت شدند نشان از توجه ویژه ایشان به موضوع دارد و اینکه چه‌قدر ایشان ظرفیت های موضوع زیارت را به خوبی درک کرده بود.

دبیر شورای تخصصی حوزوی تصریح کرد: بستر زیارت بستری برای دفاع از حقوق مظلوم مان و مجاهدان محور مقاومت است؛ شهید رئیسی در این عرصه تلاش‌های فراوانی داشت و در واقع دیپلماسی جمهوری اسلامی پیوند مستقیمی در دوره ریاست جهوری ایشان با محور مقاومت داشت و آن شهید در این بخش تلاش های ویژه ای در سفرهای خارجی داشت؛ در مجموع در ارتباطات ایشان می بینیم که به این امر توجه ویژه داشت؛ از سوی دیگر چالش‌هایی که اکنون در امر زیارت با آن مواجه هستیم و ایشان هم به این مساله اشراف داشت و تلاش می کرد آن را حل کند اختلافات مذهبی بود، سیره شهید جمهور و تلاش او همواره بر ایجاد همدلی و ارتباط و تعامل میان فرق مختلف اسلامی بود.

شهید رئیسی همواره نسبت به استفاده از مولفه زیارت برای اتحاد و تقویت مقاومت تاکید داشت

حجت الاسلام ابراهیمی تصریح کرد: امر زیارت تنها منحصر به زیارتگاه هایی که به منصوب به حضرات معصومین می شوند نیست؛ ما زیارتگاه های امامزادگان و زیارتگاه‌هایی مربوط به شخصیت های شناخته شده داریم که می تواند در نگاه جامع تر به امر زیارت آنها را تحت پوشش خود بیاورد؛ سیره شهید رئیسی نشان می دهد که آن شهید همواره تلاش داشت که این موضوعات را حل کند، ما نیز امیدواریم که بستر زیارت، بستری برای همگرایی و وحدت امت اسلامی شود؛ چراکه شهید رئیسی همواره در مناسبت های مختلف بر ضرورت استفاده از مولفه زیارت برای اتحاد و مقاومت تاکید داشت؛ اساسا موضوع همگرایی دینی و فرهنگی به وسیله زیارت مساله ای بود که در رویکرد شهید رئیسی مشهود بود.

این گزارش می افزاید: در ادامه حجت الاسلام «سیدمحمدحسین هاشمیان» طی سخنانی اظهار کرد: اگر بخواهیم دیپلماسی زیارت را جایابی کنیم ذیل مفهوم دیپلماسی فرهنگی می‌گنجد؛ خود دیپلماسی فرهنگی از حوزه‌های دیپلماسی عمومی است؛ وقتی از رویکردهای سخت در حوزه سیاست فاصله می گیریم و سراغ رویکردهای نرم می آییم؛ حوزه عمومی و عرصه های مختلف فرهنگ به میدان می‌آید و اساسا برای اینکه یک کشور در سطح بین الملل بتواند سرمایه های مختلف خود را از سرمایه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی افزایش دهد موضوعیت پیدا می کند؛ فرهنگ و تمدن غنی ایران اسلامی در این عرصه اگر نگوییم بالاترین ظرفیت را در جهان دارد اما جزو چند کشوری است که دوست  و دشمن به ظرفیت های فرهنگی و تمدنی ایران که می تواند در عرصه دیپلماسی فرهنگی موثر باشد اذعان می کنند.

مدیر گروه فرهنگی اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی  تصریح کرد: دیپلماسی فرهنگی، تبادل ایده‌ها و ارزش ها و تجربیات فرهنگی است که کشورها دارند و با این وجود شقوق مختلفی هم دارند؛ برای مثال برخی کشورها در حوزه دیپلماسی ورزش فعال شدند چراکه آنچنان سابقه فرهنگی و تمدنی ندارند و در نتیجه با تکیه بر این عرصه تلاش می کنند تا تصویر کشور خود را در عرصه بین الملل بهبود ببخشند، برای مثال کشور قطر با همین رویکرد بود که جام جهانی را برگزار کرد.

زیارت ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در خود جای داده است

وی افزود: تمامی شقوق دیپلماسی فرهنگی قابل اهتمام است اما یکی از این موارد در حوزه گردشگری مطرح است که ما در فرهنگ و مبانی خودمان می توانیم تفسیر دقیق تری در حوزه دیپلماسی با محوریت زیارت صورت بندی کنیم؛ خداوند در قرآن می فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»؛ به هرحال حکمت آفرینش که حق تعالی تصریح می‌کند این تنوع و گوناگونی فرهنگ ها و انسان ها است و فلسفه و حکمت آن این است که آشنایی بین انسان ها و فرهنگ های مختلف اتفاق بیفتد لذا حوزه سفر از منظر دینی می تواند محمل خوبی برای تبادل باشد؛ اما آنچه که زیارت را از گردشگری به معنای متعارف امروزی متمایز می کند، بُعد قدسی و معنوی است یعنی در زیارت نیز ابعاد مختلف اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی داریم.

تمایز میان گردشگر ساده و زائر در مشارکت فعال و جنبه معرفتی سفر زائر است

حجت الاسلام هاشمیان گفت: آنچه که روح حاکم بر پدیده زیارت است ذکر است، اینکه به مکانی بروید و فارغ از جنبه های تاریخی که بسیاری از افراد به این دلایل مکن است به سفر بروند، در آن مکان حاضر شوید، اساسا از وجوه تمایز انسان گردشگر و زائر در همین امر است که انسان زائر صرفا بیننده نیست بلکه مشارکت‌کننده و فعال است و نسبت به جایگاهی که در آن حضور یافته است معرفت دارد؛ بنابراین گستره معنایی زیارت که در لغت به معنای تمایل است بر خلاف گردشگری صرفا یک تمایل فیزیکی نیست بلکه یک ارتباط روحی و معنوی است؛ اگر این تعریف از زیارت را معیار کنیم خواهیم دید که زیارت برای امروز ما چه در داخل و چه در خارج از کشور چه ظرفیت هایی به ارمغان می آورد.

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه زیارت در مهمترین بزنگاه‌ها فرصت گسترده ای برای حل بحران محسوب می شود، گفت: برای مثال بحران‌هایی که در حوزه خانواده داریم در بخش های مشاوره ای که در جمکران ساماندهی شده رفع می شوند و مشاوران به افرادی که خانواده شان در معرض فروپاشی هستند مشاوره می دهند؛  دلیل همه این اتفاقات آن است که زیارت حقیقتا یک ارتباط چندگانه است؛ به تعبیر قرآن حیان طیبه انسانی است که می تواند ارتباط انسان با خویشتن، ارتباط با خدا، ارتباط با هم نوع را سامان ببخشد.

وی در بخش دیگری از مباحث خود اظهار کرد: مهمترین حوزه ما برای مقابله با اسلام هراسی و ایران هراسی؛ استفاده از دیپلماسی و ظرفیت زیارت است؛ گردشگری (به تنهایی) نمی تواند آن رویکرد تمدنی و هویت ما را نشان دهد، کشور ما ایرانی اسلامی است و آنچه که باعث می شود تا ظرفیت اصیل تمدنی خود را نشان دهیم حوزه زیارت است که سیره شهید رئیسی اهتمام بر همین عرصه بود و با وجودی که ایشان دوره ریاست جمهوری کوتاهی داشت اما در همان سه سال به ۱۵ کشور منطقه که همسایه ما هستند سفر کرد و تمهیدات خاصی را برای تسهیل امر زیارت مورد تاکید قرار دارد.

حجت الاسلام هاشمیان گفت: شیفتگان اهل بیت در کشورهای مختلف تمایل دارند به زیارت مشرف شوند اما یکی از اشکلات ما در صدور روادید است که بسیاری از اوقات از سوی زوار مطرح شده و گلایه دارند که به راحتی نمی توانند روادید بگیرند؛ از اولویت های شهید ئریسی این بود که برای زیارت امام رضا (ع) روادید لغو شود  یعنی مهمترین تسهیل در حوزه دیپلماسی ما در زمان شهید رئیسی لغو روادید بود که پیگیری از سوی ایشان شد تا رفع شود؛ همچنین هم افزایی میان اماکن زیارتی ایران و عراق از دیگر اقدامات آن شهید بزرگوار بود.