تغییر مفهوم حکمرانی در سایه رشد فناوری
رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مفهوم حکمرانی و به ویژه حکمرانی متعالی امری مسلم است که جهت‌گیری‌ها و برخی عناصر باثبات را ممکن است دربرگیرد اما شرایط عصری موجب سوق یافتن این مفهوم به جریان‌های دیگر شده است که هم به صورت شکلی و ظاهری و هم به صورت ماهوی تغییراتی را در برمی گیرد به ویژه با تغییراتی که در حوزه فن‌آوری ایجاد شده ، تغییرات در مفاهیم حکمرانی نیز اجتناب‌نا‌پذیر است.
وی افزود: شرایط عصری تأثیری در مفهوم حکمرانی ایجاد کرده که مهمترین آن افزایش آگاهی مردم نسبت به مسائل عمومی و ساختاری است. همچنین تأثیر تحولات سریع حوزه ارتباطات و فن آوری بر زندگی مردم و ارتباط آنها تغییراتی ایجاد کرده است؛ تنوع در نیازهای جامعه و در هم تنیدگی مسائل اداره کشور نیز از دیگر عناصر تأثیرگذار در مفهوم حکمرانی است. از سوی دیگر تصمیماتی که از بالا به پایین گرفته شده و در حکومت‌های قبل نیز مرسوم بوده به نوعی منسوخ شده است، بلکه امروز سهم جایگاه سایر بازیگران مانند بخش خصوصی، نهادهای مردمی و شوراهای شهر و روستا که کمک‌ حکومت امروز محسوب می‌شوند در حکمرانی قابل توجه است.
رویکرد جهانی به حکمرانی متعالی
دکتر لاریجانی با بیان اینکه برای حکمرانی مطلوب توجه به رویکردهای جهانی نیاز است، گفت: رویکردهای جهانی نیز برخی شاخص‌های حکمرانی را معرفی می‌کنند که از آن جمله حق اظهارنظر و پاسخگویی، ثبات سیاسی و عدم خشونت، اثربخشی دولت اعم از کیفیت سیاست‌گذاری، ارائه خدمات عمومی و فقدان موانع قانونی است، همچنین از دیگر رویکردها کیفیت تنظیم‌گری، حاکمیت قانون و کنترل فساد است که از منظر جهانی به هر کدام نمره مشخصی داده می‌شود و ما برای مدرسه حکمرانی متعالی باید مشخص کنیم که آیا به دنبال اقتباس از رویکردهای جهانی هستیم یا موضوعات بومی را دنبال خواهیم کرد. شاخص‌های رویکرد جهانی در مورد ایران نیز منتشر شده و نشان می‌دهد ما در دوره‌های مختلف فراز و فرودهایی داشته‌ایم.
رئیس قوه مقننه ادامه داد: در چنین جلساتی باید مشخص شود که ما برای تحقق حکمرانی متعالی چه شاخص‌ها و عناصری را دنبال خواهیم کرد.
همه دولت‌های بعد از انقلاب قصد خدمت به مردم را داشتند
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران در 4 دهه اخیر دستاوردهای خوبی را داشته، افزود: دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران را باید در مقابل موانع سنجید، ما قطعاً در حوزه‌هایی نقص داریم اما در نگاه کلی همه دولت‌های بعد از انقلاب قصد خدمت به مردم را داشتند در عین آن که هر کدام بخشی از کار را دنبال کردند.
دکتر لاریجانی یادآور شد: اوایل پیروزی انقلاب اداره کشور بر مبنای ساختار اقتصادی دولت محور شکل گرفت زیرا در آن زمان فضای تفکر سوسیالیستی امر مترقی بین روشنفکران بود، در دوره بعد که مسئله سازندگی عنوان شد با قصد ترقی و پیشرفت امور کشور اداره شد اما نواقصی داشتیم. در دوره توسعه سیاسی کشور نیز توجه به توسعه سیاسی غلط نبود اما باید پاسخ داده می‌شد که آیا منظور از حکمرانی توسعه سیاسی است، در دوره‌ای نیز که تعاملات بین‌المللی مطرح بود بخشی از وجه حکمرانی مورد توجه قرار گرفت، در دوره عدالت‌محوری نیز هر چند شعار آن غلط نبود، اما برداشت از عدالت عوامگرایانه بود بخشی از کار دنبال شد بنابراین غفلت عمدی در دولت‌ها صورت نگرفته و این مفهوم که هیچ‌کدام از دولت‌ها عمداً حکمرانی متعالی را شکل نداده‌اند، اشتباه است. در حقیقت تئوری‌پردازی منسجم برای حکمرانی متعالی شکل نگرفت.
عدالت، محور مدینه فاضله از نظر و نگاه بزرگان
رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: مشکل ما نظریه‌پردازی است و برای تحقق تئوری منسجم باید از آیات الهی، روایات اسلامی، صحبت بزرگان و حتی ظرفیت قانون اساسی استفاده کرد و برای آغاز کار رجوع به آثار بزرگان و تبیین مدینه فاضله از نظر و نگاه آنان ضروری است.
وی تأکید کرد: در اکثر آراء متفکران در زمینه فلسفه سیاست یا فلسفه حکومت، محور عدالت مورد توجه قرار گرفته است، فارابی وقتی درباره مدینه فاضله صحبت می‌کند، عدالت را محور آن می‌داند بنابراین باید عدالت را تبیین کرد و فهمید که آیا نگاه غرب به عدالت درست است یا خیر. فیلسوفان بزرگ از ارسطو و افلاطون تا امروز درباره عدالت نظر داده‌اند اما 3 گرایش در غرب مرتبط با حکمرانی مبتنی بر عدالت است.
دکتر لاریجانی در توضیح 3 گرایش عدالت محور در غرب گفت: نخست جریان فایده‌گرایان است که تئوری آنها، ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر لذت، شادی و خرسندی است و در نظر آنها عدالت وقتی رخ می‌دهد که افراد در کشور لذت بیشتری ببرند. جریان دوم اختیارگرایان را شامل می‌شود که معتقد به فضای آزاد و رقابت کامل هستند، این جریان هر نوع کنترل بازار را ضد عدالت و ضد ارزش تلقی می‌کند و مالیات بر منابع ثروتمندان برای فقرا را نیز نوعی اجبار و خلاف عدالت می‌داند. سومین جریان نیز شهودگرایان هستند که به اصول اولیه اخلاقی مانند وفاداری پایبند هستند.
رئیس قوه مقننه تصریح کرد: مفهوم عدالت بر اساس جریان‌های مذکور، اصالت‌های متعددی را دربر می‌گیرد اما در ادامه درباره حکمرانی متعالی موضوعات دیگر را متذکر می‌شوم که از آن جمله توجه به سهم فلسفه حکمرانی بر اساس حکمرانی اسلامی است، همچنین توجه به مقتضیات عصر امروز و سنت و روش فقها و علما لازم است.
وی با اشاره به هدف ارسال رسل بر مبنای کتاب‌های مقدس که عدل را شامل می‌شود، گفت: بر اساس نص اسلامی برای هدایت مردم، وجوه فردی و اجتماعی با محوریت عدل مورد توجه قرار گرفته، حکمای اسلامی نیز وقتی درباره مدینه فاضله صحبت می‌کنند به عدالت پرداخته اما باید ببینیم که عدالت صرفا کاهش ضریب جینی نیست و شمولیتی دارد که باید آن را فهمید.
روشن شدن مفهوم فطرت، لازمه فهم عدالت است
دکتر لاریجانی خاطر نشان کرد: فهم درست عدالت منوط به تمرکز بر روی مقوله مهم دیگری در تفکر اسلامی تحت عنوان فطرت است. تازمانی که مفهوم فطرت روشن نشود، عدالت را نخواهیم فهمید. فطرت را سرشت انسان بر اساس جنبه‌های فهم و درک و تمایل و خواسته‌ها دانسته‌اند که یک استعداد است، این استعداد ممکن است غریزی مانند میل به غذا در نهاد انسان باشد یا غرایز جنسی و میل به فرزندآوری اما در کنار این موارد جنبه روحی را نیز شامل می‌شود که در میان فلاسفه اسلامی درباره صورت روحی انسان صحبت شده و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیاتی از سوره رم به این موضوع پرداخته است. شهید مطهری و آیت‌الله جوادی نیز درباره فطرت اظهارنظر کرده‌اند.
رئیس مجلس شورای اسلامی یادآور شد: منهای گرایش و استعداد انسان به صورت غریزی، در حوزه روحی که شهید مطهری آن را گرایش مقدس نامیده‌اند 5 مقوله قابل احصاء است، نخست آن که انسان به ماهو انسان دارای یک گرایش حقیقت‌جویی است، دوم آنکه گرایش به خیر و فضیلت است و همه انسان‌ها طالب خیر هستند. این گرایش ابعاد فردی و اجتماعی مانند نظم، تعاون، احسان یا فداکاری را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: سومین، گرایش جمال و زیبایی است که در سرشت همه انسان‌ها وجود دارد و چهارم گرایش به خلاقیت و ابداع است که پیشرفت‌های حوزه صنعتی و اقتصادی را شامل می‌شود و در نهایت گرایش به عشق و پرستش است.
دکتر لاریجانی معتقد است تا مقوله فطرت را در ذهن حل نکنیم، نمی‌توانیم به عدالت برسیم. اگر انسان‌ها این استعدادها را دارند پس دارای حقوقی هستند و حکمرانان باید حق آنها را به فعلیت برسانند در غیر این صورت حکمرانی صرفا یک قرارداد اجتماعی خواهد بود.
رئیس قوه مقننه ادامه داد: عدالت همه شئون فردی، وجه اقتصادی، کمال‌یابی و توسعه سیاسی را فرا می‌گیرد. اگر فیسلوفان عدالت را محور حکمرانی قرار دهند یعنی استعداد افراد باید  به فعلیت برسد، دموکراسی نیز از دل عدالت برمی‌آید. نقش حکومت‌ها و دولت‌ها نیز بسترسازی و هدایت استعدادها است.
وی با بیان اینکه آزادی لازمه تئوری عدالت است، گفت: بر اساس مفهوم عدالت، سیستم آموزشی کشور باید جنبه ابداعی پیدا کند و رشد فرهنگی مداوم باشد.
دکتر لاریجانی در توضیح قرینه تئوری مذکور افزود: بر اساس متون اسلامی وقتی تئوری انسان کامل در تفکر اسلامی قرار می‌گیرد دیگر انسان کامل، انسان تک ساحتی و در انزوا نیست. انسان کامل فعلیت تمام استعدادها است، شهید مطهری نیز تأکید دارند که انسان کامل به صورت متوازن به فعلیت می‌رسد.
رئیس مجلس شورای اسلامی ادامه داد: بر اساس روایات در زمان ظهور امام زمان (عج) عدل حاکم می‌شود که این یکی دیگر از قرینه‌های تئوری عدالت است، در زمان ظهور، امنیت برقرار و عموم استعداد انسان‌ها به فعلیت می‌رسد، بر اساس روایات آبادانی همه جا را فرا می‌گیرد و هیچ انسان فقیری وجود نخواهد داشت. همچنین در زمان ظهور، بذر کمال‌خواهی به فعلیت می‌رسد. بنابراین حکمرانی مطلوب که در بین حکما، معنی عدالت‌محوری است، تحقق پیدا می‌کند.
وی با اشاره به نظریه شهید مطهری در خصوص علت انحطاط حکومت‌ها گفت: بنا بر نظر ایشان گاهی تمرکز حکومت‌ها روی یک ارزش بوده و غفلت آنها از سایر ارزش‌ها موجب انحطاط حکومت‌ها می‌شود بنابراین قانون باید مبنای سلوک اجتماعی باشد زیرا بدون قانون استعدادها رشد نمی‌یابد، آمایش سرزمینی نیز از دیگر اقداماتی است که موجب تحقق همه استعدادها خواهد شد اما تاکنون دولت‌ها تئوری واحدی برای آن مشخص نکردند.
تحقق حکمرانی مطلوب با تاکید بر عدالت طبق نظریه فطرت
دکتر لاریجانی تصریح کرد: در حکمرانی مطلوب همچنین باید آزادی فکر، آزادی رقابت سیاسی و اقتصادی کامل وجود داشته باشد در غیر این صورت استعدادها به قطعیت نمی‌رسد زیرا تا افراد مسابقه ندهند، استعدادها رشد و عدالت تحقق پیدا نمی‌کند. انحصارات در حوزه اقتصادی نیز مخل عدالت است.
رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: مشارکت حداکثری در امور فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور برای تحقق همه استعدادها لازم است، همچنین مرز آزادی نکته دیگری است که اکثر مکاتب به آن توجه دارند. استعدادها باید متوازن رشد کنند و مرز آزادی اجازه نمی‌دهد لطمه‌ای به سایر استعدادها وارد شود.
وی تصریح کرد: فضای افکار عمومی و پرهیز از یأس، تحقیر، توهین و عوام زدگی لازم است تا استعدادها رشد یابد. همچنین داشتن نظام تکامل اجتماعی و تأمین اجتماعی برای نیازمندان، تمهیداتی برای کاهش شکاف طبقاتی، نظام آموزشی مبتنی بر ابداع، اختراع و خلاقیت لازم است، از سوی دیگر حکمرانی به ثروت‌زا بودن اقتصاد و امنیت توجه دارد.
رئیس قوه مقننه یادآور شد: اگر بخواهیم حکمرانی مطلوب را از دل سنت‌های خود اقتباس کنیم باید روی عدالت تأکید و مفهوم آن را تبیین کنیم و نظریه فطرت انسانی را نیز ناگزیر باید فهمید تا به تئوری منسجم در حکمرانی مطلوب دست یافت.