نتایج مطالعات «رصد خانه مهاجرت ایران» روی روندهای جابجایی بین المللی دانشجویی در ایران و جهان نشان می‌دهد که درخواست ادامه تحصیل در آمریکا برای دانشجویان ایرانی و همچنین نرخ اعطای ویزای تحصیلی به آنها در آمریکا شدیداً کاهش یافته است.
این موضوع از آن جایی اهمیت دارد که کشور آمریکا در طول دهه‌های گذشته همواره مقصد اصلی دانشجویان ایرانی بوده است و تغییرات محسوس در مهاجرت دانشجویی به این کشور، تأثیر بسزایی در روند کلی جریان دانشجویان ایرانی به خارج از کشور دارد.
در همین راستا به تازگی آماری جدید از وزارت امور خارجه آمریکا منتشر شده است که می‌گوید شمار اعطای ویزای تحصیلی به دانشجویان ایرانی در آمریکا به شدت کاهش یافته است. این گزارش نشان می‌دهد که تعداد ویزاهای F۱ و J۱ صادر شده برای ایرانیان در آمریکا از سال ۲۰۱۶ تا آوریل ۲۰۱۹ به شدت کاهش یافته است.
بیشتر ویزاهای دانشجویی از نوع F۱ هستند، ویزاهای J۱ غیر از دانشجویان به برخی افراد دیگر چون اساتید و متخصصان نیز تعلق می‌گیرد. بر همین اساس، در فاصله سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ تعداد ویزاهای دانشجویی صادر شده برای ایرانیان کاهش چشمگیری پیدا کرده است. تعداد ویزاهای F۱، از تعداد ۲ هزار و ۶۵۰ در سال ۲۰۱۶ به یک هزار و ۴۳۳ در سال ۲۰۱۸ و تعداد ویزاهای J۱ نیز، از ۸۴۶ در سال ۲۰۱۶ به کمتر از ۵۰۰ در سال ۲۰۱۸ رسیده است.
همچنین طبق برخی گزارشات، به درخواست بسیاری از ایرانیان برای دریافت ویزا پاسخ تأیید یا رد داده نشده‌است و بسیاری از دانشجویان ایرانی در فرآیند طولانی بررسی درخواست خود قرار گرفته‌اند. اما در کنار کاهش اقبال دانشجویان ایرانی به کشور آمریکا در طول سه سال گذشته، بنا بر آخرین داده‌های قابل دسترس در پایگاه آماری یونسکو در سال ۲۰۱۹، تعداد دانشجویان بین المللی ایرانی خارج از کشور در طول بازه ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۱ نه تنها افزایش چشمگیری نیافته و بلکه رشد آن در برخی سال‌ها منفی بوده است. به طوریکه ایران در سال ۲۰۱۱، حائز رتبه ۱۲ در میان کشورهای اعزام کننده دانشجو در دنیا بوده است که جایگاه آن در سال ۲۰۱۷ به رتبه ۱۸ تنزل یافته است.
در توضیح دلایل کاهش تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور، عوامل رانشی خارجی و عوامل کششی داخلی متعددی را می‌توان برشمرد. از جمله عوامل رانشی خارجی مهم در کاهش یا حداقل ثابت ماندن تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور به ویژه در کشور آمریکا به عنوان مقصد اصلی آنها، پیچیده و سخت‌تر شدن فرآیند اخذ ویزای دانشجویی و تحصیلی در آمریکا است.
از دیگر دلایل مهم می‌توان به تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی کشور آمریکا بخصوص در دوره ترامپ و بنوعی کاهش میزان اسقبال و آمادگی این کشور برای جذب و پذیرش دانشجویان خارجی و همچنین افزایش خشونت و ناامنی اجتماعی بویژه حملات مسلحانه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی اشاره کرد. این موارد از جمله عوامل مهم کاهش اقبال دانشجویان ایرانی و دیگر دانشجویان بین المللی در دنیا به آمریکا عنوان شده است(گزارش NAFSA ۲۰۱۹).
اما از جمله مهمترین عوامل کششی داخلی در کاهش یا ثابت ماندن تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور، افزایش ظرفیت جذب دانشجویان در داخل کشور، کاهش صف انتظار برای ورود به دانشگاه همراه با هزینه افزایش هزینه‌های ادامه تحصیل در خارج و همچنین افزایش فرصت‌های کسب و کارهای نوپا و استارت آپی در داخل کشور است.
در واقع ایران در مسیری قرار گرفته است که اکوسیستم کارآفرینی و کسب و کارهای نوآورانه در آن در حال شکل گیری است. رشد شرکت‌های دانش بنیان از حدود ۸۰ شرکت در سال ۹۲ به بیش از ۴ هزار و ۴۰۰ در زمان کنونی نشان دهنده این است که این حرکت پر شتاب آغاز شده است و در آن از هر راهکاری برای پایه گذاری اقتصاد دانش بنیان استفاده می‌شود.
حمایت از نخبگان و بازگشت آنها برای فعالیت در کشور نیز یکی از اقدامات در این زمینه است و تا کنون بیش از یک هزار نخبه از صد دانشگاه معتبر دنیا به کشور بازگشته اند و در شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ ها مشغول فعالیت هستند. این موضوع انگیزه و مشوقی برای ماندگاری و بهره مندی دانشجویان و نخبگان داخلی از فرصت‌های بی بدیل ایجاد شده در سایه اکوسیستم کارآفرینی و کسب و کارهای نوآورانه کشور است.
منبع: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری