حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا در هم اندیشی بین المللی «اربعین و تمدن نوین اسلامی» که توسط مرکز همکاری های علمی و بین المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و با همکاری ستاد فرهنگی اربعین و اندیشکده اربعین برگزار شد، اظهار داشت: مفاهیم فرهنگ، جامعه، تاریخ و تمدن دارای هویت جمعی و بین الاذهانی هستند و در قلمرو زندگی جمعی انسان ها می توانند واقعیت پیدا کنند.
وی با بیان اینکه کانون جوشش تمدن و فرهنگ افراد هستند، گفت: یک فرد به تنهایی نمی توان گفت یک تمدن است گرچه در برخی موارد مانند ابراهیم خلیل به «امت واحده» اطلاق شده است.
وی گفت: قوام هویت جمعی به افراد است و هر فرهنگ و تمدنی ریشه در یک حوزه معنایی دارد و فرد به دلیل آنکه این معنا در وجود او مستقل است و فعلیت پیدا کرده، حتی ریشه تمدن به فرد برمی گردد و تحقق عینی او به عزم و اراده و آگاهی او باز می گردد لذا بسط و گسترش و ظهور او وقتی است که مجموعه ای را در باطن خود جمع کند.
وی ادامه داد: اسلام به عنوان حوزه ای از معرفت و آگاهی است که به اقتضای خود با حضور در وجود افراد و مومنان ظرفیت بسط و گسترش و ظهور به عنوان یک تمدن را دارد اما الزاما واقعیت فرهنگی و تمدنی با یک متدین و مسلمان به تنهایی عینیت پیدا نمی کند. بلکه به مثابه دانه ای است که می تواند رشد و گسترش پیدا کند و به صورت درخت تناوری دربیاید که میوه می دهد و این میوه در تاریخ گسترش یافته و به صورت یک تمدن بروز و ظهور پیدا می کند.
وی بیان داشت: اسلام به عنوان یک هویت فرهنگی، تاریخی و تمدنی دارای مجموعه احکام و قواعدی است که سازوکارهای یک فرهنگ و تمدن را شکل می دهد. احکام اسلامی دارای اقسامی هستند از جمله احکام تعبدی و احکام توسلی. احکام تعبدی، نیت و قصد کنشگر در هویت و عینیت یافتن آن حکم دخیل است اما حکم توسلی ولو به قصد کنشگر انجام می شود اما اخلاص الزاما در او نقش ندارد.
عضو هیات امنای دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: تقسیم بندی دیگر این است که احکام گاه سویه فردی و گاه سویه جمعی دارد؛ به عنوان مثال، ایمان آوردن یک حکم مبنایی است و هرفردی شخصا موظف است ایمان به حقیقت و مبدا و معاد و…. داشته باشد یا نماز یک وظیفه شخصی است که هرکس در هر شرایطی باید آن را بجا آورد اما برخی احکام رویکرد جمعی دارد مانند حج و جهاد. احکامی که هویت جمعی دارند به تناسب سطح جمعی که دارند، می توانند تقسیم بندی هایی را داشته باشند مثلا وظایفی که اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند ناظر به زیست و تعهدی است که با دیگری دارد.
وی تصریح کرد: انسان ها همانطورکه باید نیازهای خود و خانواده را تامین کنند نسبت به همسایگان و دیگر همنوعان خود وظایفی دارند. این نظامات می تواند گسترده شده و به صورت نظامات حکومتی دربیاید. وقتی دین و نظام معرفتی هویت اجتماعی دارد یعنی ناظر به این سطوح مختلف اجتماعی حرف برای گفتن دارد.
وی گفت: در احکام دینی مانند اسلام که رسالت نجات تک تک انسان ها را دارد و نسبت به تمام ابعاد زندگی بشر نظر دارد، دو زاویه قابل توجه هستند؛ یکی آنکه خود این احکام را به لحاظ ذاتشان از نگاه یک محقق نگاه می کند یعنی می خواهیم وضعیت تمدن اسلامی را با نظر به متون و نصوص و آیات پیش بینی کنیم و به ذات خود نظام معنایی دینی نظر کنیم و لوازم اجتماعی و تاریخی و تمدنی این مسئله را اکتشاف کنیم که این نوع مطالعه شبیه پدیدارشناسی نظام معنایی است. نوعا فقها متکلمین و فیلسوفان وقتی به قلمرو معرفت دینی می نگرند از این زاویه نگاه می کنند.
وی افزود: رویکرد دیگر این است که به واقعیت عینی و تاریخی تکوین تمدن اسلامی نگاه شود. از روزی که پیامبر پیام الهی را دریافت کرد و بدان ایمان آورد و بعد از کوه پایین آمد و به شهر وارد شد،  در آن بلد مامور به تبلیغ شد، درواقع نطفه فرهنگ و تمدن اسلامی با این معرفت و آگاهی درحال منعقدشدن است و در شخص پیامبر اکرم جوانه می زند، وقتی دعوت می کند و مردم به او می گروند، این تمدن درحال بسط یافتن است و وقتی وارد مدینه می شود احکامش در قالب یک شهر بروز و ظهور پیدا می کند، وقتی فتح مکه رخ می دهد، به صورت پدیده وسیعتر و گسترده تر شبه جزیره را در برمی گیرد وقتی جنگ تبوک و وقایع بعدی رخ می دهد به صورت مسئله جهانی به عنوان بخشی از واقعیت تاریخ بشر بروز پیدا می کند.
وی با بیان اینکه در هر مقطعی بخشی از آن احکامی که می توانستیم به صورت نگاه معرفتی محض به او بنگریم و توجه به آن داشته باشیم، در حال تحقق یافتن است، گفت: تا وقتی مسلمانان در مکه مورد شکنجه و آزار و اذیت هستند، احکامی که نازل می شود مربوط به زندگی شخصی و فردی انهاست اما وقتی وارد مدینه می شوند، احکام مربوط به زندگی اجتماعی است.
آقای پارسانیا گفت: ما در فرآیند حضور اسلام در دنیای موجود و خصوصا در جهان اسلام، با جریانات مختلفی مواجه می شویم. یعنی بعد از رحلت پیامبر (ص) مسائل و جریاناتی به وجود می آید که تشیع به صورت خاصی ضمن آنکه دغدغه حفظ هویت فرهنگی و تمدنی جهان اسلام را دارد به عنوان یک رویکرد خاص و ویژه آنچنان نیست که همه ابعاد آن حتی در سطح فرهنگی و اجتماعی ظهور و بروز پیدا کرده باشد یعنی ابواب فقهی، مطالعات فرهنگی یا مراکز علمی تشیع عمدتا ناظر به نیازهای محدود خودشان بحث می شد و هیچگاه تشیع فرصت ابراز صورت اجتماعی خود را نداشت و این نظامات در حاشیه نیازهای زندگی خصوصی خود را نشان می داد.
وی ادامه داد: در سطح نظام اسلامی، در دوسده اخیر مواجهه با افول هویت جامعه اسلامی به عنوان هویت سیاسی و اجتماعی هستیم. یعنی با شکست قدرت هایی که داعیه هویت اسلامی داشتند، اسلام به یکباره در سطوح کلان اجتماعی پس رانده شد و به قلمرو زندگی خصوصی به صورت مطلق وارد شد لذا در سطح سیاسی، اندیشه های بدیلی همچون سوسیالیسم و ناسیونالیسم و مسائل دیگری که هویت مدرن داشتند در برنامه ریزی مدیران اجتماعی قرار گرفت و ما در دهه های اخیر مواجه با احیای هویت اسلامی به عنوان هویت تمدنی در سطح زندگی اجتماعی هستیم.
وی بحث آغاز قرن بیست و یکم را بحث حضور رسمی تمدن ها در عرصه بین المللی دانست و گفت: اسلام در رسمیت بخشیدن به این مسئله در دهه های آخر قرن بیستم نقش جدی ایفا می کند که نقطه عطف آن وقوع انقلاب اسلامی است.
وی خاطرنشان کرد: امام حسین (ع) در قلمرو فرهنگ و تمدن اسلامی نقش محوری برای سمت و سو بخشیدن به این مسئله داشت. مساله زیارت سطوح مختلفی دارد. برخی احکام هم فردی و هم اجتماعی هستند مانند نماز که به شدت فردی است اما به شدت اجتماعی هم هست وقتی به صورت نماز جماعت یا نماز جمعه درمی آید. زیارت هم اینگونه است از یکطرف با هویت شخصی فرد و پیوندی که فرد با آن مزار و معنا و شخص مورد زیارت پیدا می کند ربط دارد از سوی دیگر، به تدریج ابعاد اجتماعی آن هم مورد توجه است ولو مورد غفلت زائر باشد.
وی گفت: اینکه در طول تاریخ زیارت امام حسین در اربعین مورد هجوم قدرتها بود، به لایه فردی آن توجه نداشتند. زائر چه بسا به آثار و لایه اجتماعی آن توجه نداشت اما سیاستمدار می فهمید که آمدن این مجموعه چه پیامدهای اجتماعی دارد.
وی ادامه داد: کاری که صدام با زیارت و کشتار زائران می کرد، در سطح تمدنی، امروز قدرتهای دنیا انجام می دهند. این بایکوت رسانه ای اربعین بخشی از مقاومت قدرت های رقیب است و این نشان می دهد که حکم زیارت چه نقش تاریخی و فرهنگی و چه رسانه عظیمی برای خنثی کردن نظام معرفتی و فرهنگی جهانی است که قاعدتا حوزه زیست و معنایی رقیب خود را از فراز و فرود القا می کند اما در مقابل، رسانه دیگری با هویت دیگری، واقعیت خود را بر این جهان نشان می دهد گویی که برای زندگی فردی، تاریخی و تقابل های عظی فرهنگی و اجتماعی عَلَم هدایت است.